Recolliches os contos de Lapurdi, Nafarroa Beherea e Zuberoa. É un conto diferente ao doutros ámbitos de Euskal Herria?

Hai contos tradicionais en todas partes, pero algúns dos que reunín son especiais ou polo menos non están reunidos no sur. Non sei cal é a razón: simplemente porque non se reuniron, ou porque son de aquí, porque teñen outra tradición. Vin, entre outras cousas, que nos fabliaux da Idade Media de Francia tratábanse temas parecidos. Tamén analicei a obra de Poggio Bracciolini, un italiano, un latinista que recolleu historias en latín en Italia. Algunhas historias do século XVI recibinas eu agora de forma oral e en eúscaro! Iso é o máis curioso que se me fai e quixen subliñar que hai unha tradición, que hai historias contadas de forma oral, e o máis sorprendente, que algunhas tamén se contan agora.

A recompilación de contos orais comeza a mediados do século XVIII. Por que?

Foi un fenómeno que se produciu en toda Europa e no que apareceu un interese pola literatura oral, sobre todo a que deron a coñecer os irmáns Grimm en Alemaña. Aquí tamén, Cerquand e Webster, vindos de fóra, empezaron a interesarse sobre todo polo de aquí.

Reuniu ao redor de 300 contos.

Andei pola Baixa Navarra, Zuberoa e Lapurdi, con xente maior, con moita afección a contar historias. Por exemplo, en Donibane Garazi, os luns, algúns se reúnen en torno ao mercado e contan historias. Iso é un momento privado, entre amigos e sendo eu un forasteiro, ao que me custou entrar nas artes. Supoñamos que sabía que era un bo narrador de contos, pero non consentiu en reunirse comigo. Outros me preguntaron que non aparecesen os seus nomes.

En que campos cóntanse?

Algúns narradores dinme que os recibiron na súa casa. Pero eses contos non son crus, supoño que se contaban máis nun ambiente familiar. Un narrador de San Juan de pé de Porto tiña unha taberna e dicíame que alí ouvira moito.

Fas unha clasificación realista e admirable. Quen son os amos?

As historias nas que aparecen personaxes da vida cotiá (curas, médicos, maridos, viúvas...) son realistas, e admirables as que teñen personaxes como o diaño. Os que eu reunín a maioría son realistas.

Déchesche conta de que hai moitas risas. Que tipo de humor é?

Nos contos realistas hei diferenciado dous tipos de humor: algúns son crus, con cuestións de sexo e outros que chamei escatolóxicos, que falan de caca, sopro e pícaros. Observo que as cuestións sexuais tiñan tres características. Por unha banda, o que chamei unha transposición poética. As cousas e accións da conta sexual non poden chamarse polo seu nome, descríbense. Por exemplo, na historia chamada Müthila e a nena, os donos da casa fóronse á cama e á nena e ao mozo que estaban en casa, cando estaban deitados, ordenáronlles que apagasen o lume. Entretivéronse un instante, a nena tendeuse sobre o saco, o raparigo encima del e déronse conta de que un extremo do saco collera lume. A rapariga era de Bearn e dixo: “Lou sac! Lou sac!” e o mozo respondeu “Que longos son? Todo está aí!”. Descríbese o xogo pero nunca se nomea. Outra característica é que nunca se describen as sensacións amorosas ou os sentimentos amorosos. Por último, a aparencia de inocencia, as mozas parecen non saber nada sobre o sexo.

Atopaches narradores masculinos ou femininos?

A maioría foron homes. Cando fun buscar aos narradores, a maioría das veces mandábanme aos homes.

No pasado?

Cando se contaba en casa, debería todo.

Os contos anti-clericais non foron moitos.

Barandiaran, Azkue… Moitas veces os que recolleron historias eran relixiosos, polo que quizá non preguntarían sobre estes temas; e ao contrario, cando se achegaban á xente, sabendo que eran curas, non quererían contar historias deste tipo. Son os contos tradicionais que existen desde hai moito tempo, pero non están recolleitos.

Que pode achegar estes contos a nenos e adultos do século XXI?

Non sei que temos que aprender e facer pasar! Eu reuninos porque me gustaban, porque o eúscaro é rico e porque me interesa. A nivel europeo, tamén se recolleron noutras linguas e, atopando tamén en eúscaro, quixen recollelas e facer comparacións. A partir de aí, non teño nada que dicirlle a ninguén que hai que aprendelas e lelas. Doutra banda, a convivencia tamén está a cambiar, cada vez atopámonos menos, e entón a literatura oral tamén ten cada vez menos sitio.