Desde o principio: Lur Olaizola preguntounos sobre o punto de partida do ciclo Historias do cine feminista, e así nos respondeu: “En definitiva, todos sabemos que a historia é unha narrativa construída, e gustaríanos que a sala de cine de Tabakalera fose iso, un lugar onde podemos reinventar a historia do cine”. A continuación explícanos por que lle puxeron ese título: “Nós, neste caso, propuxemos un percorrido; non é unha historia, pero queriamos empezar desde o principio”. E cal é ese comezo? Olaizola fálanos dun nome: Alice Guy.

“Na historia oficial cóntase que [Georges] Méliès fixo a primeira película de ficción, pero non é así. En 1895, Guy estaba presente nunha das primeiras proxeccións dos irmáns Lumière, e ao ver a proxección, deuse conta de que o cinematógrafo tiña a capacidade de contar historias. El foi o primeiro director de cine que fixo unha película de ficción na historia”. Esta película chamábase A Fée aux Choux e Guy realizou tres versións, a primeira en 1896.

Así, a primeira cita do ciclo foi para directores de cine pioneiros, e as curtametraxes doutras tres mulleres cineastas que compartiron con Guyena, aproveitando a conexión entre todas as obras: A souriante Madame Beudet de Germaine Dulac (1923) e Étude cinématographique sur une arabesque (1929), At Land de Maya Deren (1946) e Glimpse of the garden de Marie Menken (1962). Tras os pioneiros, trouxeron obras doutros tantos directores de cine contemporáneos, como Daisies (1966), de Vcrítica de Chytilová. Olaizola subliñou que, como adoita ocorrer con frecuencia, moitas das mulleres que se están programando no ciclo non se consideraban feministas ou, dito doutra maneira, non se facían as súas películas desde ese punto de vista. “Nós, en cambio, propuxémolo: fagamos este percorrido, e este é un percorrido do cine feminista”.

Como elixir películas para a sección

Pero… que fai esas tarefas feministas? Volvamos. Antes de comezar o ciclo, crearon outro proxecto en Tabakalera: un grupo de programación aberto. Olaizola: “Hai xente que vén ao cine unha e outra vez, pero moitas veces cústanos superar esa barreira entre programadores e espectadores, mesmo nas conversacións. Un día preguntámonos que pasaría si convidabamos á xente a un grupo de traballo e si empezaban a discutir que película querían ver. Queriamos ter ese espazo e ese tempo para propolo”.

E aí é onde sacaron o tema encima da mesa: que fai unha película feminista? “Unha cousa é pór unha película dirixida por unha muller”, di Olaizola, “pero outra cousa é si a mesma película pódese ler como feminista ou non, é dicir, unha muller pode dirixir unha película, pero ese cine pode seguir o esquema ou a linguaxe máis clásica ou convencional. A nós interesábanos máis a carga de romper as propias linguaxes, e de aí a nosa proposta. Non son películas dirixidas por mulleres”. Non só iso. Son as propias películas as que rompen as formas que a espectador espera de antemán. “Aí está a oportunidade de cambiar as cousas de verdade cando de súpeto sentes incómodo como espectador”.

Mirada ao masculino planto

Pedimos a Olaizola que dea un exemplo e trouxo a colación a sesión de decembro. Foi entón cando Laura Mulvey e Peter Wollen viron Riddles of the Sphinx (1977) e foi un programa especial. No ciclo, antes de ver a película, a obra é presentada por un orador, e para dar entrada a Mulvey e Wollen, apareceron seis membros do equipo de programación, non só unha persoa. Segundo Olaizola, non foi un discurso unidireccional: “Foi unha conversación entre nós, contándonos aos espectadores os referentes, as preguntas, as dúbidas e os debates que tivemos despois de ver a película. Fixémolo público para que o público puidese ver e compartir as nosas dúbidas”. Olaizola II cre que o ciclo é especial por unhas cousas tan pequenas como as que teñen que ver coa música.

Pero volvamos ao tema, que merece a pena conceder un pouco de tempo a Mulvey. En 1973 publicou un artigo titulado “Visual Pleasure and Narrative Cinema” que recolleu gran prestixio. Olaizola resume o núcleo do seu punto de vista: “Mulvey empezou a investigar o cine porque era un gran cinefilo, un apaixonado do Hollywood máis clásico, e nun momento deuse conta de como se representaban ás mulleres nese cine. Á fin e ao cabo descubriu que estas películas estaban construídas para a mirada masculina”. Que fixo entón? Pois curta con iso e pono en dúbida. “Por iso interesounos Riddles of the Sphinx, porque é a propia película a que fai unha proposta cinematográfica, rompendo a linguaxe habitual do cine”.

Despois de varios planos circulares de 360 graos, Mulvey e Wollene romperon a linguaxe afeita. “Moitas veces non ven as mentes dos personaxes, é un ritmo moi raro, porque non pasa nada, e ao mesmo tempo é unha mirada moi horizontal, porque non tes unha cousa directa, senón unha cámara que che ensina un espazo aos poucos e ti mesmo tes que ir construíndo o que está a pasar aí. Non é algo críptico, non é algo escuro, pero como espectador che pon doutra maneira”, explica Olaizola.

A partir de febreiro, varias citas

Explicámosvos máis ou menos en que consiste o ciclo Desde o principio: historias do cine feminista. Agora tócanos falar das citas que farán a partir de agora. En primeiro lugar, o 11 de febreiro, ao catro da tarde, reuniranse os membros do grupo de programación aberta no espazo de creadores de Tabakalera. Olaizola animou á xente: “Si tedes ganas, vide, porque esa é a intención: xuntarvos, falar, pensar, que alguén propoña unha cousa, entre outras… Non só hai resposta. Queremos compartir as ganas, o tempo e o espazo de falar sobre estes temas”.

Segundo o coordinador, as cousas fixas e concretas axudan a que este tipo de grupos abertos sigan adiante, xa que, en xeral, a xente ten moitas ganas, pero pouco tempo. Neste sentido, organizar o ciclo foi unha achega positiva: “Si vemos unha película xuntos unha vez ao mes e ouvimos o que nos conta Selina Robertson [Robertson é un dos relatores que convidou ao ciclo], pois será unha gozada, e listo. É unha cousa pequena, pero moi grande á vez”.

Xa se definiron as proxeccións dos próximos tres meses, organizadas en colaboración con membros da exposición internacional Films de Dons de Barcelona. Un festival que percorreu un longo camiño, e que mantivo este ano a súa colaboración co festival. As películas presentadas en Cataluña nun só fin de semana poderanse ver en tres meses, polo que en febreiro se proxectarán tres obras: Son Cámara. A gargallada da Medusa (Marta Neto e Marga Almirall, 2018), Older Women and Love (Camille Billops e James Hatch, 1987) e History of the World According to a Lesbian (Barbara Hammer, 1988). Nos meses de marzo e abril, a repartición será o seguinte: The Gold Diggers (Sally Potter, 1983) e De stilte rond Christine M. (Marleen Gorris, 1982).

O ciclo incluirá outras colaboracións. Olaizola contounos que a escola de cine de Tabakalera púxose en marcha o pasado ano e que un equipo de investigación da mesma colaborou co equipo de programación. “Os membros dun equipo de investigación da escola de cine están a investigar á distribuidora feminista Cinenova e, nese sentido, decidiron centrarse na cineasta Sandra Lahire. Por tanto, seguramente, faremos unha sesión relacionada con ese director, quizais en maio ou xuño”.

Porque as historias son narrativas, por que non contar o noso? Así pois, non esquezamos que desde a creación do cine, as mulleres traballaron a maxia das luces e as sombras.