Como xurdiu unha revista como esa na recta final do franquismo?

A Institución Príncipe de Viana da Deputación Foral de Navarra puxo en marcha esta revista científica co obxectivo de dar a coñecer as últimas investigacións sobre o eúscaro. O etnógrafo sakandarra Jose Mari Satrustegi foi durante anos a alma da revista. El contaba como José Esteban Uranga, entón director da institución, foi a Urdián para falar dun proxecto editorial que recollese os resultados das investigacións Etniker. Para entón, Satrustegi xa levaba dous anos traballando no Departamento de Eúscaro da institución Príncipe de Viana.

Que era iso?

A propia Deputación creou a sección en 1957 co obxectivo de dar un impulso ao eúscaro. Á fronte da mesma, Pedro Díez de Ulzurrun era un médico moi coñecido, e da man dos activistas que se reuniron no mesmo levaron a cabo iniciativas moi interesantes, dando continuidade ao movemento euskaltzale antes da guerra: renováronse os campionatos de bertsolaris suspendidos, déronse axudas ás primeiras ikastolas, organizáronse clases de eúscaro no primeiro euskaltegi, repartíronse premios económicos aos nenos que falaban ben en eúscaro, publicáronse varias publicacións e impulsaron para que o recoñecemento do eúscaro como mérito nos postos públicos.

Por tanto, premiaba a Deputación falar en eúscaro?

Si, así era. Nalgúns anos realizáronse exames a uns 6.000 nenos por pobos. Na Caixa de Aforros de Navarra abríanselles cartillas aos nenos de até 200 pesetas e ademais de premiar economicamente aos nenos, tamén aos sacerdotes e mestres que traballan a favor do eúscaro. Foi unha iniciativa moi importante para o prestixio do eúscaro.O franquismo foi
bastante peculiar en Navarra e, por suposto, dentro da Deputación franquista tamén había xente con sensibilidade cara ao eúscaro, sen ser abertzale.

Cal foi o tema de 'Fontes' nestes anos?

Satrustegi deuse conta enseguida de que Uranga falaba máis de cuestións lingüísticas que de investigacións etnográficas, e propuxo engadir o subtítulo Studia et documenta, co fin de publicar non só traballos de investigación sobre o idioma, senón tamén textos antigos, para dar a coñecer ese corpus. O propio Satrustegi dispuña de material suficiente para alimentar a revista neste campo e así o puxeron en marcha.
Creouse ao mesmo tempo unha nova revista de temática etnográfica: Cadernos de etnología e etnografía de Navarra.

Como foi a renovación da revista nos últimos anos?

Fontes, Príncipe de Viana, Cadernos de Etnología e Etnografía de Navarra e Cadernos de Arqueoloxía son o catro revistas académicas que publica o Goberno de Navarra. O Goberno de Navarra apostou por mantelos e fortalecelos, e aínda que non poden competir coas grandes revistas internacionais e funcionan con menos recursos, o feito de ser "pequenas" ten as súas vantaxes. Publicamos máis rápido, as publicacións son gratuítas para os autores, todos os artigos están dispoñibles para calquera...

En Fontes sacabamos tres números ao ano e agora sacamos dous. Ademais, estamos a cumprir formalmente os requirimentos posibles, polo que estamos a entrar en varias bases de datos. Iso lévanos a un ascenso na clasificación. Isto significa que a publicación aquí resulta útil para que os autores completen os seus currículos. Tamén ampliamos os temas: En Fontes foron temas habituais a dialectología, a filoloxía ou a historia do eúscaro, pero ademais diso, hai que ter en conta o que investigan os mozos vascos na actualidade e Fontes ten que axudarlles.

Adaptouse o sistema de revisión. Todos os artigos requiren informes favorables de dous especialistas, como é habitual nas revistas científicas. Nós apenas andamos para encher a revista e o feito de que un artigo sexa rexeitado pode ser un problema. É un proceso duro e ademais non é agradable ter que dicir que non a un coñecido. A xente nova está afeita, pero as da vella escola non teñen costume.

Tamén se renovaron os consellos de redacción académicos. Incorporáronse máis mulleres e sumáronse membros doutras universidades, ademais da UPNA e a UPV/EHU, temos profesores das universidades de Baiona e Illinois.

Tamén destes o salto dixital.

Si. Cambiamos o formato de papel, tamén se renovaron as webs e agora todos os artigos están en Internet. A Institución Príncipe de Viana pon a disposición de todos os contidos das súas revistas, desde o momento en que se publican, un acceso on-line ilimitado baixo unha licenza Creative Commons. Dado que se fan con diñeiro público, consideramos imprescindible que as revistas se poidan consultar de forma gratuíta.

Son partidario de fortalecer o dixital, pero mantendo o papel, entre outras cousas porque a tangibilidad é importante, tamén no referente á conservación. Nos rankings, ademais, é diferente si só é unha revista dixital ou non.

Ambiente euskaltzale

"As iniciativas públicas que se puxeron en marcha para promocionar e investigar o eúscaro no franquismo son moi descoñecidas e dicir que se prohibiu directamente o eúscaro é demasiado simplista. Rexeitábase todo o que proviña do nacionalismo, incluso a visión ou o proxecto sobre o eúscaro que había nese ambiente, pero non directamente o eúscaro. Por tanto, fóra do ambiente abertzale tamén houbo iniciativas. Na década dos 50 a Universidade de Salamanca creou a cátedra de eúscaro e a Deputación de Gipuzkoa puxo en marcha o seminario Xullo Urkixo; no ano 60 abriuse outra cátedra na Universidade de Navarra. Nese ambiente púxose en marcha o Departamento de Eúscaro en 1957 e hai que dicir que cando ían entregar os premios, en moitas ocasións eran os propios vascos dos pobos os que non entendían a iniciativa. Para entón, moitos pais xa preferían que os nenos aprendesen ben o castelán e esquecerse do eúscaro".

Que é e que non é "Fontes"

Ekaitz Santazilia, Director de Fontes: "Fontes non é unha revista divulgativa, é unha revista científica. Debe basearse na investigación universitaria, pero sen restar mérito á achega que a xente doutra formación fixo nestes 50 anos. No seu día, o mesmo Satrustegi, Ondarra, Aingeru Irigarai… fixeron un gran traballo para alimentar a Fontes e hai que facerlles unha homenaxe. Aínda hoxe, non queremos deixar fóra a este tipo de investigadores, que non son lingüistas por formación. Hai que buscar o equilibrio.

Ademais, quixemos ampliar o temario da revista. Creo que é imprescindible estendelo a todos os ámbitos da lingüística: sociolingüística, didáctica, literatura, tipoloxía, neurolingüística… Sempre que se trate de estudos relacionados co eúscaro, por suposto.

Exposición “Fontes Linguae Vasconum, tesouros de papel”

No Arquivo de Navarra, desde o 15 de febreiro até finais de marzo

Mostraron
documentos importantes e textos antigos que se conservan no Arquivo de Navarra e noutros lugares, todos eles orixinais. Segundo os organizadores, nunca estiveron tan xuntos. Desde o punto de vista do filólogo, os organizadores queren explicar por que son valiosos para a historia do eúscaro.

Desde a creación da revista Fontes linguae vasconum teñen gardados os documentos, fotografías, diplomas… dos exames de eúscaro que se facían aos nenos e nenas que organizaba o Departamento de Defensa do Eúscaro. Pódense ver na exposición.
Os textos máis antigos son os seguintes: O cartulario de Leire, as cartas de Martín de San Martín e Matxin de Zalba, a tradución do novo Testamento de Joanes Leizarraga, o epitafio de Joan Atzx, o manuscrito de Lazarraga, Pedro Agerre 'Axularren' Gero, o mapa de Bonaparte, unha doutrina en roncalés e o Foro de Navarra.

O eúscaro dos campos cultos no videoclip

Durante o Renacemento, gravarase un vídeo no que se demostrará que a xente de máis alto nivel tamén utilizaba o eúscaro.
É un proxecto dos lingüistas da asociación Aziti Bihia, en colaboración coa asociación de música Kideka. O epitafio en eúscaro do pamplonés Joan Atzx do século XVI foi adaptado con música renacentista e gravouse un videoclip no mosteiro de Iratxe. Será difundido por Internet. Queren reivindicar que o eúscaro tamén se utilizaba en contextos cultos, aínda que normalmente só sexa de forma oral. Neste sentido, subliñaron que o eúscaro non ten por que ser vinculado necesariamente á música popular ou ao ambiente rural.

Novos métodos e tendencias en lingüística (vasca)

Congreso internacional os días 6 e 7 de marzo

O
congreso, organizado por Euskarabidea, ten dous obxectivos: coñecer os últimos resultados obtidos en diferentes campos de investigación sobre o eúscaro e coñecer novos métodos e ferramentas aplicables á investigación en eúscaro.
Ademais de tres conferencias plenarias, organizáronse nove seminarios temáticos. Lyle Campbell será a profesora da Universidade de Hawai. É especialista en tipoloxías de idiomas e foi convidado a expor outras metodoloxías que poidan ser de interese para a investigación do eúscaro. Lola Pons é profesora na Universidade de Sevilla, experta en historia do castelán e moi boa en divulgación, segundo os organizadores. Tamén estará presente Joaquín Gorrochategui, tal e como definiu Ekaitz Santazilia, director da revista científica Fontes: "Traballou durante moitos anos con [Koldo] Mitxelena. Coñece moi ben a Fontes e é un excelente indoeuropeista.
Os seguintes expertos dirixirán senllos seminarios: Branca Urgell, Mari Jose Olaziregi, Ibon Manterola, Iván Igartua, Iñaki Camiño e Joseba A. Lakarra. Esti Amorrortu da Universidade de Deusto, Aritz Irurtzun da Université de Pau et deas Pays de l’Adour e Céline Mounole e Patxi Salaberri Zaratiegi da UPNA. A estes seminarios reuniranse máis de 70 lingüistas.