Á patronal do sector púxoselle a pel de galiña ao escoitar as melloras que os representantes sindicais dELA reclamaban para o quinto convenio. Con todo, asinaron: 140 euros ao ano de incremento salarial; 106 horas menos de traballo até as 1.592 horas anuais; 20 minutos de descanso; 100% de baixas; subida do plus de domingos e noite. Os patróns non estaban afeitos a que as mulleres esixisen e conseguisen unhas condicións laborais equiparables ás dos homes.

Foi unha vitoria traballada a lume lento, e máis aló das condicións laborais, a folga trouxo á primeira liña moitos dos logros e fortalezas que o sindicato traballara durante anos. Quedar curto sería dicir que aquela loita foi un conflito laboral. A sensación de moitas mulleres folguistas foi que a longa folga tivo moitas ramas. Para empezar, decenas de mulleres lograron formar unha rede potente no sector que ELA comezou a estruturarse en Bizkaia antes de 2016. Na primavera de 2016 reuniuse a traballadores e traballadoras que se atopaban en dificultades no feminismo e os conflitos laborais, con pouca experiencia e moito medo á protesta. Conseguiron canalizar procesos de empoderamiento individual e colectivo fortes. A diferenza da traxectoria de décadas no sector, un grupo de representantes sindicais cobrou protagonismo absoluto, case todos eran mulleres. As mesas de negociación estaban presididas por mulleres, fronte a unha patronal case exclusivamente masculina. As mulleres se enardecieron a miúdo cando lles reprocharon que eran unha marioneta do sindicato.

Aprenderon a organizarse entre eles e tiveron un obxectivo máis claro que nunca: foron testemuñas da mentalidade machista dos patróns nas mesas de negociación e entenderon e sufriron as consecuencias da política de privatización que as institucións públicas viñan levando a cabo desde hai tempo.

Nos medios de comunicación e na rúa realizouse unha exhibición de forza, sobre todo en Bizkaia. O tema era moi fráxil, nunha folga a longo prazo as persoas vulnerables, vellas e con problemas psiquiátricos, quedarían sen unha vixilancia axeitada. Durante os paros que se levaron a cabo durante moitos anos, era habitual escoitar que eran 'crueis' e 'criminais': aos traballadores acusábaselles de abandonar aos anciáns. Con todo, na última folga conseguiron dar a volta á tortilla. A través de campañas de socialización e sensibilización lograron introducir a mensaxe na sociedade: os residentes non están ben atendidos si os traballadores non teñen unhas condicións de traballo dignas. Era o momento de pór en valor os coidados. Os traballadores relacionaron directamente a súa situación laboral coa calidade de vida dos residentes. Os folguistas denunciaban a miúdo a necesidade de obrigar ás persoas a tratalas como máquinas. Un representante sindical dixo ao director: "Os vellos son como croquetas, pasámolos con fariña de ovo: a, a, a, seguinte! ". Por primeira vez na historia do sector, os familiares dos residentes crearon a asociación para apoiar aos folguistas.

Será a folga de 2016 unha mostra do que vai ser?

Os representantes sindicais que formaron parte da primeira liña fixeron referencia ao apoio dELA. Recursos humanos, estrutura xurídica sólida, experiencia e caixa de resistencia. A folga foi longa, entre outras cousas, porque se trataba dun sector feminizado, que foi a loita das mulleres. Cada vez son máis os conflitos que teñen rostro de muller. Si as patronais non se toman en serio, os conflitos poden ser duros e duros. Como se poden soster, e sobre todo, como se poden gañar este tipo de demas si non hai unha estrutura sindical forte?

A folga de traballadores tamén se chamou á folga feminista. Como afectará a ELA, sindicato que liderou o conflito, este tipo de loita a partir de agora? O sindicalismo tivo e segue sendo un modelo masculino. Nesta loita pódense ver os pasos a seguir para gretar este modelo. Tras esta folga, o sindicato chamouse a si mesmo un sindicato de clase feminista. En moitos dos conflitos que se están xestionando ultimamente, as mulleres están a loitar, e nELA cada vez hai máis mulleres apuntándose. O 45% dos afiliados xa son mulleres. Pero máis aló dELA, como vai afectar esta loita feminista que durou 378 días, en xeral, ao sindicalismo? E na forma de entender as relacións laborais? No valor que a sociedade outorga ao coidado?

O verde é o novo azamboado. No libro Os testemuños das folguistas das residencias de Bizkaia demos pistas para entender a folga na súa dimensión máis ampla, da man das mulleres loitadoras. Nas seguintes liñas, os folguistas teñen algunhas pasaxes do que contaron no libro.

Nunca contado

Ainhoa Menéndez Llamosas, delegada sindical e folguista dELA

"Vouche a contar a conversación que tiven cun compañeiro de traballo de 21 anos. O seu pai ten unha empresa de construción e traballou como artesán. É moi musculoso. Díxenlle: -En que traballabas? ', e di: 'En obra. Os meus amigos rin de min, porque cando saio deste traballo sinto máis canso que cando traballaba co meu vello. Non me cren. E dinme: ‘Estás a limpar os cus!’. Saio amolado porque ás veces teño que ir ao fisioterapeuta! '. Díxenlle: Xa sabes, segue contando todo isto aos teus amigos rebeldes.

Outro mozo ten 26 anos e é deportista. Tamén di que salgue rebentado e acode ao fisioterapeuta. Este traballo sempre o fixemos as mulleres, sen cobrar moitas veces. Estamos a difundir unha historia que nunca se contou. Tamén contamos as descualificacións das patronais: Por que queredes que as mozas aumenten tanto o soldo? Por que reivindican tantas licenzas? Non pode acudir ao médico co día de traballo alterado? Por que os teus pais non levan ao neno ao médico?

Desprezo na mesa de negociación

Maribel Sampedro Martínez, delegada sindical e folguista dELA

"Se cadra custounos máis polo tipo de folga que realizamos e, por suposto, porque ás mulleres non se nos fai tanto caso. Folga e mesa de negociación. Si dixésenlle a un home o que se nos dixo, levantaríase e daríalle unha puñada. Estiven nunhas mesas e quedeime con ganas de dar. Ouvín falar de babas. Non me detiven nesoutra. [Sampedro fala do feito que nos contaron case todas as mulleres que entrevistamos para o libro. Na mesa de negociación un da patronal fixo un xesto para que se agarrase aos seus testículos e dixo: “De aquí sairán as vosas melloras!”]. É un simple recordo dese exemplo… No meu corpo estáseme facendo tan imposible e tan rabioso! Pensan que o noso salario é complementario en casa. Nós non imos á mesa a falar da nosa vida privada, vostede non sabe si teño alguén ao meu lado ou si mantéñome. Na mesa falamos de convenio e reunímonos para chegar a un acordo. Hai que falar de persoa a persoa, non home nin muller. Pero eles falan á muller, unha muller que ten un complemento de salario. O xesto daquel home púxome de moi mal humor.

Traballador Molesto

Mariña Costa Bonome, delegada sindical dELA e folguista

"Moitas mulleres empezamos a traballar tarde e cotizamos pouco. Agora somos precarios e logo serémolo. Teremos que vivir das esmolas dos nosos fillos. Teño 59 anos, fixen folgas que son e non o son, e traballei dezaoito anos. Terei uns 400 euros cando me xubile?
Á marxe da miña xubilación, si agora quedáseme en paro non atoparía traballo. Fun unha das caras máis coñecidas da folga. Coñéceme toda a patronal, o deputado tamén. Saben que non quedarei tranquilo nin tranquilo. Os meus fillos non queren que lles relacionen comigo, por exemplo, nas redes sociais, teñen medo. O problema de atopar traballo non me importa demasiado, repítollo, por encima de todo está a miña dignidade, a dignidade da muller e do traballador. Ninguén me obrigou a actuar dese modo. Hai que cambiar o modelo de sociedade e non podemos estar a mirar o que pasa, temos que pór o noso granito de area. Na residencia seguirei coas nosas reivindicacións, na rede con outras mulleres de España, participo nas manifestacións dos xubilados… Solucionei o meu problema e xa está, iso non vale".

Orgulloso de si mesmo

Marisol Rueda Espinha, despedida tras a folga

"Esperteime, son máis forte despois da folga, e non puiden facer nada. Crin que non podería chegar até onde cheguei. Ir á nosa residencia a adhesivos en grupo e eu dicíalles a media broma: eu non quero pór adhesivos nos cristais, si a bruxa [o director] salgue que? Viñan os da residencia do barrio de Rekalde a axudarnos e dicíanme: Aupa Marisol, vostede é capaz! '. Tiña medo e dicíame: -Que fago? Puxen o meu posto en xogo! '. Dicíamo a min mesmo, non llo contaba a ninguén. Empecei a perder o medo. Cantas persoas reuniámonos, cantas persoas empecei a coñecer… Empecei a facer todos os días de folga e a participar nos actos. Convertinme nunha persoa sen medo, orgullosa do que fixo e volvería facer si houbese outra folga. Eu crecín, non sei como dicilo, antes era como un can de merda. Fun aos feitos e sentíame orgulloso, terminaba e dicía, “por que agora vou a casa?”. A folga veume moi ben, abriume a cabeza para moitas cousas, coñecín moita xente, coñecín xente con moitos problemas, axudámonos, foi incrible".

Respecto á representación sindical

Aitziber Tolosa Contreras, representante sindical e folguista

"Sendo delegado sindical aprendes moito. Ao principio non sabes nin o que é un convenio. Segundo aprendes vas ao director e dis: "Coidado! Eu tamén sei de que estou a falar. Por exemplo, no que se refire aos días libres, noutro tempo o encargado chamoulle por teléfono e díxolle: 'Hoxe ás 23:00 ven a traballar' e irasche. Agora diraslle: -Non vou, é o meu día libre. A miña nai estaba enferma e tiven que ir ao hospital e diríanche: -Non podes tomarche tantos días libre! '. Eles tentan quitarlle o maior número de días posible. A vostede correspóndelle dicilo: -Como non? O acordo así o establece'. Outro exemplo: acudir ao médico sempre en días libres. Pero non sempre dáche a quenda nos días libres. Como delegado sindical, aprendes moito e eles respéctanche máis. Por exemplo, fixen un proceso de fecundación in vitro para ter un fillo e necesitaba moitos días. Dicíalles na dirección, "neses días non veño", e contestábanme "de acordo". Xa era un delegado sindical, non queren problemas connosco.

Amas de casa loitadoras

Kontxi Rodriguez Palacios, representante sindical e folguista

"Vivín con moita forza esta folga. No grupo construíuse un vínculo moi estreito, sobre todo entre as mulleres, porque é un sector feminizado, pero tamén tivemos aos homes ao noso lado. Eu vivo o feminismo, teño perspectiva de xénero, pero as mulleres dunha idade, que tiveron outras vivencias, xogaban doutra maneira: tiñan na cabeza que para ir á manifestación tiñan que deixar a comida preparada en casa, antes de ir á protesta tiñan que deixalo todo listo para marido e fillos. Eran unhas amas de casa típicas, que traballaban fóra de casa, pero eran amas de casa. Día tras día realizamos manifestacións, acampadas, marchas, concentracións… Sabe vostede o que aprenderon esas mulleres? Sendo persoa, non coidadora, nin filla, nin nai, nin esposa, senón muller. Preocupáronse polo que ían facer. Estou moi contento e orgulloso deste logro. Aos poucos conseguímolo, o grupo fortaleceuse, coséronse fortes vínculos entre as mulleres.
Moitas mulleres tiñan moito medo; utilizaría as palabras dependencia, submisión, conformismo para describir as súas actitudes. Unha folga destas características require coraxe e coraxe. A forza do grupo era tan grande que nos bastaba para levantar aos que baixaban.