Eneko Bidegain (Baiona, 1975) é profesor de Mondragon Unibertsitatea no Alto Deba. Traballou como xornalista en Berria entre 1995 e 1999. O territorio e a poboación. Sete da mañá. A editorial bilbaína publicou o libro Gaur, gaur eta bihar no que vai de ano. Considera que o desenvolvemento dos tres ámbitos administrativos do País Vasco debilita o carácter do noso pobo. Na súa opinión, para fortalecer os lazos entre territorios é imprescindible intensificar no día a día as relacións e iniciativas entre os cidadáns e as institucións.

Institucionalizáronse fai 40 anos na CAV e no Sur de Navarra. Nestes 40 anos a imaxe de Euskal Herria fortaleceuse ou se debilitou?
Empecei co libro porque tiña esa preocupación. O fortalecemento das institucionalizaciones debilitou a imaxe de Euskal Herria, especialmente nos últimos 15-20 anos. Esta división, moi criticada no movemento nacionalista durante os primeiros 20 anos, non tiña lexitimidade. A medida que estes espazos de autonomía fortalécense, o Goberno Vasco ha ido asumindo o imaxinario de Euskal Herria cara ao exterior. Tamén se reflicte nos libros escolares, nos mapas do tempo, nas estatísticas e en moitas outras cousas.

E nos primeiros 20 anos, por que era máis forte?
O sector españolista e o mundo do PNV recoñecían a división, pero contaba cunha forte oposición, que logo desapareceu e o recoñecemento é máis amplo. Poden ser varias cousas. Na década dos 80 respectábase máis ou menos o mapa do País Vasco, desde O Diario Vasco até O Mundo. Iso desapareceu a partir do ano 2000.

Di que os territorios de Euskal Herria viven de costas uns a outros. Por que?
Ocorre en moitas cousas da vida cotiá: en asuntos administrativos, en sanidade, cos bancos… Estamos na Unión Europea pero a división administrativa inflúe moito. Estes obstáculos son especialmente sensibles ás persoas que viven preto da fronteira, por exemplo, porque viven nun lado e no outro.
Ademais, teño esa sensación cos alumnos; por exemplo, aos biscaíños fáiselles cada vez máis afastados Nafarroa Garaia ou Ipar Euskal Herria. En xeral, as relacións entre os cidadáns están a deteriorarse. Antes había unha tendencia a ir a Lapurdi, agora non tanto, parece que hai máis medo que no franquismo a pasar a fronteira.

Entón, se as divisións administrativas sepárannos, atopariámonos/atopariámosnos mellor sen estrutura autonómica?
Se o noso ideal é a unidade de Euskal Herria, aproveitemos as estruturas autonómicas para impulsar a unidade e non dividila. Que non sexa un acto de firma que se celebre de cando en vez ante a prensa, senón algo máis duradeiro. Moitas estruturas da CAPV, como Eustat, funcionan coma se a CAPV fóra Euskal Herria, esquecendo Ipar Euskal Herria e Nafarroa, e iso contáxiase a outros moitos sectores. Cando les “Nas estradas vascas han morto 57 persoas este ano”, a pregunta vén de seu: que son as estradas vascas? Que fai o Goberno Vasco cando utiliza a marca Basque Country para promocionar Álava, Bizkaia e Gipuzkoa?A reivindicación da independencia na
axenda política tamén se está limitando cada vez máis á CAV: “Que os outros territorios fágano ao seu ritmo e nós no noso”. Iso é o que me dá medo. A verdade é que agora non vexo con forza o movemento independentista na CAV. Quen sabe, quizá aos 50 anos o Nafarroa Garaia sexa máis forte. Ao final, a pregunta é se a CAV só decantásese pola independencia, iso axudaría a fortalecer o independentismo noutros ámbitos ou, como agora, seguiría reforzando as tendencias de distanciamento? Alegraríame moito de equivocarme.

Tamén preocúpache xogar ao grande. Como exemplo menciona que nos últimos anos toda a aposta fíxose no dereito a decidir. Pode explicar o que quere dicir? En
primeiro lugar, esta estratexia está pensada en función da distribución administrativa. Agora a posibilidade de introducir o dereito a decidir no status da CAV está na axenda política, pero ese é o punto final. Pódese dicir moitas cousas da época de Lizarra-Garazi, pero a min fíxome moita ilusión, porque se baseaba en facer cousas, entre todos os vascos ou no conxunto do territorio vasco. De aí xurdiron, por exemplo, Udalbiltza e Gaindegia. Alí había unha idea central: facemos un pobo facendo cousas concretas.Nin sequera
se se materializase o dereito a decidir da CAV garantiría a cohesión en toda Euskal Herria. Non teño tantas esperanzas en política profesional e institucional, debería ir buscar menos portadas nos xornais. Vexo moito máis frutífero a política subxacente, o traballo diario das asociacións, das institucións, da xente sinxela.

Pero desde un punto de vista democrático, como pode un pobo expresar o que quere, se non é co dereito a decidir sobre o seu futuro?Para
min, Euskal Herria, do mesmo xeito que Cataluña, é ilegalizada como parte de España e Francia; a súa situación é froito da opresión e segue a opresión. Como consecuencia desta opresión, uníronse á administración, aos medios de comunicación, á cultura, á policía… con todo iso. Por tanto, unha cousa é a sociedade e a outra o pobo. Se España admitise que dentro dela hai nacións e que estas teñen dereito á liberdade, debería recoñecer que están en contra do xusto e, por tanto, debería aceptar a independencia; e unha vez que o pobo sexa libre, pode decidir si únese ou non a España. Pero mentres esteamos baixo o dominio do opresor, dificilmente poderemos decidir nada. Aínda que nas actuais condicións de opresión fose esa votación, non sería nin xusta nin democrática.

Vostede está a dicir que “non hai que pór forzas en materia de status, senón no cotián”, pero ambos non están contrapostos.
Non nos sobran forzas, e as forzas ponse nunha ou outra. Mira a Cámara de Agricultura, as ikastolas ou outros proxectos. Serviron para desenvolver os seus ámbitos, pero tamén para atraer a moita xente e socializar os seus obxectivos.Se se acepta unha división que nunca foi aceptada por un
sector político, mesmo con dereito a decidir, podemos fortalecer o autonomismo pero non o independentismo. Para avanzar como pobo hai que facelo de forma unitaria ou coordinado, pero si constrúese unha cadea humana que conecte Donostia-Bilbao-Vitoria-Gasteiz, con iso debilítase a visión de país. Cando o alavés, o suletino e o navarro traballan xuntos, a división como pobo se manifesta e supera con máis claridade. Se o eliminamos non se desenvolve a visión de país e non reforzarase o independentismo pola falta de desenvolvemento da visión de país. Traballar con ladróns ou navarros supón ter unha conciencia popular máis forte, e desde aí pódese facer máis fácil no camiño do independentismo.

No libro menciónanse numerosas iniciativas e ideas para aumentar os vínculos entre os territorios. Podes citar algúns deles?
Algúns son difíciles, outros non poden facelo neste momento… Os máis factibles son os impulsados desde a iniciativa popular ou desde as institucións pequenas, os que teñen menos obstáculos legais e institucionais, os concellos, os xornalistas vascos hai moito que facer, algunha reflexión sobre as nosas festas, crear espazos de encontro desde as asociacións populares…

A cultura política de Ipar Euskal Herria está a envorcarse moito en Hego Euskal Herria. Que debe aprender o Sur do Norte? En
Hego Euskal Herria hai cousas que aínda non son posibles porque houbo un choque político moi duro: hai moitos mortos, ameazados, torturados, presos… Todo iso fai moito máis difícil o diálogo que se deu en Iparralde. Un amplo consenso implica chegar a un acordo na base común máis pequena que nos une. Dificilmente pódense dar grandes pasos desde un consenso moi amplo. No tema do status da CAV, por exemplo, se consegues chegar a un acordo entre EH Bildu e o PP en nome de amplos consensos, alguén tería que ceder moitísimo. Con todo, o bo da política de Ipar Euskal Herria é que, polo menos nos últimos 50 anos, as relacións políticas fanse de forma civilizada. Pero atención, tamén se crea unha imaxe falsa: quen perde máis nesa forma de relación? Max Brisson é moi amigo dos abertzales, pero subliña firmemente que Ipar Euskal Herria é Francia.

Nós estamos aquí, pero existe na sociedade unha preocupación por Euskal Herria nas rúas, nas institucións, nas institucións?É un dos problemas da sociedade de
Euskal Herria, e especialmente do mundo nacionalista, que vive relativamente cómodo economicamente. Moita xente vive bastante ben, ou se cre que bastante ben, porque son moitas as persoas hipotecadas por vivenda ou por hábitos de consumo… Moita xente vese soa, e a medida que a visión do pobo vaise desdibujando, esta preocupación se difumina. Mentres que culturalmente o modelo dos estados ten unha gran forza, esta preocupación vai ser máis vaga. Se non se desenvolven as pontes, as relacións debilítanse… Non vexo ao pobo moi preocupado por este tema. As institucións tampouco. E si miramos ás deputacións, veremos como está a crecer enormemente o provincialismo: con subvencións, co transporte… Os que máis traballan na clave de Euskal Herria son os que teñen unha visión de Euskal Herria, e sobre todo o eúscaro.

En Eusko Ikaskuntza prepararon o Libro Verde do (dos) territorio(s) vasco(s) e están a sentar as bases do Libro Branco. Que opina vostede?
Como institución nacional lle corresponde traballar pola territorialidad do País Vasco. E iso paréceme ben. Lin o Libro Verde e hai algunhas reflexións interesantes. Agora estou a esperar o Libro Branco. Xórdeme a dúbida da denominación de “Territorios Vascos”, xa que non está claro de que estamos a falar cando falamos de “territorios”, e o País Vasco, en si mesmo, ten un único territorio.