Como empezou vostede polo kurdo?En
Istambul, cando estaba no segundo ano de universidade, Turquía tentaba entrar na Unión Europea e tivo que aprobar algunhas reformas, entre elas a de legalizar o ensino do kurdo. O Instituto Kurdo de Istambul empezou a dar clases e apunteime. Quería alfabetizar, aprender a ler e a escribir. Posteriormente, comezouse a impartir formación como profesor, pero aos anos e medio pechouse a academia.

Tes a lingua materna kurda?
Si, pero non lembro cal foi o idioma que aprendín primeiro, o turco ou o kurdo. Somos seis irmáns e os irmáns maiores aprenderon turco na escola. A súa nai esforzouse por aprender turco antes de ir á escola. Viviamos coa avoa, ela non sabía turco. Sempre falaba turco co meu pai, porque como profesor era máis formal. Con todo, hoxe en día falamos moito máis do kurdo na nosa familia.

Faise moito en kurdo?En
Adiyama está moi asimilado, por iso moito non considérano unha cidade kurda. A transmisión intrafamiliar descendeu moito, moitas persoas maiores son falantes, pero son contrarias a falar con nenos e nenas. Cando ven á súa irmá falando en kurdo cos seus fillos, repróchanlle “por que lles fai iso”.

A transmisión do kurdo relaciónase coa lingua materna. Como o ves desde o punto de vista de xénero?
O tema é complicado. Existe unha perspectiva que dá ás mulleres o rol e a responsabilidade da transmisión da linguaxe. Pola contra, cando a muller está en todos os ámbitos da vida, esa responsabilidade repártese. A muller do Kurdistán adoita ser a transmisora, pero debido á división de roles de xénero. A muller ten un papel importante, pero a responsabilidade da perda da linguaxe non se pode establecer só nas mulleres. No noso caso é curioso como o proceso de perda da lingua afectou ás mulleres. Por exemplo, un estudo revela que a maioría das mulleres kurdas escolarizadas son hoxe en día monolingües en lingua turca, mentres que as que non foron á escola son agora monolingües en kurdo.

A escolarización supuxo, por tanto, o avance das mulleres pero a perda do kurdo.
Si, e iso está relacionado co papel da muller na sociedade. O turco oprime o kurdo, pero tamén a muller, turca ou kurda. Para moitas mulleres, a única solución a esta opresión é a de estudar para lograr a soberanía económica, para ser independente. Isto implica necesariamente o paso ao turco. Non é que o kurdo sexa unha lingua de presión, pero nese camiño pérdese o kurdo, porque os estudos non son en kurdo.

É vostede Alevia. Que características ten a túa comunidade?
Somos unha minoría en Turquía sobre algunhas relixións ou crenzas. Hai alevíes curdos e alevíes turcos. Algúns din que somos musulmáns, porque o alevismo ten unhas características propias do islam, pero outro non. Eu tampouco creo que somos musulmáns, porque non temos mesquitas, nos nosos cems os homes e as mulleres oramos xuntos, bailamos e cantamos, non rezamos cinco veces ao día, non rezamos, as mulleres non nos tapamos pola relixión, o alcol non está prohibido…

Sufristes unha gran represión?A
diferenza do que sucede cos kurdos, o goberno non acepta aos alevíes. Nas escolas a relixión islámica é obrigatoria, e nós loitamos desde hai tempo para que os nosos nenos non se vexan obrigados a iso. Os cristiáns e os xudeus están aceptados como relixión e están exentos, pero nós non.

Atopou similitudes coa súa situación en Euskal Herria?Atopei
moitas similitudes entre a nosa situación e a que viviron aquí os vascos. Aquí, o kurdo está na situación na que o eúscaro estaba en Turquía na época de Franco, pero aquí a ditadura durou 40 anos e nós temos 100 anos de prohibición. Os contextos son diferentes, claro, o problema da ilegalidade é agora o noso maior problema.

A situación empeorou desde que vostede veu hai cinco anos.
Durante o proceso de paz, o Goberno aprobou unha serie de reformas que se desenvolveron de forma paralela entre 2013 e 2015. Os concellos crearon gardarías, creouse a escola primaria de Diyarbakir, grupos de teatro, centros para mulleres... Xurdiron numerosas actividades relacionadas coa lingua. Todo iso foi cortado en 2016. O Estado interpuxo concellos, cesou a todos os alcaldes e encarcerou a varios. En canto ao idioma, pechouse a ikastola, as gardarías trasladáronse ao turco, pecháronse todas as asociacións en favor da lingua.

Con 30 millóns de falantes, o kurdo está en perigo?

Si, non é cuestión de cantidade. Si a lingua non ten presenza a nivel nacional, si non está na educación, si está prohibida desde os espazos públicos… está en risco de perdela. A pesar de que somos moitos, ten un gran desprestixio, só por falar o kurdo deteñen a xente. A xente ten medo de transmitir, porque non queren que sufran o que eles sufriron.

Nos cursos de Garabide coñeciches realidades doutros idiomas. Son procesos similares?

Nos diferentes continentes os opresores adoptaron as mesmas estratexias. En América, por exemplo, déronse os mesmos procesos de perda, pero hoxe en día as linguas indíxenas están aceptadas. Con todo, o feito de que sexan legais non solucionou o problema, xa que eses idiomas teñen que ter un bo nome agora, coller forza. Os kurdos piden que se legalice o día, que estea nas escolas, etcétera, pero aquí hei visto que non é suficiente con iso. Hai que traballar moito para que estea nas escolas de idiomas, nos medios de comunicación, na universidade.

Chámache a atención ver en castelán na rúa a mozos enteiros vascos.

Si, a revitalización do eúscaro conseguiu moitas cousas, para empezar, parou a perda, pero vese que o proceso non está totalmente completado. Tedes presenza nos medios de comunicación, na universidade… Segundo as estatísticas, o 22% da poboación é euskaldun. Vexo aos nenos en eúscaro, pero aos adolescentes en castelán. Quizá logo tradúcense ao euskera, a ecoloxía das linguas ensinounos que as linguas son interdependentes. Os éxitos da revitalización do eúscaro interésannos moito, pero tamén as súas discapacidades, e estou a mirar aos mozos de aquí, porque nós estamos na situación na que se atopaban os vosos avós, pero se algunha vez chegamos á situación na que estades, talvez teremos os mesmos problemas que vós.

Que nos pode achegar aos vascos coñecer outras experiencias?

Estivemos en varias universidades e centros de aquí e, segundo dixéronme os seus profesores, máis que explicalos en clase, trouxéronnolo nós e nós mesmas, danse conta da importancia do traballo de recuperación que realizaron os seus predecesores. Cando un estraño che aprecia, tamén ti aprendes a aprecialo.