As primeiras pingas viñeron cara a 2014, traendo ao eúscaro a perspectiva feminista que daban as lentes azamboadas. A lectura que reivindica a necesidade de visibilizar a opresión que se sofre polo mero feito de ser vasco e de empoderarse para afrontala abriu horizontes. En marzo de 2015 Korrika estendeu o concepto de Euskaldunen por todo o País Vasco. En xullo dese mesmo ano, o escritor Lutxo Egia pasou 30 días en Bilbao falando en eúscaro e relatou as súas experiencias no blog Transitoak de Berria. Cando anunciou o experimento, mencionou as lecturas apresas desde o feminismo, sobre todo a necesidade de facer “unha elección consciente e política” como vasco. A principios de 2016 levou a cabo por primeira vez no barrio donostiarra de Egia o exercicio psicolingüístico a nivel colectivo, e no outono realizouse noutras localidades: Hernani, Lasarte-Oria e Salvatierra, cada un cunha formulación diferente.

Con estes antecedentes, e coa aposta polo modelo de Lasarte-Oria –onde se inventaron as figuras que separan ahobizi e belarriprest–, Euskaraldia celebrouse principalmente en colaboración entre Topagunea e o Goberno Vasco, aínda que posteriormente se incorporaron máis promotores. O feito de que unha institución pública asuma o papel de liderado na iniciativa anual máis potente do movemento cultural vasco non suscitou controversia. Con todo, as preguntas veñen de seu: cando despois de tantos anos as institucións non se normalizaron, é coherente que desde Lakua e até os concellos, eles mesmos poñan en marcha a clave da loita polo eúscaro na activación da cidadanía? Non debería o Goberno Vasco limitarse a apoiar a iniciativa? E si compartimos liderado, por que non compartir responsabilidades, activando á cidadanía por parte dos movementos populares e asumindo compromisos concretos e valentes por parte das institucións públicas? Durante ese once días, por exemplo, poderase empezar a dar outro sitio ao eúscaro en ETB2, a probar, para seguir dando pasos máis grandes o ano que vén.

A mercadotecnia, os recursos económicos e a velocidade coa que todo o País Vasco vese obrigado a realizar leste mesmo ano, converteron en corrente a choiva inicial. Moitos pobos e axentes viron o tema da lingua como unha oportunidade de visibilizarla de forma colectiva; noutros pobos e axentes, as dúbidas foron maiores –xa sexa pola formulación, xa sexa polas dificultades de compatibilizalo co traballo que se estaba levando a cabo no pobo–, aínda que, ao final, a necesidade de estar aí impúxose, en xeral, non se pode descartar.

Tamén en eúscaro aos que non teñen chapas

A onda de Euskaraldia está encima. Estendida de forma masiva e nun só ano, corre o risco de converterse nunha campaña de adhesión a favor do eúscaro á cabeza de moitos. Con todo, a partir destas primeiras experiencias, non é esa a base do exercicio: trátase de empoderar.

A clave para os euskaltzales seguirá sendo a mesma durante este once días, aproveitando que se conseguiu a resonancia nacional: levar á práctica o empoderamiento apreso do feminismo, manter a opción de vivir en eúscaro en todas as situacións, independentemente de que a anterior sexa ou non unha chapa belarriprest. Transgredir o camiño da liberdade a nivel local, sen complexos. Este exercicio ten moito de desobediencia. Pedir en eúscaro nun bar de ambiente erdaldun e manter o eúscaro na conversación non é desobedecer as normas sociais? Por iso organizaron talleres de TELP en moitos pobos, para empoderar aos euskaldunes e adestrar como manter o eúscaro sen perder o sorriso ante o choque de linguas, xa que a necesidade é grande.

O mapa do eúscaro que ARGIA repartiu o ano pasado anuncia que podes facelo en eúscaro con máis xente da que esperas. Nin sequera a maior campaña de mercadotecnia chegaría a dar chapas hoxe en día a todos os que entenden o eúscaro en Euskal Herria. O pobo xa está moito máis euskaldun que a imaxe que temos na cabeza. A clave, por tanto, sexa levar ou non a chapa, empoderarse e falar en eúscaro en todas partes, máis aló das primeiras palabras.

Non faltarán institucións, asociacións, empresas, cidadáns e cidadás que tomen a foto a favor do eúscaro en Euskaraldia e que, como sempre, seguirán funcionando en castelán. É o prezo do desexo de facer masivo a curto prazo.

Ademais, hai que destacar que, salvo excepcións, non se comunicou con claridade o que teñen que facer os ahobizi coas persoas que non levan ningunha chapa tras a primeira palabra, polo que esta campaña foi entendida como cada cal quere. Non se buscou evitar situacións incómodas, senón visibilizar situacións incómodas e xestionalas? A achega das pingas no punto de partida desta inundación non foron belarriprest, senón o empoderamiento dos vascos, que lles expuxo como actuar tamén cos castellanohablantes que non visten chapas. Cando e por que se difuminan as referencias ao feminismo, o empoderamiento, a importancia do proceso a longo prazo, os choques na vida cotiá?

Nadar no momento da onda

Os euskaltzales gocemos da festa, aqueles que durante tantos anos e sufrindo o que sufrimos, decidimos vivir en eúscaro, os activistas. Ter un ambiente favorable na rúa, conectar o eúscaro con elementos positivos, dar visibilidade aos euskaltzales sempre é un pracer. Non serán, entón, os miles de ahobizi que se inscribiron até agora os euskaltzales de sempre? É máis, cantos deles están implicados noutros moitos ámbitos da construción dun país?

A onda, que causou o traballo fino e serio de miles de persoas, irase ao cabo de once días. Pero o máis importante é o que pode deixar sitio: grupos de euskaltzales que se crearon ou reforzado nos pobos, redes de relacións, vivencias compartidas...

A cidadanía fará o seu parte, pero chegou o momento de que as institucións tamén asuman a súa responsabilidade. Na presentación da iniciativa, o Goberno Vasco sinalou que 2019 será o ano das institucións (véxase neste enlace, páxina 8, punto cuarto). Adoptar medidas que faciliten “novas prácticas sociais en cada organización”. Desde o sistema educativo, pasando por Osakidetza ou a gratuidade do ensino da lingua, até o eúscaro como lingua de traballo da administración, hai tarefas. Que os euskaldunes empoderados reforzados por Euskaraldia sexan pobo a pobo, garantía de que as institucións cumpren co seu parte do compromiso.