Pasaron dous anos. E o Estado cumpriu pouco do acordo que asinaron. Que vos din os representantes internacionais?
Fan máis que dicir. O seu traballo ten unha gran importancia. Nacións Unidas, por exemplo, mostrou o seu compromiso. Están moi atentos. Nas decisións da Xunta de Seguridade púxose de manifesto que: En Colombia decidiron prolongar a súa misión. O Goberno non pode, nin sequera a propósito, facer a vista gorda e puxo freo aos sectores máis radicais do uribismo para que non rompan os acordos.

Conseguimos este proceso porque se uniron moitos factores, pero houbo dous elementos decisivos: a implicación das autoridades militares en funcións, acordamos con elas como facer un cesamento do fogo definitivo e deixar as armas; e a achega internacional. Desde o principio, en tempos de negociacións secretas, Cuba e Noruega colaboraron alí. Logo chegou un maior apoio, non esquezas que Estados Unidos tamén tivo un representante nos seus desprazamentos á Habana.

O que se asinou no acordo está a cumprirse a medias, no mellor dos casos. Como conseguiredes darlle a volta a iso cuns resultados electorais tan mediocres e que son incipientes no terreo de xogo político legal?
Mire, nós non somos parvos, e nA Habana tampouco fomos idiotas. Sabiamos que era moi difícil conseguir que se cumprise o acordado alí. Sabiamos que tiñamos que seguir loitando. E niso estamos. Pero mantivemos os dous puntos máis importantes do acordo. E manteremos a participación política e a nosa seguridade xurídica custe o que custe. Algúns dicían e dicían (Ivan) que se Duque conseguía a presidencia, arrebataríanos a representación parlamentaria que se recolleu no acordo. Pois nós conseguimos que eses parlamentarios e parlamentarias tomen os seus escanos. A outra clave está na seguridade xurídica destes ex guerrilleiros. E tamén o mantemos, parando os ataques duns e outros. A estes dous aspectos daráselles as grazas polo cumprimento do resto de puntos do acordo.

Di que conseguiron manter a seguridade xurídica. Iván Márquez e unha ducia de líderes que decidiron esconderse con el non perciben esa seguridade xurídica.
Esa é a súa percepción, si. Pero os demais estamos aquí, tensos, loitando. Temos medo? Por suposto! O Uribismo está continuamente na sabotaxe e o que lle fixeron a Santrich é precisamente unha manobra preparada para asustarnos. Bo, algúns dos nosos camaradas asustáronse. Hai que respectar o medo, que lle imos a facer? Pero o que decide esconderse deixa o camiño libre para quen queren romper o acordo. Pondo en perigo o gañado grazas a tantos esforzos.

Un xuíz de Estados Unidos acusa o directivo das FARC Jesús Santrich dun delito de narcotráfico cometido tras a firma do acordo de paz e mantenlle en prisión ata que a xustiza colombiana decide sobre a súa extradición. Din que a denuncia é unha montaxe. Advertiron vostedes algunha outra artimaña semellante?
Si. Nunca o contei pero… conseguimos os audios dun líder do Exército, que estaba a preparar unha trampa contra Pablo Catatumbo e outros burgomaestres en colaboración coa DEA (Axencia Antidrogas de EEUU). Advertímolo a tempo e denunciamos ante a fiscalía.

Hai perigo de división nas FARC?
Sempre fomos un equipo unido e queremos seguir unidos.

Non confía vostede en Iván Márquez? É amigo seu?
Coñézoa desde que decidiu unir á guerrilla á loita, alá por 1982. Traballamos xuntos durante un tempo e podemos dicir que tivemos unha amizade. Estivo á fronte da nosa representación na mesa de negociación e non tomou ningunha decisión na mesa sen debater e consensuado previamente con todo o grupo.

Agora, con todo, tomou a distancia de quen están no Congreso e de quen, como vostede, fan activismo político público, decidida a esconderse. Non cre que se pode crear unha competición para influír na dirección de todo o equipo? Alguén a quen se lle podería ocorrer substituír?
Levo moitos anos na secretaría das FARC e ese tipo de ideas non me entran na cabeza. Eu mesmo pregúntome: Que fai Iván Márquez? Expresara a súa preocupación, pero non me avisou antes de irme, nin sequera á dirección.

Estará á fronte das FARC durante moito tempo?
Mentres a xente queira. Deume o primeiro mando, recentemente chegado á guerrilla, cando me puxeron á fronte dunha manda de seis homes para limpar un plátano. Era moi novo. Desde entón aprendín a facer o que dixen, aínda que non me guste. A min puxéronme enfermeiro contra a miña vontade. Pór unha inxección a alguén é un sufrimento para min, pero resistín ata que me abriron outra oportunidade. E mantereino no liderado como é a vontade do grupo.

Que vos vai no congreso?
O máis importante é que estamos a abrir novos espazos. Se se acumulan os máis de 48 parlamentarios (dez das FARC, 280 en total), o Parlamento Vasco está no Congreso. É unha forza a ter en conta.

Quere Ivan Duque arraigar o proceso de paz?
Necesitamos que o presidente nos ouza. Pedímoslle unha reunión e até hoxe non nos recibiu, pero teño a esperanza de que a convenceremos.

Que che vén á mente ao escoitar a Juan Manuel Santos?
Apostou pola paz. Realmente, moi asustado. Santos é un membro nato da clase dirixente, e este proceso non o puidemos pór en marcha se esa clase de dirixentes non o quixo. Convencémolos e convencéronnos. A colaboración foi moi longa, e Santos sempre tivo encima da cabeza a espada de Damocles, que o uribismo puxera sobre as súas cabezas. Cando estabamos en torno da mesa, para xustificar as súas negativas, dixéronnos varias veces: “Non podemos aceptar iso; pódenos golpear co uribismo e esnaquizarnos”. Non o esquecerei: ao final da negociación recibín unha chamada do presidente Santos nA Habana, pola noite, moi tarde. Pediume que renunciásemos á participación política, polo menos quería que quedásemos fose da competencia nas eleccións de 2018. Contesteille que era unha liña vermella. Despois dunha loita tan longa, como imos deixar as armas e dicir que non imos entrar en política? Como, a política como centro do noso ser?

Tes contacto con Santos agora?
Coñezo a súa existencia a través dos nosos coñecidos en común. Sei que está en Harvard (EE.UU.) e que traballa na defensa do proceso nesas contornas académicas.

Por que o Estado non ocupou as comarcas que vostedes controlaban antes?
É unha boa pregunta para eles! O Estado é incapaz e non tivo vontade política. Eu podería pensar que as autoridades non esperaban chegar a un acordo, porque cando o conseguimos non estaban preparados. Faino en conta: a reforma do medio rural é o primeiro punto do acordo, pois levamos case un ano debatendo ese apartado. E para que se cumpra hai que romper a tradición dos terratenientes, hai que atacar a moitas forzas poderosas: os terratenientes, e a miúdo aos narcotraficantes que están mesturados con eles, e aos dirixentes políticos das rexións que están en relación con eles.

Como se pode acabar o narcotráfico?
Primeiro deixando ao carón a hipocrisía. Deberiamos falar diso sen ahobizar, porque é un tema complicado. Ademais, na base está a demanda e a comunidade internacional ten, por tanto, un papel. Hai unha cousa clara: non se quitaría o narcotráfico da represión.

O diálogo entre o Goberno e a guerrilla do ELN parece que vai pasar, que cres que vai pasar?
Nós fixemos un gran esforzo para que o ELN iniciase o seu proceso, no val do noso. O noso avanzaba e o seu non se marchaba, e sabiamos que isto ía ser un problema. E así foi. Non aproveitaron a oportunidade e será moito máis difícil con Santos e Duque, que representan á clase de dirixentes que non queren iniciar o proceso. O que eles queren é a rendición, sen abrir sequera a porta á negociación política. A nós non nos abriron a porta de pao a pao, pero atopamos un oco para entrar no xogo e a partir de agora correspóndenos a nós usalo.

Como che cambiou saber que vas volver a ser pai?
Ja, ja, ja. Fai 33 anos tiven unha nena, pero na guerra. Coñecinlle cando tiña dous meses e logo só lle vin de cando en cando, ata que tiña once anos, tocoulle exiliarse. Naquela época, os familiares dos líderes empezaron a secuestrar a modo de presión, e estou moi agradecido por que España aceptase á súa filla. Así que, como comprenderás, non puiden coñecer a miña paternidade. Nin o nacemento, nin como crece… E agora estou a esperar a Jhoanna (a miña parella). Son moi emotivo e teño moita preocupación: gustaríame ser un bo pai, axudando á miña parella en todo o que necesita, porque a tarefa máis importante tena el.

Té metiches a soldao

Timochenko, tras 40 anos de guerra, viviu nos momentos de paz máis próximos á morte, por problemas de saúde, en tres momentos históricos.

"A primeira en 2015, nA Habana: cando celebrabamos unha asemblea xeral de conversacións de paz, no medio da reunión, quedei morto. E estiven ‘morto’ uns 40 minutos. Déronme electroshocks e os médicos non saben moi ben como, pero saín del, despois de pasar catro días xeado sobre unha cama. A medida que comecei a recuperarme tiven que volver á reunión porque os demais non quixeron seguir sen min”. En 2017 sufriu a segunda emerxencia, poucos días despois de que se producise o abandono das armas. “Accidente cerebrovascular. Paralizóuseme a metade do corpo“. A terceira tívoo este ano, no mes de marzo. Candidato á presidencia das FARC na estrea das eleccións, tivo que retirar a súa candidatura:“Operáronme de corazón porque tiña as arterias un pouco pechas, pero tiven que volver polas en marcha inmediatamente. Fumaba tres ou catro paquetes ao día, desde entón deixeille completamente.

Cando padeceu estes problemas extremos de saúde, preguntámoslle si relaxou o compromiso co equipo e pensou en dar prioridade ao benestar persoal. “Iso non se fixo público pero na asemblea para crear o partido sentín as loitas internas, e eu non quería entrar aí. Iamos reunir aos 111 membros da dirección, pero se reuniron 110; eu fun á Habana ao médico. Díxenlles: ‘Non me nomeedes presidente, ponde a outro e deixádeme que me recupere uns tres meses. Entón póñome a disposición do partido para calquera cousa’. Ao día seguinte chamáronme dicindo que me nomearon presidente! Acabáronse os descansos que eu tiña na cabeza, ja, ja…“ (Empezou a cantar) ‘Metíchesche a solao e agora tes que aprender...'