Harribola é a cuadrilla Ipurterre, ou forman parte da asociación Harribola. Luís outeiro (Portugalete, 1960) e Iñaki Alcedo (Bilbao, 1960) son as testemuñas e socios. Comezaron a súa andaina hai oito anos coa idea de converter o mercado de abastos de Portugalete nun teatro de café, un edificio que hai tempo ninguén utilizaba para nada. “Fixemos un bo traballo, deseñamos un proxecto arquitectónico, elaboramos un plan de viabilidade... E cando fomos ao concello, nada, mandáronnos a herrar as bicicletas”.

Con todo, a pesar de non conseguir o seu propósito, o lume do traballo sobreviviu. Desde Ilinti, fundaron a asociación Harribola. Desde entón, a asociación actuou nisto e naquilo ata que tiveron a idea de teatro popular.

Luís outeiro viu a luz hai tres anos. “Trouxen a idea desde Ibarrangelu. Alí vin ao pastoral Domingo Zulueta, auténtica pastoral sobre o que fose cura da mesma. Charlaron cos amigos de Harribola e, como están tolos, tomáronllo moi ben”. Cando empezaron a celebrar as asembleas, empezaron a concretar o tema. Periko Solabarria, Ignacio Ellakuria... tiñan posibilidades. “Pero non sabiamos si seriamos capaces de obter información suficiente sobre eles ou si serían bastante atractivos para a xente”. Ao final, déronse conta de que a Ponte Bizkaia de Portugalete cumpre este ano 125 anos e decidiron centrarse niso.

Teatro popular máis que pastoral

O guión é obra de Aitor Etxebarria (Lekeitio, 1959), autor dunha obra de teatro. Di que, se se decide o tema, organizou rapidamente o texto, e inmediatamente completou o esquema. “Construír a ponte, inauguralo, a guerra, a posguerra, a ditadura e hoxe. Así repartín o guion”. Non é, con todo, máis que o que conta a historia da ponte, personificado. Colocaron a unha muller que se fai pasar por unha ponte colgante, e ela contará co tempo o que viu cos seus ollos. “Ao principio andei unha chea de elementos. No pobo hai unha revista, O Mareómetro, e nela, desde que construíron unha ponte sobre varias historias até hoxe, personaxes históricos e outros sucesos, polo que utilicei estes elementos para completar o meu esquema inicial. Tamén fun aos arquivos do pobo e a Tasio Munarriz, que sabe moito da historia do pobo”. O documental dirixido por Etxebarria foi realizado por uns e outros ata que tivo o seu último guión.

Coa posta en escena do guion déronse conta de que tiñan que reducir a primeira idea. Querían unha hora e media, de dúas horas de duración, con elementos paliativos como o teatro, a música ou a danza. Iñaki Aurrekoetxea (Bilbao, 1970) foi o bertsolari o encargado de pór o guion de Aitor Etxebarria no coplete e traballou ao tanto de que esta pastoral de Portugalete non podía deixar de necesitala máis curta do habitual. “Aquí non hai base suficiente para facer unha pastoral de Zuberoa, nin para vela. Ver con ganas a pastoral ou o teatro de tres ou catro horas non é posible aquí”. Así o entendeu Aurrekoetxea e así adaptou o texto de Etxebarria. Aurrekoetxea escribiu unhas 110 coplas, e así cantarán os vascoparlantes de Portugalete, xa que son máis das que se esperan no pobo de Portugalete. “Entre os menores de 30 anos, máis de moitos saben eúscaro no pobo. E entre os seus pais tampouco son poucos os que saben eúscaro”. A poboación de Portugalete é de 50.000 habitantes e a porcentaxe de poboación euskaldun sitúase no 20%. “O uso é menor, como cando é no País Vasco. Con todo, en Portugalete os vascos andan polos mesmos lugares, atópanse facilmente”, din.

Realizado polo pobo

Querían unha pastoral popular, feita pola cidadanía, non unha iniciativa dependente de asociacións concretas, integramente en eúscaro... e empezaron a traballar. Para poder facer a pastoral, con todo, fai falta moita xente. Segundo Luís outeiro, na pastoral de Ibarrangelu participaron 60 persoas. No caso de Portugalete, a cifra elevarase a 200: 20 mulleres preparan os seus traxes, 40 son músicos, 60 cantantes e ao redor de 120 actores e figurantes. “Sabiamos que necesitabamos xente, pero, por exemplo, reunímonos 200 persoas ao redor da convocatoria de consultas de Gure Esku Dago. Iso indicounos que a xente estaba con ganas”. Iñaki Aurrekoetxea tamén o sabe. “En Portugalete hai unha gran tradición de danza, tamén hai coros... En caso de facer pastoral, son un punto forte”. E así, falaron cos directores dos grupos de danza do pobo, cos xefes dos coros, cos guías das escolas de teatro... “E niso, a dirección artística desta pastoral tomárona tres bailaríns do pobo, Iker Gil, Eneritz Mantzisidor e Mikel Uranga. Fixeron un gran traballo e un gran esforzo de dinamización. Son eles, xunto a Jabier Ituarte, director da banda de música, os que realizaron o deseño dos actos e a escaleta completa da obra. Eles foron os encargados de buscar aos actores e tamén de todos os ensaios”. Deles, por tanto, o mérito, segundo destacou Aitor Etxebarria.

Con todo, non tiveron que crear infraestrutura para poder facer a pastoral. Crearon a asociación Harribola, a pesar de estar profundamente durmida, e actuaron en nome da asociación. “Nunha época, tamén creamos un grupo a favor do eúscaro, co obxectivo de presionar ao concello para que puxese en marcha o Plan de Revitalización do Eúscaro. E conseguímolo. Na actualidade, o Concello de Portugalete traballa coa asociación Aise na implementación do Plan de Promoción do Uso do Eúscaro”. Unha vez conseguido o obxectivo, os membros de Harribola desmontaron o grupo de presión e uníronse a outras funcións. Nesta ocasión, foi a quenda do teatro popular. Ou a pastoral? “Ao principio, a nosa intención foi facer a pastoral como cómpre. Así o puxemos tamén en Afixa: Ponte pastoral. Teatro popular de Portugalete. Custounos moito chegar a iso”, dixo Luís Colina... Iñaki Alcedo, pola súa banda, estivo en Zuberoa a finais de xullo, e non ten ningunha dúbida de que asistiu á Zaldüna pastoral de Belako. “Vin o de alí, e vin moi convencido: leste o noso teatro non é pastoral, pero ten moitos elementos da pastoral”. Iñaki Aurrekoetxea: “Fixemos esta pastoral con respecto. Á fin e ao cabo, este traballo tamén é unha homenaxe á pastoral de Zuberoa. Trouxémolo a nós, fixémolo cos nosos propios elementos”. E o remate de Aitor Etxebarria, tras unha deixada no solo, decidiuse. “Falei con Pier Paul Berzaitz, que pide rigor antes de que o teatro popular sexa nomeado pastoral. Desde a época de Etxahun Iruri tentouse adaptar a pastoral á época actual, pero os zuberotarras temen que nos axustes que se fan fóra de Zuberoa conservouse a esencia da pastoral”. Sen dúbida, inventaron en Portugalete: a pesar de que a súa obra se chama Zubia pastoral, déronlle o nome de “teatro popular”...