As institucións públicas reparten millóns cada ano entre os medios de comunicación. Por unha banda, as institucións fan contratos publicitarios para publicitar as súas campañas nos medios de comunicación: vexamos, para difundir campañas contra a renda, a vacinación antigripal, a promoción turística ou as agresións sexuais. Doutra banda, as institucións promoven mediante o patrocinio determinados proxectos dos medios de comunicación que consideren oportunos: Como o congreso de Diario Vasco “San Sebastián Gastronomika”. Nesta repartición, o Goberno Vasco concedeu a ARGIA 10.991 euros en 2017. Por exemplo, tras o medio público de EITB, O Correo foi o que máis diñeiro ingresou nas arcas públicas: 1.253.000 euros aO Diario Vasco e 963.751 do mesmo grupo. Os datos están na gráfica principal por medios de comunicación.

Nesta reportaxe o lector atopará os datos achegados polo Goberno Vasco. Para iso utilizamos dúas fontes. Por unha banda , a web Irekia, os portais de transparencia e participación cidadá do Goberno Vasco, os datos ofrecidos e doutra banda, os que aparecen na plataforma Contratación Pública en Euskadi. Aínda que son datos públicos, ser conciso non é tarefa fácil. Algúns contratos aparecen nunha fonte, outros se repiten na outra e en ambas.

Vocento-Cope (ambas as formacións chegaron a un acordo estratéxico en 2012) é a que máis diñeiro público recibiu en 2017: Máis de 2.300.000 euros. A continuación, foron os medios do grupo público EITB: 2.000.000. Os medios de comunicación integrados no grupo Noticias, Deia, Noticias de Gipuzkoa, Noticias de Alava, Onda Vasca e Herri Irratia recibiron en total máis de 1.200.000 euros. Cuarto grupo Présa: O País, Cadea Ser, Os 40 e Cadea Dial. Estes recibiron 846.160 euros. O diario Gara recibiu 417.313 euros, mentres que o diario Berria recibiu un total de 345.838 euros. Na gráfica colectiva móstranse os números da distribución.

O Goberno Vasco, a excepción do grupo público bilingüe EITB, destinou en 2017 o 92% da cantidade destinada a publicidade e patrocinio a medios de comunicación en castelán ou principalmente en castelán: 5.749.974 euros. O 8% restante destinouse aos de eúscaro: 496.819. No conxunto dos medios de comunicación vascos, o único xornal nacional en eúscaro, Berria, recolleu os dous terzos desa cifra. Os medios de comunicación de Tokikom recibiron un total de 46.447 euros. É evidente que a aposta do Goberno Vasco é a favor dos medios de comunicación en castelán. Por exemplo, só Deia, e tamén Cadea Ser, recibiron o mesmo diñeiro que todos os medios de comunicación en eúscaro. O Diario Vasco suma dúas veces máis que o total en eúscaro e O Correo case tres veces máis.

Distribución por criterios políticos

En 1993, a reportaxe de Egin sobre este tema, titulado Disposicións do despropósito, comezaba coa seguinte redacción: “A pesar de que as institucións públicas pretenden tapar o inxustificable por retórica, a pesar de que o resto de medios de comunicación de Euskal Herria forme parte dun acordo tácito, Egin está a sufrir unha evidente ahogamiento económico por parte dos organismos públicos vascongados. A pesar de que os portavoces do Goberno de Vitoria-Gasteiz afirman que o boicot só está á fronte dos responsables do xornal, é máis crible a explicación sincera ofrecida polo responsable de prensa do Departamento de Atutxa: ‘Non pomos publicidade porque non queremos’. A LUZ tamén é escoitada de maneira similar. En último lugar, dixéronlle: “Todos tomamos decisións políticas, tanto nós como vós. A culpa desta situación non está nunha soa cara e entón cada un ten que dar pasos para superar esta situación”.

A nosa resposta foi clara: “Nós non usamos o concepto de culpa. Pedimos unha relación respectuosa. O espazo da nosa revista é un espazo que vale ben o prezo da publicidade. E é o respecto que pedimos, por pór publicidade pública en ARGIA, que ninguén tente cambiar a nosa liña editorial”.

Segundo datos da Oficina de Xustificación da Difusión, coñecida como OJD, con sede en Madrid, a venda de exemplares dO Diario Vasco entre 2010 e 2017 sufriu un descenso constante. En 2010 vendíanse unha media diaria de 71.948 unidades, mentres que en 2017 vendíanse 48.949 unidades, segundo a mesma fonte. Respecto ao criterio de repartición de diñeiro público, a resposta habitual das autoridades é a difusión dos medios de comunicación. Pero os datos non coinciden, nin na distribución da publicidade e o patrocinio do Goberno Vasco, nin na das Deputacións de Gipuzkoa ou Álava. Proba diso é a cantidade que reciben en xeral os medios do Grupo Noticias. Por exemplo , Noticias de Gipuzkoa (NG) recibiu 265.257 euros e O Diario Vasco (DV) case catro veces máis. Con todo, segundo os datos de 2017 da empresa CIES, os lectores de DV son 10 veces máis que os de Noticias. É aínda máis evidente si compárase con ARGIA: Segundo datos de CIES, a pesar de que na CAV o número de lectores de Argia é o dobre que o de ng, o Goberno Vasco concedeu 25 veces máis diñeiro ás diario Noticias de Gipuzkoa.

En canto ás radios, CIES estimou que a Cadea 100 alcanzou en 2017 unha media de 95.000 oíntes, polo que recibiu 24.00 euros de media. Segundo a mesma fonte, Onda Vasca foi escoitada por uns 35.000 persoas, aínda que, a pesar diso, o Goberno Vasco concedeu a Onda Vasca 200.000 euros de audiencia pública. Os datos sobre Info7 Irratia non están dispoñibles, pero o ano pasado recibiu 248 euros. Por tanto, se o diñeiro recadado fose proporcional ao número de oíntes, Info7 tería que alcanzar os 43 oíntes en 2017. E iso non é así.

ARGIA tiña a principios de 2018 unha audiencia de 52.000 lectores na CAV, segundo datos de CIES. Recibiron máis diñeiro que ARGIA as seguintes revistas: Entre Maiores, O Karma, A ría do Lecer ou Dato Económico, así como Der Spiegel de Alemaña, case o dobre.

Os medios de comunicación en castelán son os “medios subvencionados”

Aos medios de comunicación en eúscaro acusóuselles, de cando en vez, de ser “inchados con diñeiro público”, polo diñeiro que reciben das institucións en contraprestación á función pública que desempeñan para promover o eúscaro no camiño da normalización do eúscaro.

Pero os números din o contrario: En 2017 a subvención do Goberno Vasco aos medios de comunicación en eúscaro foi de 4.875.000 euros. Si a isto engadimos os 496.819 euros que se recibiron a cambio da publicación da publicidade institucional, o resultado é de 5.371.819 euros. Pola súa banda, os medios de comunicación en castelán recibiron diñeiro público a través de publicidade institucional por un importe de 5.749.974 euros, ao que hai que sumar a elevada cantidade de diñeiro que perciben algúns medios de comunicación en castelán por escribir varios artigos en eúscaro. E como a mesma tendencia repítese nas distribucións publicitarias das tres Deputacións da CAPV, a diferenza é aínda maior. Por tanto, todos os medios de comunicación reciben diñeiro público, pero os de eúscaro, ademais de ter que xustificar case todo até o último céntimo, teñen que quitarse de encima a falsa “carga de ser subvencionados”. Pola contra, ademais de que os medios de comunicación en castelán reciban máis diñeiro público en xeral, as institucións son o principal apoio á viabilidade económica destes medios máis próximos ao poder, o que lles pode levar a unha relación de clientelismo co poder.

LUZ novamente rexeitada

ARGIA leva entre as súas páxinas 100 anos de historia viva do xornalismo en eúscaro e de Euskal Herria. O noso principal sustento económico son os miles de persoas que compoñen a nosa comunidade. Estes cidadáns, do mesmo xeito que ARGIA, pagan os impostos aquí, pero a distribución publicitaria do Goberno Vasco discriminaos. O Goberno Vasco repartiu en 2017 os oito millóns de euros en concepto de publicidade e patrocinio, destinounos a 25 departamentos e subdepartamentos. Pois ben, os lectores de ARGIA non recibiron ningunha información dos diferentes departamentos e sub-departamentos públicos, entre eles: Portos Deportivos de Euskadi, Rede Ferroviaria Vasca, Ihobe, Departamento de Medio Ambiente, IVAP, Facenda, Osalan, SPRI, Departamento de Turismo ou Axencia da auga.

A base da relación entre a publicidade pública e os medios de comunicación debe ser a información. As institucións públicas aproveitan o espazo, o traballo, a infraestrutura, o sistema de distribución e a credibilidade dos medios de comunicación para que a maioría da cidadanía coñeza as iniciativas públicas pagas co diñeiro de todos. Informar é un servizo público pago con diñeiro público, pero hai que xestionalo e coidalo con moita cautela, porque a historia dos medios de comunicación condicionados polo poder é tan longa como escura. Por iso, na publicidade institucional os criterios claros, a paridade e a transparencia son os alicerces básicos cando se está en xogo o uso do diñeiro público.

O contacto coas institucións públicas, xa sexa a través de subvencións, publicidade ou patrocinio, non debe condicionar a prensa e a liberdade de opinión, o que reduciría o dereito á información da cidadanía. Por iso é preocupante que, a través dunha distribución non equitativa da publicidade e o patrocinio públicos, o Goberno Vasco condicione o ecosistema mediático.

Aínda queda moito camiño por percorrer na transparencia e na concreción dos criterios vinculados á distribución da publicidade. Pero son temas que se poden resolver facilmente, se hai vontade por parte das institucións públicas e se os medios de comunicación ofrecemos un seguimento próximo ao uso do diñeiro público á cidadanía.

Promover a diversidade de opinións ou perpetuar o status quo

O seguinte capítulo publicámolo na reportaxe que escribimos o pasado mes de febreiro sobre a distribución publicitaria da Deputación de Gipuzkoa. Case un ano despois, as preguntas seguen sobre a mesa.

A publicidade é un ingreso económico indispensable para a supervivencia de moitos medios de comunicación, e sobre todo, o patrocinio e a publicidade pública. A relación económica entre o poder político e as empresas privadas é un espazo que hai que controlar con moita cautela en calquera democracia. E no caso dos medios de comunicación que teñen que garantir a liberdade de información, máis aínda. Porque o xornalismo é un factor que pode cuestionar a súa independencia, económica e política, necesaria para que sexa un xornalismo.

“Se distribúes o diñeiro de forma arbitraria estás a comprar vontades, estás a prexudicar o dereito á información. A liberdade de expresión vese seriamente prexudicada se a prensa non está relacionada coa liberdade; e a liberdade de prensa non pode desenvolverse por completo sen regras equitativas”. Eldiario.é Ignacio Escolar, director do medio, fala sobre o panorama mediático no Estado español nunhas xornadas organizadas por Amnesty International. “Temos unha prensa plural, case todos os españois poden atopar unha prensa que comparta as súas opinións e puntos de vista; pero o que non temos é un campo de xogo xusto para a prensa”, afirmaba, en referencia ao control da información dos actores políticos e económicos. En concreto, con esta frase facíase referencia á publicidade institucional, á distribución de diñeiro público con criterios arbitrarios e opacos.

Sen prexuízo dos problemas de cálculo do alcance, a conversión do alcance en criterio principal de distribución é un medio eficaz para perpetuar o status quo dos medios de comunicación, así como a hexemonía do castelán en detrimento do eúscaro. Ao non considerar o traballo que realizan algúns medios nas redes sociais, benefícianse de moitos medios e prexudican a outros.

Para recibir diñeiro público hai que ter ao mesmo nivel os medios de comunicación que teñen a propiedade das multinacionais (no caso de Vocento, por exemplo, o BBVA é o accionista maioritario) e os medios de comunicación de propiedade obreira como ARGIA? A competencia é desequilibrada en si mesma, entre un medio que conta co respaldo dun gran banco e o que se mantén cos seus recursos. A primeira delas ten garantido o despedimento diario, se os investidores consideran conveniente que este medio de comunicación estea dispoñible para os seus intereses, aínda que perdan o seu diñeiro. O segundo, pola contra, debe conseguir financiamento para cada número que publique. Se as institucións teñen que protexer a pluralidade informativa, que sentido ten a actual política de publicidade?

Turismo