O Museo Etnográfico de Artziniega foi unha institución nada desde pequeno. Os primeiros pasos déronse en 1977, cando un grupo de mozos organizou unha exposición con motivo das festas da localidade. A iniciativa tivo éxito e nos anos seguintes empezáronse a recompilar materiais relacionados coas antigas profesións da comarca; a idea de crear un museo xurdiu en 1981 e abríronse as portas en setembro de 1984 nun local que foi o cortello do Santuario de Artea. En 2004, debido a problemas de espazo, o museo trasladouse a un edificio cedido polo Concello, habilitando un espazo expositivo de 3.700 metros cadrados. A cambio, o diñeiro recadado a través das entradas do museo dóase ao Concello desde entón.

Na actualidade, o museo recibe máis de 14.000 visitantes ao ano, nun pobo de 1.800 habitantes. Ademais da exposición permanente que alberga unha das coleccións máis variadas de Euskal Herria, organizan actividades e publican varias publicacións, como a revista Gurdia, que se distribúe gratuitamente no pobo. Neste tempo, a xestión do museo foi levada a cabo de forma autónoma pola Asociación Etnográfica Artea. O director, o secretario e o tesoureiro son elixidos en asemblea e o tres traballan como voluntarios. O financiamento, en cambio, foi posible grazas ás convocatorias de subvencións da Deputación Foral de Álava e do Goberno Vasco. Con este diñeiro cóbrense, entre outros, a subcontratación do servizo de visitas guiadas, o servizo de limpeza e os puntos de información e xestión.

Con todo, en 2017 aprobouse un novo convenio colectivo para o sector das empresas de lecer educativo e animación sociocultural en Álava, cuxas condicións de traballo, en xeral, poden estenderse, que contemplaba, entre outras cousas, o incremento dos salarios mínimos. Ante esta situación, os responsables do proxecto puxéronse en contacto co Concello para trasladar a necesidade de reformular o financiamento do museo. A Asociación Artea non ten fondos propios, e no caso de que fallase unha subvención, en lugar de pagar o servizo de guías os socios, o Concello pediulle que garanta ese gasto.

Por parte do Concello, o alcalde, Iñigo Gómez, sinalou nunha mensaxe colgada nas redes sociais que non poden asumir a responsabilidade económica da Asociación Artea na xestión do proxecto. Por iso, en caso de asumir o custo do servizo de guía, o equipo de goberno municipal (PNV) solicitou que a titularidade da colección sexa atribuída ao Concello directamente ou a través dunha fundación. Desde Artea, en cambio, responderon que a proposta de creación dunha fundación trasladouse en outubro ao goberno municipal, cunha proposta estatutaria; a asociación denunciou que a resposta foi un informe xurídico, esixindo a maioría do padroado para o Concello. Non parece, por tanto, que o fondo do conflito sexa unha cuestión estritamente monetaria, senón unha competencia para determinar quen debe ser o control do proxecto. O resultado é coñecido: o ambiente no pobo mesturouse moito e, desde principios de ano, o museo está pecho, sen data de reapertura.

O modelo de xestión das infraestruturas culturais en cuestión

Non é un tema con poucos vértices. A maioría dos museos e infraestruturas culturais de Euskal Herria, aínda que no día a día están xestionados mediante subcontratas, son públicos ou están en mans de fundacións público-privadas. O padroado destas fundacións está composto, en diferentes proporcións, por diferentes institucións públicas e particulares. Pero, salvo excepcións, en xeral, un deles ten a participación principal e, por tanto, o poder de decisión sobre a política científica, de comunicación ou de contratación do museo. O caso de Artziniega é especial neste sentido, xa que é a Asociación Artea, como entidade “privada”, a que se encarga de xestionar de forma autónoma o proxecto e conseguir o financiamento necesario, a través de convocatorias públicas de subvencións e achegas particulares.

Esta cuestión demostra que no ámbito dos servizos culturais tamén se pode confundir desde un punto de vista capitalista, pero tamén a miúdo desde o punto de vista da esquerda, aplicar unha lóxica que só distingue ao sector público do privado. Neste sentido, non caben iniciativas sen ánimo de lucro e orientadas á propiedade e ao interese colectivo. Estes baséanse a miúdo nos principios de solidariedade e responsabilidade, libre adhesión, coñecemento da realidade local e autonomía das institucións públicas, polo que resulta evidente que a súa praxe está moi lonxe das prácticas habituais dunha empresa privada. Desde este punto de vista, é fundamental manter os espazos de iniciativa xestionados desde pequenos, tamén no ámbito das infraestruturas culturais, para garantir a diversidade dos discursos que se xeran e compártense no mesmo.

Volvendo ao caso de Artziniega, non hai que esquecer que moitas persoas nos estamos referindo a un proxecto de 35 anos co seu traballo e o seu apoio. Se alguén quere cambiar o modelo de xestión do museo, sería bo explicar primeiro os problemas que ve o museo no modelo que o converteu en todo hoxe. É lexítimo que o Concello queira participar máis no proxecto e ten moitas vías para achegar; pero para iso sería importante, recoñecendo o traballo das persoas que levaron a cabo o proxecto durante todos estes anos, partir dun diagnóstico sincero da situación para buscar a solución máis axeitada entre todos os axentes. Mentres tanto, o museo permanecerá pecho, en detrimento de todos e todas.