Dominar o pasado, afrontar o pasado, analizar o pasado crítico para coñecer e traballar ao redor dos elementos que provocan dor e vergoña e arrepentimento. Algo así é esa conversación quilométrica. É un concepto que se utiliza nos debates sobre o nazismo. O que parece que tivo pouco éxito en España. Polo menos no discurso público, porque na academia hai historiadores que se preocuparon polo pasado franquista. No discurso que xorde da boca de varios tertulianos, as teses de Ernst Nolte tiveron unha maior difusión –aínda que sexa alemán, seguramente porque ten un nome curto– pasando polo tamiz de Pío Moaren: o fascismo é malo, pero no fondo foi unha resposta a un maior risco, o comunismo. A súa tradución: A Guerra Civil española comezou en 1934 e así o repetiron algúns xornalistas que convidan a todas as televisións.

Durante anos, nas radios múltiples e non nas presenzas minoritarias, Franco non foi un ditador, senón un ex xefe de Estado anterior ou, como moito, un ex ditador. Durante anos, foi habitual que no Monumento aos Caídos de Pamplona celebrásense misas a favor dos militares golpistas Mola e Sanjurjo, foi normal enaltecer o fascismo. É normal, por tanto, que se esixa a pena de cárcere para os xornalistas que gravaron estas misas, aínda máis nun momento no que España non é tan different das tendencias mundiais. Vergangenheitsbewältigung, que é iso?