No ano 2000 púxose en marcha o modelo de xestión de comedores escolares que até agora se puxo en marcha. Nestes tempos a maioría dos centros non ofrecían servizo de comedor. Por iso, o obxectivo era que o servizo de comedor chegase ao maior número de centros posible. Vinte anos despois, numerosos axentes do ámbito educativo cuestionan o modelo que funciona a través das grandes empresas de catering, e reclamaron reiteradamente o cambio ao Goberno Vasco. De feito, impulsada polo Goberno Vasco, púxose en marcha en decembro de 2017 unha comisión de seguimento que acordou entre eles as propostas que elevou ao Departamento de Educación. Agora, quedaron "estupefactos" pola decisión "unilateral" do Departamento de Educación.

“Temos moi pouca información. Por exemplo, as convocatorias de subvencións non dan ningunha certeza, e non sabemos a contía da subvención”, subliñou Lurdes Imaz, coordinadora da asociación de pais e nais EHIGE. Miran con atención o que pode vir: “Toda a xestión quedaría en mans das asociacións de nais e pais, e non nos parece axeitada. O comedor é un servizo público, polo que o Goberno Vasco debería asumir a responsabilidade que lle corresponde”.

O membro dELA Pello Igeregi tamén criticou con dureza a proposta: “Cremos que a intención do Goberno Vasco é que a xestión alternativa dos comedores escolares fracase. Por iso puxo toda a responsabilidade sobre as asociacións de nais e pais, sen ningún tipo de axuda e recursos por parte de ela”. Engadiu que o Goberno Vasco sabe –porque fixo probas piloto– que unha formulación como este é custoso e complexo: “Dando toda a responsabilidade aos pais e nais, a súa intención é mandar ao diaño o modelo de comedor escolar baseado en alimentos saudables de proximidade”.

Con todo, hai outros
beneficios que poden beneficiar ás asociacións de pais e nais a xestión integral dos comedores. Berton Bertokoa é un proxecto creado por pais e nais de centros educativos do Duranguesado, preocupados pola calidade da alimentación que se dá aos seus fillos e fillas nos comedores escolares. Levan anos reclamando a necesidade de ter cociñas propias nos comedores da comarca e construíndo un servizo propio que fomente a alimentación local. “Estas escolas demostraron que o noso modelo é eficaz. Demostrouse que fóra do sistema de catering, e sen ningún custo económico adicional para os pais, é posible dar unha alimentación saudable aos nosos fillos”. Por iso, teñen claro que os responsables do Goberno Vasco han tido que asumir que o modelo que eles expuxeron ten alternativas.

Detectaron algunhas deficiencias na proposta do Goberno, xa que teñen claro que a xestión total dos comedores escolares non se pode deixar en mans das asociacións de nais e pais: “A composición das Asociacións de Pais e Nais é variable, polo que as súas decisións poden pór en cuestión a estabilidade que require a xestión dos comedores”. Ademais, consideran que tanto os servizos de vixilancia como os de cociña deben estar baixo a responsabilidade da administración.

A escola Bekobenta de Markina-Xemein é un do catro proxectos piloto en educación pública que puxo en marcha o
Goberno Vasco. O proxecto púxose en marcha en 2016 e agora están preocupados pola proposta realizada polo Departamento de Educación: “Foi un órdago, non queren que este tipo de proxectos saian adiante, e iso é o que vale nos xogos de mesa, pero aquí estamos a falar da alimentación dos nosos nenos”. Zuriñe Egia, coordinadora da comisión de comedor de Bekobenta, lembrou que estiveron na mesa sectorial falando co Goberno Vasco e cre que agora a decisión tomouna a administración "sen facer caso das súas palabras e de forma unilateral".

Egia subliñou que están moi satisfeitos co modelo piloto posto en marcha: “Ofrecemos alimentos de calidade aos nosos nenos e nenas sen custo económico adicional”. Pero, unha vez escoitada a proposta do Goberno Vasco, teñen medo: “Temos medo, non sabemos que pasará despois da proba piloto. Xa deberiamos empezar a preparar o menú do próximo curso e a conseguir alimentos, pero non sabemos que vai pasar con modelos como o noso e estamos paralizados”. Cre que esta proposta foi "unha forma de xustificarse" por parte do Goberno Vasco.

Co modelo actual, din
que sería “case imposible” integrar o servizo de comedor dentro da comunidade educativa. De feito, as grandes empresas de catering non fan máis que repartir nas escolas a comida elaborada nas cociñas industriais, pero engaden que co modelo que propón o Goberno Vasco sería “imposible”. E a maioría dos axentes educativos coinciden en que o servizo de comedor debería estar dentro da comunidade educativa e en que ás persoas que traballan nos comedores escolares hai que recoñecerlles un carácter educativo. “Cremos que é necesario incluír o comedor escolar nos proxectos educativos do centro, explicando o seu contido educativo e mantendo a coherencia co resto do proxecto”, sinala o proxecto Berton Bertokoa. Os comedores escolares e as comidas infantís forman parte da educación infantil, o que debería ter reflexo directo no currículo: “Non se pode tratar a educación e as comidas do neno como un tema especial”.

Os membros do sindicato ELA e STEILAS tamén o teñen claro. “O comedor ten que estar dentro do plan do centro porque é un espazo educativo e permite abordar temas como o coidado e o autocuidado dos alumnos, a alimentación sa e sostible e a comida local”, subliñou Ana Pérez, membro de STEILAS. Pello Igeregi, dELA, tamén falou na mesma liña: “Cremos que a comida é parte da educación porque por unha banda é unha oportunidade para interiorizar hábitos saudables de alimentación aos nosos fillos e fillas e por outro, porque a soberanía alimentaria para coidar a contorna é un elemento moi importante e parécenos imprescindible transmitir este valor aos nenos e nenas para que poidan vivir nun planeta habitable no futuro”.

Lurdes Imaz pon como exemplo Cataluña: “En Cataluña o ámbito pedagóxico está moi traballado. Teñen en conta, por exemplo, que a metade do persoal do comedor sexa masculino, para así romper estereotipos”.

Deixar en mans
das asociacións de nais e pais a xestión integral dos comedores pode ter consecuencias nas condicións de traballo das persoas coidadoras e dos servidores dos comedores. Iso é o que preocupan os sindicatos. “Este tema demostrou que ao Goberno Vasco impórtalle un bledo o persoal”, di Igeregi. Denuncia que non se fai nin unha referencia ás consecuencias que pode ter o cambio de modelo e lembra que noutros modelos prexudicaron os dereitos laborais dos traballadores: “Consideramos que o comedor debe integrarse en proxectos pedagóxicos, para iso as condicións laborais dos traballadores e traballadoras que traballen deben ser as axeitadas e non se pode pór en marcha despedindo aos traballadores e traballadoras que actualmente traballan”. En palabras de Pérez, tamén hai que andar con coidado: “Neste momento hai unha gran indefinición, pero temos claro que a xestión do persoal non pode quedar en mans das familias”. Esta proposta supón un paso máis na subcontratación e privatización da educación pública, que deixa aos traballadores “na exclusión”.

Por outra banda, o valor educativo do traballo pode influír directamente nas condicións de traballo: “A formación e as condicións de traballo dos traballadores son fundamentais, xa que ademais de servir a comida, transmitir eses valores e outros será a súa responsabilidade directa”, explicou Igeregi. Con todo, considera que a transición cara a outro modelo debería ter garantías de que os traballadores actuais sigan traballando: “Para iso deberíase deseñar un proceso de transición. Realizáronse probas piloto nalgunhas escolas, pero moitas veces sen ter en conta as condicións laborais dos traballadores”.

Insisten en que os comedores son un servizo público. O portavoz de EHIGE, Imaz, subliñou que o comedor ten que ser necesariamente público, polo que a contratación dos traballadores debe ser responsabilidade do Goberno Vasco. Os membros do proxecto Berton Bertoko tamén coinciden en que é labor da administración, por exemplo, formar ao persoal dos comedores escolares en temas como a nutrición ou a orixe dos alimentos.

No caso da escola Bekobenta, uns traballadores son contratados polo Goberno Vasco e outros pola AMPA: “No noso caso, o cociñeiro contrata ás administracións públicas e nós subcontratamos aos coidadores a través doutra empresa”, aclara Zuriñe Egia. Subliñou que deixar toda a responsabilidade das contratacións nas AMPA influiría nas condicións laborais dos traballadores.

Fartos das consecuencias da subcontratación, os traballadores das empresas privadas de comedores escolares convocaron unha folga para o 26 de febreiro, esixindo as mesmas condicións que os cociñeiros do Departamento de Educación. O obxectivo principal é conseguir a homologación, pero subliñaron que tamén lles preocupa moito que o servizo de comedor cédase ás asociacións de pais e nais. Os traballadores denunciaron que se trata dunha proposta que se fixo "sen ningún fundamento".

Máis aló do modelo de
comedores xestionado polas grandes empresas de catering, en Euskal Herria realizáronse varios intentos. Moitas delas baseadas en modelos internacionais. Imaz explicou que a iniciativa Gure prateira gure aukera, promovida pola asociación de pais e nais EHIGE, coñeceu diferentes modelos: “Nas Illas Canarias, desde hai anos, o Departamento de Agricultura e Educación colaborou co obxectivo de ofrecer produtos locais e de calidade nas escolas”. Tamén no Estado francés existe unha gran conciencia e son moitos os comedores que provén de comida ecolóxica local, que miran ao modelo educativo e que se encargan de que os nenos aprendan de onde vén a comida.

Os centros de Larrabetzu e Erandio son pioneiros entre os que puxeron en marcha os novos modelos pola súa conta. Pero Pérez di que hai poucos modelos en Euskal Herria, porque o Departamento de Educación desde o principio pon trabas: “Por exemplo, quitáronse as subvencións ás escolas que non aceptaron a xestión directa, é dicir, foron condenadas. A pesar das trabas, algúns seguiron niso; o de Larrabetzu será un dos máis coñecidos, pero aos poucos outros centros tamén saíron do modelo imposto. Traballan cos agricultores da zona e consomen produtos próximos e de tempada”. O membro de STEILAS cre que se o Departamento de Educación prioriza a xestión a través das empresas de catering, tamén hai que dar a oportunidade ás pequenas empresas: “Si é necesario ter a posibilidade de cociñar 8.000 menús diarios, as pequenas e próximas empresas non teñen nada que facer nesta competencia”.

Na mesma liña pronunciouse o coordinador de EHIGE. Na súa opinión, con algúns cambios que se poden facer facilmente pódense ofrecer produtos autóctonos nos comedores: “Por exemplo, dando maior puntuación ás empresas que ofrecen produtos locais nas licitacións”. Lembrou que o modelo actual ha servido para universalizar o servizo de comedor, pero que estamos ante un período de transición e cambio. Zuriñe Egia tamén está de acordo: “Para iso, considero necesario pór cociñas a escolas que non teñen cociña e ofrecer ás pequenas empresas de catering a posibilidade de competir”.