ARGIA perdeu catro de cada cinco clientes de publicidade, tiña grandes débedas e moitos xornalistas recorreron aos novos medios que priorizaban o castelán. E, con todo, estaba vivo. Esta escena de finais dos anos 70 serviría igualmente para describir un percorrido de cen anos, que é, ante todo, unha historia de supervivencia. Para saír desa lameira de finais dos 70, crearon unha cooperativa a iniciativa de Joxe Mari Ostolaza e Joxemi Zumalabe, e así, unha vez máis, grazas ao colchón no que se baseou, púidose aterrar: a militancia e o apoio da xente.

ARGIA está viva, e só iso é a razón pola que se celebra o centenario; nesta casa está a organizarse un programa cheo de iniciativas. Pero hai máis motivos para soprar as velas.

O xornalista tivo unha importante función para desenvolver o xornalismo moderno vasco, sobre todo desde que adquiriu o carácter de semanario xeral de Argia na preguerra e en 1963 dedicouse a temas políticos e sociais, “na época na que non había nada, creou novos escritores e xornalistas”, afirmou o entón responsable Agustin Ezeiza, e foi pioneiro en moitos sentidos: tanto no franquismo impulsando ikastolas e cantantes, como en pór medios para crear o diario Euskaldunes ou para Internet.

“Cumprimos cen anos, os últimos 30 anos grazas ao apoio das empresas do grupo Ametzagaiña –explicamos os membros de ARGIA na presentación do centenario en Donostia-. Pero queremos cumprir outros cen, e para iso necesitamos o apoio de Argia xente e o compromiso das institucións públicas”. Á presentación acudiu Estibalitz Alkorta, directora de Promoción do Eúscaro do Goberno Vasco. Na súa opinión, hai que recoñecer o valor estratéxico que teñen os medios de comunicación en eúscaro, e nese sentido, asegurou que están "en débeda" con ARGIA.

O Departamento de Cultura do Goberno Vasco ha colaborado co Departamento de Cultura do Goberno Vasco con motivo do centenario. Grazas a iso poderá emprender un desexo ou intención ancestral: dixitalizar todos os números e o arquivo fotográfico histórico. ARGIA porá a disposición da cidadanía un patrimonio de cen anos.

Proxecto de dixitalización: que, como e para que

Con isto que tes entre mans, ARGIA publicou 2.624 números ao longo de todo o século. Non de forma continuada, a represión da posguerra obrigoulle a sufrir unha longa interrupción entre 1936 e 1954, e entre ese ano e 1963 sufriu moitas vicisitudes. A partir de aí, a pesar de que nos anos 60 e 70 a censura era asfixiante –foi sancionada por proclamar unha universidade independente ou por pór a ikurriña na pel baixo a dirección de Mikel Atxaga–, e a pesar de que nos anos 80 moitas veces foi relegada ás axudas públicas, chegou aos fogares todas as semanas.

Os contidos dos últimos doce anos Argia.eus pódense consultar libremente na web, e os números de Argia en San Sebastián, desde a súa creación en 1921 até a súa desaparición en 1936, tamén están en formato pdf, entre outros no portal Armiarma de Susa. Todo o demais está encerrado en hemerotecas ou fondos reservados de bibliotecas, condenado a estar en volumes encadernados ou en coleccións particulares.

Estamos a falar dun capital de 80.000 páxinas que xurdiu nesa longa viaxe, que ofrece información de época, integramente en eúscaro e a partir do eúscaro. Trátase de dixitalizar e pór a disposición de todos este patrimonio, de forma que o lector poida acceder de forma libre e gratuíta aos artigos e reportaxes, realizar procuras concretas no texto e, en especial, ampliar e compartir o seu contido o máis posible. Esta idea coincide coa filosofía liberal Creative Commons defendida por ARGIA. A produción en eúscaro non necesita lectores vivos?

A dixitalización realizarase mediante o sistema OCR. É un proceso que coñece os caracteres de forma óptica: pasa o escáner a unha páxina escrita e converte o texto desa imaxe simple en editable. Anteriormente realizáronse traballos de dixitalización dos números de ARGIA, pero o resultado foi escaso. Con todo, nos últimos anos, a tecnoloxía OCR evolucionou moito e agora será posible acceder rapidamente a un texto de mellor calidade de imaxes de páxinas antigas cunha gran cantidade de tipografía irregular e gama gris. O seguinte reto sería integrar este texto na web Argia.eus tal e como están os contidos actuais.

Arquivo fotográfico: 40.000 espellos da nosa historia

ARGIA tamén ten a intención de dixitalizar e publicar o seu arquivo fotográfico histórico, animado polo centenario. Son miles de imaxes que reflicten a nosa historia recente, un tesouro que este medio de comunicación leva consigo cada vez que cambiou de sede.

O arquivo fotográfico recolle imaxes das décadas dos 70 e 80 principalmente, e constitúe un material gráfico relevante dos acontecementos sociais e políticos da época –tal e como se pode apreciar na exposición Transicións, comisariada en 2015–. En canto á actividade cultural vasca, por exemplo, son moi valiosas pola súa temática e quizais porque son as únicas; nos anos 80 ARGIA era un dos poucos xornalistas que traballaba.

Antes de comezar a dixitalizar as fotografías, comezouse a catalogalas. O material está gardado en cartafoles e sobres e está composto por dous fondos. Por unha banda está a parte clasificada cos nomes e apelidos das persoas –sobre todo os das entrevistas–, que son fotografías de máis de 4.000 personaxes que deixaron a súa pegada na cultura ou a política vasca. O outro fondo está clasificado por temas e pódense atopar fotografías dos primeiros festivais das ikastolas, dos peches dos traballadores ou das manifestacións reprimidas pola policía.

Tal e como se explicou na presentación do centenario, “aínda non sabemos cantas fotos temos”. Até o momento catalogáronse 15.600 fotografías, pero visto o tamaño do arquivo, estímase que poderían ser 40.000. Aínda que moitos deles son de orixe descoñecida, un dos obxectivos deste traballo inicial é definir o contexto, o ano e a autoría da fotografía cos datos dispoñibles. Posteriormente, unha vez dixitalizadas as fotos e garantida a reusabilidad, colgaríanse na web de ARGIA.

Ano 2019, ano de celebración

Para celebrar os cen anos, o próximo ano ARGIA organizará mesas redondas e outros eventos culturais de carácter mensual e territorial. Ademais, as principais citas anuais tamén se centrarán no centenario, como os Premios Argia, que este ano se entregan en Bilbao. A 30 edición dos premios, que se converteron en referencia no ámbito da comunicación en eúscaro, seguirá sendo o punto de encontro do sector como nos seus inicios, pero este ano as persoas e axentes que participaron en ARGIA terán un gran protagonismo.

ARGIA comeza o ano con forza, regalando aos seus lectores: O primeiro número de 2019 será especial no que respecta á figura, o aspecto e a lonxitude. Cunha chiscadela ao centenario, publicará un semanario de 100 páxinas, con amplas reportaxes e entrevistas, e un apartado especial no que se repasará o papel do xornalista decano na historia do xornalismo en eúscaro.

Por outra banda, en todos os números do ano que vén, o espazo fixo dedicado ao centenario, escrito pola xornalista Miren Osa, será unha onza semanal para coñecer as curiosidades, as efemérides e a intrahistoria sobre este medio. Ademais, cada número irá acompañado dun facsímil dunha das portadas históricas do semanario, ilustrado cun texto do escritor Koldo Izagirre.

Naceu no século XX, pero quere seguir facendo o xornalismo do futuro, doutro tipo, transformador. Tomando como base os momentos que marcaron o desenvolvemento deste modelo xornalístico nas últimas décadas, ARGIA publicará no outono un libro de ensaio.

Transformador e independente. Trátase dun proxecto de comunicación que non admite nin escravitude nin servidume, e para iso a clave é a comunidade. Gerraurre-Argia mandaba aos vendedores novos “insignificantes” a repartir o semanario nas proximidades dos caseríos; en 1963, cando o repoboaron, tamén ían de pobo en pobo, tanto norte como sur, os comisionistas pagos polo semanario. E hoxe, ARGIA ten en marcha un novo sistema de afiliación: Dá o que poidas e o que queres recibir é a súa chamada para que a xente apoie economicamente o proxecto.

A xente é o corpo e a lingua o corazón. Desde aquela Luz Celestial de 1919, “Revista Embellecedora” relixiosa, até o actual medio de comunicación transformador e independente, non só hai cen anos de distancia, senón que tamén hai unha gran diferenza de carne e óso. Pero o embigo entre eles leva a mesma sangue: o eúscaro.