As palabras, a miúdo, perden o sentido polo uso, ou polo menos, transfórmanse. A palabra democracia non se entende polo mesmo en boca de Bolsonaro, que acaba de gañar as eleccións en Brasil, ou do Movemento Obreiro Sen Terra dese país, MST. O mesmo ocorre con termos como Goberno Aberto, transparencia ou participación. Ás veces, parece que dun orzamento de 426 millóns de euros que pode ter unha institución, a elección por parte da cidadanía de onde se gastarán dous millóns de euros entre varios proxectos garante a participación. Pero é así?

Na xornada Euskarabildua púxose o foco na práctica que vai máis aló da palabra: como se relacionan as institucións públicas e a cidadanía? Que papel xoga a tecnoloxía nesta relación? A continuación móstrase o vídeo realizado para a presentación do tema.

O Goberno Aberto é unha visión política desde a filosofía do movemento de software libre. O concepto foi creado en Inglaterra a finais dos anos 70. Fronte ao segredo do Goberno, os obxectivos principais eran a apertura e a participación cidadá.

UU., Barack Obama, presentou en 2009 o memorándum Open Government, un tema que se puxo no boga en todo o Oeste. Os movementos de ocupación das prazas de 2011 deron un impulso ao concepto e dedicaron unha profunda crítica ás institucións, como é o caso do Estado español, rompendo o consenso que existía até entón coa lema “non nos representan”.

Transparencia, cooperación e participación

O Goberno transparente garante a rendición de contas da institución ante os cidadáns, proporcionándolles información sobre o que está a facer e as súas intencións. Segundo os expertos na materia, calquera administración pública debería, de forma sinxela e clara, garantir o acceso a esa información pública para que os cidadáns poidan controlar a acción do goberno.

O goberno colaborativo debe conseguir implicar e comprometer á cidadanía e a outros axentes no traballo da organización. A colaboración supón, por unha banda, a cooperación coa cidadanía e con empresas, asociacións e outros axentes, pero tamén a relación cos seus funcionarios e outras administracións.

Por último, un Goberno participativo dá pé a que a cidadanía participe activamente na xeración de políticas públicas e convida á organización a alimentarse desde o coñecemento e a experiencia da cidadanía. Por tanto, promove actuacións para incrementar a implicación e o protagonismo da cidadanía nos asuntos públicos, comprometendo desta maneira ás forzas políticas con maior forza coa cidadanía.

Traballar conxuntamente as tres columnas é a clave do éxito. Para que os portais de transparencia ou os procesos participativos non sexan parciais e non caiamos no utopismo dixital: a democracia, que quizá poida ofrecer Internet, require máis tempo, mimo e presenza. Neste sentido, os expertos na materia aseguran que as institucións públicas non deberían confundir a participación coa posibilidade de facer clic rápido.

Eñaut Graza, concelleira de Sociedade da Información, Informática e Participación do Concello de Errenteria, foi o relator que mirou con máis forza as dinámicas internas da administración, engadindo que poden ser un obstáculo para calquera cambio. Neste sentido, a loita entre os departamentos municipais ha chegado a equipararse á serie Xogo de Tronos: “Os cambios son difíciles porque estamos a loitar contra as actitudes persoais e as relacións institucionais. O TIC poden contribuír a iso, facendo unha panca ante estas dificultades”.

O director de Participación, Transparencia, Cooperación e Voluntariado do Goberno de Aragón, Raúl Oliván, presentou o Laboratorio de Innovación Democrática (LAAAB) en Euskarabildua. Oliván tamén subliñou que se as democracias non se renovan e non se conserven, poden estar en risco de que se recuperen.

As metodoloxías de Design Thinking baséanse na implicación da cidadanía na co-creación: “O principal reto actual da Administración é o deseño, non o deseño de marcas, senón o deseño de servizos”.

Oliván adiantou que están a piques de publicar o libro Hacking inside, realizado xunto a investigadores de Sudamérica, sobre como acceder ás institucións como un virus troyano e como hackear desde dentro.

Sobre a soberanía tecnolóxica

Xabier Barandiaran, profesor da UPV/EHU, reivindicou que, ademais de software libre, hai que traballar as tecnoloxías libres cun modelo de plataforma desenvolvido para o Concello de Barcelona Decidim.org.

O software libre baséase en principios como o uso, a copia, a análise, a adaptación e a distribución da tecnoloxía unha vez adquirida. Con todo, a soberanía tecnolóxica non se refire a unha forma de traballar, nin ás licenzas: trátase de escapar do enorme control que cada vez teñen menos empresas privadas.

En 2006, Microsoft era a única empresa tecnolóxica do mundo. Hoxe son as cinco primeiras empresas tecnolóxicas do mundo: Apple, Alphabet, Microsoft, Amazon e Facebook.

Segundo a ideoloxía imperante en Silicon Valley, os traballadores das empresas tecnolóxicas queren “mellorar o mundo” –ademais de facer diñeiro–. “Detrás diso hai unha estratexia para substituír os estados de benestar para que poidamos acceder aos servizos a través de Google. As oficinas de turismo desaparecerán pronto, porque con Google Maps e Trip Advisor temos suficiente”. É sabido que desde a época de Maquiavelo, e desde o desenvolvemento da cartografía, os mapas creáronse para conquistar ou controlar territorios. “O maior mapa do mundo é Google”, lembrou Barandiaran.

“Este capitalismo tecnolóxico debería alarmarnos”, en opinión de Barandiaran, especialmente á hora de falar das institucións públicas. “Hai alternativa e é mellor: a tecnoloxía libre dos cidadáns que colaborarán en todo o mundo”.

Sobredose e datos de información

O responsable técnico de Open Data Euskadi Imanol Argüeso, a profesora da Universidade de Deusto Miren Gutiérrez e o coordinador de programas de Hirikilabs Ibai Zabaleta falaron sobre a socialización dos datos abertos.

Miren Gutiérrez mostrou varias visualizaciones con datos de ruta dos baleeiros: “A visualización dos datos permite a presentación da información de forma organizada, facendo intelixible que non sexan máis que milleiros de números”. En canto ás formas de acceder aos datos, defendeu a publicidade dos mesmos sempre que non se poña en risco o anonimato da cidadanía. Ademais, mostrouse a favor da acción democrática sobre os datos, subliñando a importancia da participación no proceso de xeración de datos públicos e abertos.

Ibai Zabaleta deu a coñecer varios proxectos de Hirikilabs e presentou o taller que organizaron para analizar, entre outros, o efecto de Airbnb. Os datos para realizar este traballo foron obtidos a través da web scraping, é dicir, da extracción de información pública dos sitios web. Zabaleta sinalou que non puideron demostrar que a difusión de Airbnb tivese un efecto directo sobre o prezo dos alugueres da cidade, xa que non puideron comparar os datos cos prezos dos alugueres.

Experiencias como esta demostran que non basta con ter datos públicos, senón que hai que traballalos e o que é máis importante, que hai que poder comparar e comparar os datos para poder realizar calquera lectura completa.

Ter datos e información é ter poder. Hoxe en día, con todo, estamos a xerar máis datos que nunca, debido sobre todo á geolocalización e á comunicación dixital. Ademais do negocio dos datos, a privacidade está a converterse nun gran reto: “A xente ten medo dos hackers –di Gutiérrez–, pero a min preocúpame moito máis o goberno estadounidense”.

Libre é o único territorio do software vasco

Xabier Barandiaran presentou o personaxe tecnolóxico de ficción capaz de ler textos en eúscaro, titulado iAnire. Insistiu en que a aposta estratéxica debe facerse pola vía da soberanía tecnolóxica. “A outra solución é traducir Siri, Alexa ou Google Assistant e iso non é bo para a soberanía”. Marko Txopite profundou nesta idea, presentando nas xornadas proxectos en eúscaro e libres no ámbito das tecnoloxías lingüísticas.

Txopitea asegurou que si se esperase o mercado, a tecnoloxía que falará en eúscaro nunca chegará a desenvolverse. “Se os vascos queremos estas tecnoloxías, nós mesmos debemos crealas de forma libre e en auzolan”. Presentou o proxecto de Common Voice Mozilla, que ten como obxectivo completar unha tecnoloxía libre para o recoñecemento de voz. Librezale está a preparar os arranxos en eúscaro. Nestes momentos está a pedirse a participación da xente para poder crear o corpus de gravacións públicas de audio en eúscaro, que se realizaron en eúscaro.

Se o eúscaro vai ter cabida nas tecnoloxías avanzadas, e queremos promover modelos democráticos, transparentes e participativos en Euskal Herria, quedou claro que será necesario dar pasos na soberanía do software e a tecnoloxía escoitando aos relatores destas xornadas. Pola contra, a comunidade quedará supeditada aos coñecementos que estean en poder doutros.