Eusko Ikaskuntza elaborou o Libro Verde do Territorio do País Vasco. Por que? Hai
cen anos tivemos un reto similar, axudar a este pobo a reflexionar en por si para imaxinar un novo futuro. Entón, había que imaxinar camiños que aínda non se abordaron. Hoxe temos que responder á mesma pregunta, pero desde unha situación máis complexa. Temos unha sociedade civil moi activa, en moitos e diversos puntos de coñecemento, os territorios vascos están institucionalizados… Para responder a esta complexidade, correspóndenos responder de forma innovadora á hora de decidir o noso futuro.

Tomando como eixo a cohesión e a solidariedade dos territorios vascos, comezamos en 2014 con esta reflexión entre moitos. Desde o principio tiñamos claro que tiñamos que aplicar unha lóxica aditiva e integradora, abrir un camiño baseado na colaboración; recoller a mirada poliédrica, o coñecemento académico e os coñecementos que proveñen da praxe.empezamos a sentar as bases do Libro Verde.

Fai 100 anos, Eusko Ikaskuntza recibiu o encargo de catro deputacións de Euskal Herria. De onde lle vén agora o impulso? A creación de
Eusko Ikaskuntza foi impulsada entón pola elite social, política e cultural, xunto co apoio e o coidado das catro deputacións. O capital de Eusko Ikaskuntza son as persoas e a súa relación coas institucións. A maior potencialidade de EI é a capacidade de construír espazos de diálogo entre diferentes persoas e o seu carácter de territorialidad –ben situado en todos os territorios e considerado con respecto polo traballo realizado ao longo da historia–. No Libro Verde habemos acumulado diferentes visións ao redor de diferentes ámbitos. O noso éxito está en canalizar cadeas de confianza entre axentes e institucións, baseadas nas persoas.

Por tanto, no Libro Verde traballan persoas de diferentes ámbitos socio-políticos e culturais de Euskal Herria.Os
sectores que consideran a Euskal Herria como suxeito son os primeiros que chegan a este tipo de reflexións. Temos que estendelo a máis capas, pero estamos a facelo aos poucos. Temos que facer fronte a todo tipo de fosilizaciones, á forma de facer política, á forma de xerar e difundir coñecemento… temos que abordar o noso futuro entre moitos, creando ámbitos estratéxicos de deliberación e traballando as tácticas noutros escenarios.

Tamén é importante recoller a narrativa de todos os territorios. Falamos moito de Euskal Herria, pero desde o bizkaitarrismo ou desde o centrismo na CAV. Cada un ten a súa personalidade e entre todos enriquecémonos.

Un dos obxectivos do Libro Verde é profundar na democratización do territorio. Onde están as claves para iso? O
empoderamiento político da cidadanía, a deliberación, a igualdade, a garantía, a determinación de abaixo a arriba… Para crear un novo modelo de gobernanza baseado na democratización, para promover actitudes democratizadoras, a sociedade civil e as institucións deben facer os seus procesos de deliberación, para o intercambio e a alimentación entre todos e todas. Temos que apostar por un proceso profundo que active a intelixencia colectiva.

Na introdución do libro chamoume a atención que o punto que fai referencia a todo isto, en lugar de estar un pouco ao principio, está no punto 21, baixo o título Cidadanía. A
orde non ten importancia neste traballo, o importante é reunir os elementos e puntos de vista máis básicos. Dispomos de catro bolsas principais. Unha bolsa é a nosa sociedade con múltiples identidades: que somos e que queremos ser? Como construír un proxecto compartido? Como fortalecer a cidadanía? Outro é o territorio e a terra: que relación queremos cos demais territorios, como compactar as relacións? Unha terceira é o socio-economía: nese proceso de creación compartida, que e como? Que modelo de benestar necesitamos? E unha cuarta é a gobernanza baseada na democratización: que relación queremos cos estados? Con Europa? Que procesos de democratización necesitamos activar para manter o proceso de globalización?

E en todo isto hai preocupación pola idea de Euskal Herria? Está a consolidar ou debilitando Euskal Herria?
Si, o noso proceso baséase na dinámica participativa levada a cabo en 2014 en Pamplona, Baiona e Durango. Os axentes e a cidadanía reunida naquel momento identificaron as inquietudes e os retos aos que se enfrontaban. A sustentabilidade de Euskal Herria no século XXI era a primeira preocupación e as ramas que a sustentaban: socio-economía, socio-política, eúscaro e realidade socio-cultural. Sempre mirando a construír o futuro.

Unha das principais preocupacións tamén era que Hego Euskal Herria saíse do franquismo. Foi entón cando se puxo en marcha o Estado de Gernika e o Amejoramiento dos Foros. En 40 anos utilizáronse correctamente estes instrumentos para fortalecer a realidade de Euskal Herria?
A este respecto pode haber varias opinións. Estas ferramentas déronnos un camiño cara ao noso autogoberno no Sur, déronse grandes avances e aínda teñen unha gran potencialidade. Pero, tal e como se fixo entón, podemos dar un paso máis agora? 21. Para dar resposta aos retos que nos expón o século, cada vez vese máis necesario a necesidade de novos modelos e marcos. Sobre todo de face á democratización, e nisto, é fundamental respectar a vontade da cidadanía e ter en conta o ritmo de cada territorio. Por exemplo, de face a Europa, os principios que a vertebraban eran os cidadáns e os pobos, pero logo converteuse na Europa dos estados e dos mercados. Por tanto, podemos demostrar a Europa que outra forma de relación baseada en principios iniciais é posible?

No País Vasco moitos pensan que esta fragmentación dos territorios administrativos ha traído consigo que cada un céntrese no mesmo e perda a súa visión xeral.
Tamén xurdiu esta preocupación. Hai unha serie de relacións sectoriais, pero logo non temos capacidade –os nosos medos tamén están aí– para crear outros puntos de encontro e compactar diferentes ámbitos. En varios clusters hai vínculos, tamén en eúscaro… pero a cultura política que temos non nos deixa pensar que a nivel institucional tamén se poida actuar doutra maneira. Por iso damos forza á sociedade civil, á cidadanía, ás institucións e á academia para activar o proxecto popular clave.

O ámbito da comunicación considérase hoxe en día clave para a construción dos elementos identitarios dun pobo. Neste LARRUN, Josu Amezaga di que non hai espazo de comunicación nacional en Euskal Herria. Somos moi débiles nese sentido.
Si, é certo. Un sistema de comunicación forte é clave para coñecernos e romper a hexemonía da nosa axenda comunicativa. Euskal Herria desaparece desa axenda que nos ofrecen, son axendas para alimentar conflitos entre territorios e visións e non conexións, solos comúns e proxectos compartidos. Os medios de comunicación teñen unha enorme responsabilidade para axudar a imaxinar as vías de cohesión.

Existe vontade de construír ese espazo de comunicación entre quen teñen responsabilidade institucional? As persoas que traballamos neste ámbito temos que facer a miúdo un gran exercicio de voluntarismo para crelo.
Así é. Os que somos máis optimistas sabemos que estamos no maratón, pero non cantos quilómetros ten o maratón. É difícil e, ademais, estamos afeitos responder a eles desde a nosa fortaleza. A comunicación é un dos ámbitos importantes, o sistema educativo é outro, a universidade… Estamos ben, déronse grandes avances, pero a crise nótase aí. As organizacións deben ser innovadoras e moi valentes. No habitual, a sociedade civil vai por diante das institucións. Por iso, temos que crer que unha sociedade civil forte vai axudar ás institucións a disipar os medos e a reformalos. Non podemos suplantar ás institucións, nin violalas, cada unha temos as nosas obrigacións e ritmos, pero si axudar a ser valentes.

Nos últimos 40 anos non fomos capaces de facer unha festa conxunta en Euskal Herria, nin sequera unha biblioteca nacional, unha organización estadística institucional unitaria… e o mesmo noutros moitos aspectos. O que mencionas do Maratón Dura.
Si, e a clave para facelo é entender que iso é un traballo entre moitos. O que traballa de face ao País Vasco ten grandes dificultades para obter datos unificados, para indagar nas subvencións de cada institución, outras convocatorias están moi estruturadas nos seus respectivos ámbitos e faise moi difícil ir máis aló, as ferramentas existentes non están preparadas para responder a esa lóxica global.

É coñecido o caso da ra en auga quente, que se quenta aos poucos e a ra branda, pero en canto dáse conta, a auga quentouse demasiado e a ra morreu. Hai tal risco con Euskal Herria?
É esta preocupación e debemos conseguir facernos conscientes dela á sociedade. Nós queremos que a cidadanía active as súas forzas internas, que se dea conta de que o seu benestar provén da activación da identidade colectiva e que, ademais, axúdenos a situarnos en Europa e no mundo. Os que estamos a traballar no proceso do Libro Verde somos de varias visións, pero somos conscientes diso, é o solo que compartimos. A sociedade non dorme, pero lle falta conectar.

Pero non nos enganemos, o poder político é clave para construír calquera proxecto de Euskal Herria. Estamos a utilizar ese poder político que temos nesa dirección?
Iso é todo. Estamos a reunir e pondo en común a axentes cun nivel de poder na sociedade dos diferentes territorios nun escenario que non é o habitual para eles, discutindo as bases dun proxecto de país que pode ser constituínte.

E teñen vontade?
Con distinta intensidade, pero si. As bases que imos expor para o Libro Branco van nesa dirección, para pór en común a esas forzas políticas. Haberá diferentes velocidades, algunhas iniciativas máis lentas, pero tamén hai que ter iniciativas que se poidan levar á práctica. Algunhas ideas ou iniciativas son capaces de polas en marcha de forma inmediata nas políticas públicas e outras son vías para desenvolver a confianza, as redes e as relacións.

Fálase de prazos nos fundamentos do Libro Branco?
Fixaranse, pero o noso Libro Branco está especialmente relacionado co maratón. O Libro Branco non vén do empeño de ningunha institución, vén da sociedade civil, e aínda nos quedan moitos lazos e sinerxías. Pero conseguimos activar a miles de persoas de diferentes procedencias, territorios e procedencias neste proceso de reflexión, e iso é moito. O Libro Branco terá bases de compromiso.

Cando se quere terminar o libro?O que se traballará
este ano será posible levalo a cabo en 2019. Hai temas que mirarán a longo prazo. O ámbito cultural e o sistema educativo non se profundaron moito aínda. Pero no ámbito da gobernanza democrática, o modelo de benestar, a xestión da diversidade e a comunidade que quere vivir en eúscaro, por exemplo, crearanse axendas comprometidas, cunha arquitectura e unha folla de ruta. Creo que co que vai saír este ano teremos un impulso de tres ou catro anos, logo haberá que dar un paso máis, encadeando complicidades continuas.