A reunión celebrouse na sede da Comisión de Axuda ao Refuxiado (CEAR) en Bilbao, dando paso a un diálogo que durou tempo. Non é para menos, o hondureño ten un longo camiño como emprendedor de 36 anos, e ten unha mochila chea de esperanzas de sufrimento no pescozo. Vólvese a mirar e explica o percorrido que levou até aquí, pensando que servirá para dar a coñecer a situación política que vive Honduras, unha tarefa que considera urxente: “Aquí, en Europa, moita xente nin sequera sabe que Honduras existe. Moito menos o que estamos a vivir”.

Pérez tiña catorce anos cando fixeron desaparecer ao seu irmán Samuel. No contexto da Guerra Fría, en 1982, as forzas armadas de varios países de América do Sur dedicáronse a combater todo aquilo que puidese ter un carácter revolucionario a través da chamada Doutrina da Seguridade Nacional. Con este obxectivo, os grupos paramilitares violaron sistematicamente os dereitos humanos, provocando unha serie de torturas, asasinatos e desaparicións. Entre eles atopábase Samuel, de dezanove anos, que se marchou a Cuba para formar ao redor dos dereitos humanos. “Quen ía a países como Cuba ou Nicaragua considerábase un comunista, un subversivo. Coma se a xente non tivese dereito a pensar e a ter outra ideoloxía”, explicou a súa irmá. Á volta de Cuba, na fronteira con Guasaul, entre Honduras e Nicaragua, Samuel foi baixado do autobús xunto a outro catro novos hondureños que coñeceu en Cuba. O cinco desapareceron.

“Cando o meu pai seguía un partido de fútbol”, tiveron noticias da desaparición de Samuel en casa a través do informativo da radio, e desde entón non souberon nada máis. A familia comezou a buscar ao seu compañeiro perdido e co tempo déronse conta de que non eran os únicos familiares que desapareceran. O 30 de novembro de 1982 creouse o COFADEH (Comité de Familias de Detidos e Desaparecidos de Honduras). Desde entón, Pérez forma parte dela e converteuse nunha defensora dos dereitos humanos. “Formeime politicamente en COFADEH, pero entre outras cousas tiven que sufrir ataques, ameazas e acoso pola miña actividade política, até o punto de necesitar medidas de protección”, explicou. Tras o Golpe Militar de 2009, a Comisión Interamericana de Dereitos Humanos impúxolle medidas de protección e, como esa situación de risco mantense, permaneceu en Euskadi durante seis meses.

Difícil situación política

Di que Pérez soña cun país fermoso que, nas súas palabras, foi “o soño de Samuel e de todos os desaparecidos”. Por iso, está con ganas de volver a casa e sumarse ao “proceso de reorganización de Honduras” para tentar reverter a evolución do país tras o golpe de estado de 2009. O 28 de xuño dese ano, as Forzas Armadas de Honduras secuestraron e exiliaron ao entón presidente, Manuel Zelaya, e o Congreso de Honduras puxo a Roberto Micheletti á fronte do Goberno até as eleccións de novembro. O país afundiuse durante varias semanas nun estado de sitio e a represión comezou a causar vítimas entre os que se levantaban contra o golpe. O 29 de novembro foi nomeado xefe do Goberno Profirio Lobo do Partido Nacional, o primeiro elo seguido dos herdeiros do golpe.

Como non lle gustaba a política de esquerdas que levaba exercendo, “co golpe de estado, as autoridades golpistas empezaron a dicir que Mel (así chaman a Zelaya os cidadáns) era perigoso. Repetiron que Honduras se estaba convertendo nun país comunista como Cuba ou Venezuela, e que a súa relación con estes países comprometía a propiedade da xente ata que se satisfacían”. Pérez comezou a recoñecer que a xente chegara a esta idea, e que algúns dos seus amigos afastáronse del. “Deime conta de que a situación era peor que nunca”, di.

Neste contexto chegou o ano 2013, e de novo volvéronse a celebrar as eleccións. “Foron unhas eleccións fraudulentas, como todas as que se deron desde o golpe de estado até aquí”, lembrou. O vencedor foi Juan Orlando Hernández, do Partido Nacional, que até a data mantívose no cargo. "Este home de extrema dereita empezou a limpar a caixa forte do Estado, roubouna da seguridade social e, aínda que a xente segue pagando a cota, nunca hai medicamentos. Para encher o baleiro, como son propietarios de varias das súas drogarías, fabricaron pastillas de fariña que causaron máis de 3.000 mortos. E sobre isto non hai nin unha investigación nin un responsable”, denunciou. “Roubaron 800 millóns de lempires para pagar outra campaña política que tiña como lema ‘catro anos máis’”, di con indignación. Meu dito meu feito, nas eleccións de 2017 conseguiron que Hernández mantivésese no poder durante outro catro anos.

Estas últimas eleccións tiveron a súa particularidade. Para entón xa se constituíu a Alianza da Oposición á Ditadura, “e sabíase que esta tiña todos os triunfos”. Pero ao final da xornada de votación, co reconto dos votos en marcha e a vitoria da Alianza, produciuse un apagamento informático. “No momento decatámonos do que ía suceder, ao día seguinte a dereita anunciou que gañara”, explicou. Ao cualificar o suceso de fraude electoral, rexistráronse na rúa numerosas protestas e disturbios entre os asistentes. A represión contra os manifestantes saldouse con máis dun milleiro de detidos, centos de feridos e máis de 30 mortos. “É terrible que volvas ao mesmo, pódese dicir que a represión se converteu en algo habitual en Honduras”, lamentou. Con todo, subliñou que a xente se espertou “”: “Equivocáronse ao pensar que o pobo quedaría calado”.

Defensa dos dereitos humanos, unha actuación perigosa

O contexto político da última década volveu a converter a criminalización, as desaparicións e os asasinatos en pans cotiáns en Honduras. Os cidadáns humildes non o teñen fácil: “Honduras é un país de gran impunidade, pobreza e violencia. Hai diñeiro para comprar armas, pero non para garantir a saúde, a educación e a alimentación. Privatizárono todo. As nosas terras están á venda para quen faga a mellor oferta, as transnacionales están á carta. Iso non é pouco, e moitos cargos públicos, entre eles os conselleiros, desempéñanos os particulares que teñen relación coas desaparicións”, explicou. Ante esta situación, considérase imprescindible manter a defensa dos dereitos humanos, a pesar da continua criminalización dos mesmos.

“Non respectan aos defensores dos dereitos humanos, considérannos inimigos. Temos máis de 120 defensores asasinados e moitos tiveron que exiliarse. Con todo, algúns non queren ir ao estranxeiro para poder seguir na resistencia. Pase o que pase, son partidarios de seguir loitando no seu país”. Puxo como exemplo a Berta Cáceres, activista ecoloxista e defensora dos dereitos humanos asasinada en 2016. “Cando Berta Cáceres pronunciaba un discurso, avisaba de que o ían a matar”, subliñou.

A pesar de que a súa situación de vulnerabilidade levou o programa de protección a Euskal Herria, Pérez mantívose mirando ás súas orixes, á espera de volver á primeira liña da loita: “A pesar de que pode durar moito tempo, temos que manter a loita”. O fomento da memoria histórica nesta práctica de resistencia considérase imprescindible: Ademais de ser un dos fundadores da Ruta da Memoria, é coordinador da concentración pola verdade e a xustiza que se celebra todos os primeiros venres de cada mes en Tegucigalpa desde 1982. Co tempo, de feito a Praza da Mercé chamouse Praza dos Desargados, nome que neste momento moita xente utiliza. “Fixemos entender á xente que nesa praza os nosos desaparecidos mantéñense na resistencia, en busca dunha xustiza real”, di con orgullo. “Dar a coñecer os crimes contra os dereitos humanos que se cometeron en Honduras para que a historia os recolla”, é a fonte de combustible para a loita.

Antes de despedirse quixo lembrar que é o último en perder a esperanza: “As bágoas da miña nai que perdeu ao meu fillo esgotáronselle e pregúntome cando se me acabarán. En calquera caso, a miña esperanza non se esgotará. Seguirei até o último momento loitando. Á parte de todo o malo que eu vivo e estou a vivir, crer que non sinto debilitado”.