“Estamos ante unha novo paradigma político”, di na súa tese. Onde exactamente?

Está a producirse un cambio de paradigma político en todo o mundo, especialmente nos países desenvolvidos do noroeste. Até hai pouco, fóronse esgotando as canles ou modelos históricos que se utilizaban para a transformación social, tanto de esquerda como de dereita.

Cal é o camiño cara á transformación na actualidade?

Non hai camiños claros. Houbo unha época na que existía un modelo rupturista. O eixo anticolonialista, de esquerda ou abertzale, era unha iniciativa de cambio, espontánea. Con todo, a imaxinación da revolución esgotouse por diversas razóns. Aquí, por exemplo, vivimos o seguinte tempo de ETA.

Estamos na época do impasse.

Si. E o novo modelo de acción non se vai a dar de súpeto, de golpe, veu aos poucos. Esgotouse o modelo antes mencionado [o da esquerda], e o outro [o da dereita], que chamamos reformista, parlamentario, institucional, socialdemócrata, tamén está bloqueado. Exemplo diso é o caso de Cataluña, onde as transformacións institucionais están bloqueadas polos xogos políticos dos partidos. Non abonda con que sexas vencedor nas institucións para poder levar adiante a túa loita. En Hego Euskal Herria, a esquerda abertzale tivo uns resultados electorais impresionantes [en Gipuzkoa, EH Bildu], pero como influíu na transformación? Para lograr transformacións profundas non basta con tomar o “poder” das institucións. Aí hai algo que reflexionar.

Vivimos un tempo de ilusións perdidas. Como abrir novos camiños?

Pois a partir de moitos camiños e accións. O final da historia mencionouse hai tempo, outros din que agora a xente está desilusionada. Quérennos facer crer que estamos ao final da ideoloxía. Margaret Thatcher dixo: “The news nom alternatives / Non hai alternativa ao noso modelo”. O comezo do título da miña tese di “The news alternatives”. Porque vexo que nos últimos dez anos están a desenvolverse novas oportunidades en todo o mundo. Están a filtrarse accións colectivas concretas para dar solucións concretas ás reivindicacións. Son sinxelos pero reais e están a cultivar un gran éxito. A rede Villes en transition e o movemento como testemuña. Chama a atención a concentración que hai en Euskal Herria e en especial en Iparralde: SEASKA, Euskal Irratiak, Euskal Herriko Laborantza ganbara, Eusko moneta, etc.

Que demostran?

Moitas cousas. Para empezar, que o militantismo non está morto. Iso é moi importante. A xente segue empeñada en implicarse, pero cre que a transformación social pódese facer por outro camiño.

Pero iso, quizá, é a impresión dunha xente que vive nunha burbulla. A maioría vive segundo o modelo capitalista e consumista. Aquí a maioría vota á dereita. Dentro da paradigma hai paradoxos.

De acordo. Un diagnóstico claro “a maioría da xente vive comodamente ou traballa en condicións moi precarias, pero consome nos principais establecementos comerciais”. Con todo, Como o fai para transformar esta situación? As respostas ou os modos non son once. Ou seguimos traballando no “soño da gran noite”, ou esperamos un desbloqueo repentino, e seguimos facendo isto e aquilo para gañar nas eleccións, non sabemos que para gañar.

En Hego Euskal Herria celebraranse proximamente as eleccións municipais.

Pois, si perdes nesa noite electoral, non perdes só esa noite, perdes todos os días entre as dúas eleccións. Seguirán construíndo grandes centros comerciais, etc. En cambio, si entre as dúas eleccións xeras prácticas concretas, onde a xente non acode aos grandes almacéns, por exemplo, utilizando outra moeda [Eusko], onde se consomen outros alimentos (Idoki)... Non gañou as eleccións, pero cada día está a traballar nas súas alternativas. En Iparralde estamos niso, mirando a todo Euskal Herria, construíndo alternativas concretas. Ademais, esta dinámica contribúe a aumentar os resultados en votos das nosas opcións políticas. Porque, para que serven os resultados dos votos do pobo, si non tes unha asociación cultural, si non tes unha ikastola, si non constrúes unha rede social?

Créase a Mancomunidade Única de Iparralde. Como compaxinar estas prácticas co traballo da nova institución?

Hai que entender ben a relación entre os movementos populares e as institucións. Si queres gañar unha batalla, hai que traballar e combinar diferentes camiños e formas. Sería un erro pensar que se debe utilizar unha única canle ou modo. Non podemos pór todos os ovos na mesma cesta, porque si cae o cestón, perde todos. A institución de Iparralde será [Colexio Vasco] si constrúese a través da relación entre os movementos populares e as institucións. Esa é a súa forza. Metémonos/Metémosnos nun proceso institucional, os límites desta institución son enormes, ten moi pouca competencia, de verdade, pero iso é todo. Iso é o que decidiron os propios Estados hai tempo: pola variable económica, todas as institucións están limitadas. Os Estados transferiron as competencias a zonas ou compañías privadas. Quen xestiona a economía? Quen organiza as guerras mundiais?

Entón?

É dicir, o Colexio Vasco ou outras institucións locais do País Vasco non poden impedir a montaxe de IKEA. Ou axudar a montar aquí o punto de venda aproveitando e traballando a madeira local. Ningunha institución pode facelo, mesmo se a opción política que está a gobernar a institución é túa. Quen pode facelo? Pois, a día de hoxe, só poden facelo as prácticas de movementos alternativos. A idea equivocada que habemos interiorizado a través da cultura política actual é que para levar a cabo a transformación social habemos pasado polos poderes públicos, si ou si! A través do modelo político rompedor ou do modelo reformista socialdemócrata. Pero estamos equivocados si pensamos que despois de tomar o poder coa axuda de modelos alternativos imos transformar o sistema. Pola contra, sen pasar polo centro de poder, temos que demostrar que as ondas alternativas militantes poden transformar o sistema. E xa o estamos mostrando. Podemos tomar como exemplo a moeda vasca. Quen ten a competencia da moeda? Tampouco o teñen os Estados. Teno o banco central da Unión Europea. Aquí un grupo de cidadáns asumiu o uso dunha moeda local. Acabouse.

Reivindicamos a oficialidade do eúscaro, pero o presidente da Mancomunidade Vasca, Jean-René Etchegaray, non ten necesidade de aprender eúscaro.

A min dáme igual que Etchegaray non aprenda euskera, mentres que a min impórtame que a poboación o aprenda e úseo, ambos non son o mesmo. Temos moitas fixacións. A oficialidade, é unha delas, é unha obsesión. Que supón a oficialidade? Se teño que elixir entre a oficialidade e a práctica real do eúscaro, sen ser oficial, promoverei accións a favor da práctica. Supoñamos que se lle recoñece a oficialidade ao eúscaro, pero que hai cero euros para desenvolver unha verdadeira política lingüística. Conseguimos a oficialidade e vivimos sen contido, sen praxe e sen falantes.

Estamos no seguinte tempo de ETA. Tras as idealizaciones e as ilusións frustradas. Os parámetros do Norte e Sur tampouco son os mesmos.

Son situacións ben distintas. En Iparralde sempre tivemos ese debate: a ver si temos que levar as estratexias aquí adaptadas ou para todo o País Vasco? Ambos os contextos son diferentes, pero tamén o son no Sur. Podes levar a mesma estratexia en Olite [Olite] e Mutriku? As posibilidades das prácticas deben ser ben entendidas en función do contexto territorial e do momento. Fai 40 anos as prácticas e contextos non son actuais, hai que adaptalas o mellor posible.

O que non exclúe o desenvolvemento de accións conxuntas en todo o territorio. Udalbiltza está aí: esta institución é unha gran oportunidade, unha das alternativas actuais. Na época na que se fundou Udalbiltza, tivo a súa localización e as súas funcións, e hoxe en día pode ocupar un gran espazo para levar adiante a súa estratexia confederal. A lema do Pobo das Alternativas é: “Se non nolo dan, creámolo nós”. Velaquí unha institución que é creada polo pobo, é un instrumento e hai que aproveitalo.

Algunhas actividades do pasado deixaron a súa carga. O tema dos presos está aí. A esquerda abertzale está a adaptarse a un novo tempo. Como poden axudar os movementos alternativos? Tamén é tempo de autocrítica.

O tema dos presos é difícil. Porque París e Madrid teñen a chave para arranxalo. Non podes construír unha alternativa respecto diso. As críticas, pola contra, non están dirixidas ao movemento alternativo, senón que están dirixidas á esquerda abertzale. Neste sentido, o movemento alternativo proporciona saídas prácticas, articulando radicalidad e pragmatismo. Se conseguimos nesta dialéctica non ver eses dous polos como dicotomía –ou radicalidad total ou pragmatismo-, se percibimos un equilibrio entre eles, atoparemos o camiño para avanzar.

Como ve a actividade das políticas de partidos tanto no Sur como no Norte?

No Sur apenas existe relación entre forzas políticas. No Norte, en cambio, escóitanse. Aquí hai acordos entre todo o espectro político, excepto a Fronte Nacional (FN) e o Partido Comunista (PSF). Hai acordos en torno ao eúscaro, ao conflito vasco e á actividade institucional. En Hegoalde fálase moito do pensador Gramsci e da necesidade de que a esquerda abertzale consiga a hexemonía política. A pregunta é: como levar a cabo os acordos en relación a estes puntos aínda alcanzando esa hexemonía?

Que lle suxeriu o procés catalán?

O sucedido en Cataluña é moi significativo: os cataláns soberanistas han actuado no campo español e segundo as súas normas, e por un momento, cando o xogo chegou a un punto, atoparon o enorme obstáculo de España. Denunciaron a falta de lexitimidade democrática de España, a pesar de levar un proceso democrático e sen violencia contra as mulleres. Os actos foron masivos e pacíficos. En Europa non se viu nunca unha mobilización deste tipo, en función do tamaño do territorio. Con todo, o tres foron interceptados pola forza. Os cidadáns e cidadás vascas debemos recibir ensinos concretos deste proceso.

Por exemplo…

O PNV e EH Bildu teñen que interiorizar e valorar o camiño que tomaron os seus políticos. Están dispostos a ir até onde se foron? Así mesmo, o proceso catalán debe facernos reflexionar sobre o camiño que temos que percorrer si chegamos a unha situación deste tipo.

Para empezar, como chegar a unha situación similar á que se deu en Cataluña? Pódese levar a cabo o proceso vasco soberano?

Esa é a pregunta. Como chegar? E unha vez alí, como empezar? Eu creo que se pode facer. Pero para iso é importante cambiar a nosa cultura militante. Por que? Porque os tempos cambiaron, porque as potencialidades e as formas de traballalas tamén cambiaron. Hai que dar un cambio na cultura política en todas as forzas progresistas. En primeiro lugar temos que analizar ben cada territorio e contexto para conseguir a complementariedad de cada un deles en función das múltiples iniciativas. É a única forma. Non hai receitas máxicas. A única forma de gañar é comprender e aceptar a diversidade de formas de actuar.