O asasinato de Macarena non é o primeiro ataque contra o pobo mapuche, que foi detido. É un conflito que vén de lonxe. En que consiste?

Trátase do conflito do Estado de Chile co Pobo Mapuche, non o mapuche. Trátase dun conflito económico que xorde da ambición que se xera ao Estado chileno unha vez que se logrou a independencia. Trátase dun conflito que ten 140 anos.

Durante a ocupación de Araukania, o recentemente nado Estado de Chile asumiu a gran riqueza do sur da rexión de Biobio do pobo mapuche invadindo terras. Decidiu romper o pacto de Tapihue que xa tiña asinado, no que o Estado chileno recoñece á Nación Mapuche como unha nación libre e soberana, e propuxo crecer como unha nación hermanada. Vendo que o Pobo Mapuche tiña demasiadas vantaxes e vivía nunha terra demasiado fértil, decidiron ocupalos. Con este obxectivo iniciouse unha guerra de baixa intensidade. Invádennos e mátannos. Hoxe en día, a guerra continúa.

Tras a ditadura de Pinochet, a economía chilena centrouse na extracción masiva de recursos naturais, e as empresas que traballan niso contan co apoio do Estado. Ante esta situación, as empresas avanzan con forza ante calquera que se lles poña por diante.

Non só mataron a Maca, senón a moitas persoas no mesmo contexto. O que pasa é que Macarena é a primeira muller mapuche que foi asasinada por loitar en defensa da terra. A pesar de que os homes foron criminalizados e asasinados, déronse conta de que a forza do pobo mapuche reside nas mulleres, por iso resistiron o conflito. Nese caso, cambiaron de estratexia. Desafortunadamente, este cambio de estratexia produciuse connosco, e asasinaron á miña parella.

Un coche da empresa RP Global foi ameazarvos e ao día seguinte, o 22 de agosto de 2016, apareceu morto aforcado desde o teito da casa Macarena. A morte foi declarada un suicidio, pero aos que coñeciades a de Maca éralles difícil crer que se suicidou.

Mire, A Negra, como el chama á de Macara, tiña unha enerxía incrible. É difícil imaxinar que unha persoa con tanta enerxía poida suicidarse. O día da súa morte dispúñase a coller o autobús que se dirixe ao centro de saúde. Previamente, o neno bañouse, cambiou de roupa e de cueiros e comeu. A persoa que está a pensar en suicidarse fai a comida á súa familia. Cando cheguei a casa, a comida e o seu bolso estaban sobre a mesa co carné de médico do meu fillo. Unha persoa que quere morrer non fai plans de futuro. Era unha muller feliz que non tiña intención de suicidarse.

Ao día seguinte da morte de Macarena, os traballadores da empresa presentáronse para instalar o cableado da central hidroeléctrica.

O 23 de agosto chamáronme dicíndome que estaban a pór cables, e eu chamei inmediatamente á policía, dicindo que non ían pór cables. Expliqueilles que estaban comprometidos politicamente porque demostraramos que a empresa estaba a realizar actividades ilegais e denunciaramos. Respondéronme que non podían facer nada por parte da Policía, e eu díxenlles: “Onte mataron á miña parella e hoxe están a se achegar moitos mapuches que están contra o cableado. Aquí pode ocorrer algo máis grave. Podemos pedir a retirada ou ter máis mortos”. A policía, consciente da magnitude do problema, chamou aos carabineros e os policías e técnicos retiráronse sen facer o cableado. Pero o 9 de setembro iniciaron un proceso contra min utilizando como escusa a ameaza de queimar un camión. Aproveitaron o pasado mes de outubro as forzas especiais da Policía –a policía paramilitar– para facer pola forza a instalación de cable.

A sospeita de que estes feitos estaban relacionados coa morte de Macarena foi cobrando forza e decidiron exhumar o cadáver para ver que provocara a morte en condicións satisfactorias.

En outubro de 2016, entendendo que todo está relacionado, púxose unha querela criminal pola morte de Macarena. A querela tiña un prazo de dous anos para ser investigada, pero en marzo de 2017 chamáronnos dicindo que se ía a pechar a investigación. Ese día chamamos á manifestación para acudir aos tribunais acompañados de xente, e conseguimos manter aberta a investigación coa condición de que os peritos paguen por nós o cadáver para exhumarlo. Puxémonos a buscar o diñeiro e ao cabo de cinco meses tiñamos suficiente para pagar a un perito. O 9 de agosto de 2017, mentres ían presentar o informe pericial, volvemos atopar a investigación pecha. A investigación, que tiña un prazo de dous anos, pechouse en dúas ocasións antes de que transcorrese un ano.

Entón acudimos á fiscalía rexional. O informe do perito que demostraba que a primeira autopsia oficial levouse a cabo mal era tan sólido que houbo que reabrir a investigación. O 25 de setembro estableceuse a data para a exhumación, e fíxose cos inconvenientes. O pasado 30 de outubro conseguiuse realizar a autopsia e gardáronse dous exemplares da mostra, un para ser examinado polos médicos forenses do Estado e outro para ser trasladado a un laboratorio privado. O resultado do exame no laboratorio privado recibímolo en xaneiro de 2018, o que demostrou que morrera antes de que Macarena fose aforcado. Colgárono porque non se pode colgar a un morto pola súa conta. Alguén o puxo aí cando morreu. Foi un asasinato.

Entón pedimos que se modificase a investigación para que se investigase un asasinato cualificado máis que o suicidio. Cualificado, porque non é un asasinato simple, xa que primeiro foi asasinado e despois tentou encubrir o asasinato, ofrecéndolle diñeiro ao médico forense para asinar a primeira autopsia falsa. A Fiscalía respondeunos que non podía cambiar o rumbo da investigación, alegando que non había probas suficientes para iso, aínda que nós presentamos en xaneiro o informe pericial. Aínda por riba, antes de enviar ao laboratorio a mostra da segunda autopsia que os médicos forenses deben estudar, pediu a un médico que fixese unha análise crítico do procedemento do noso perito, pondo en dúbida ao noso perito. Non queren levar ao laboratorio unha mostra da autopsia que está nas súas mans, porque saben que obterán o mesmo resultado que nós, e que si a trasladan ao laboratorio asumirán que mataron a Macarena e deberán investigar o suceso. Porque os que tentaron ocultar o asasinato quedarían ao descuberto. Como o médico que realizou a primeira autopsia, xa asinara previamente outras dúas falsas autopsias, nas que se consideraba que o asasinato era un suicidio.

Nestes momentos, o xuízo está aberto, pero con todas estas irregularidades, xa que hai sete condenados. Por iso decidimos saír a buscar o apoio internacional.

Durante a ditadura de Pinochet moitos mapuches abandonaron o territorio e cambiaron de nome por medo á violencia e a seguir sendo marxinados. Ti e Macarena vivistes en Santiago e decidistes abandonar a cidade e mudarvos á comunidade mapuche. O descendente daquela xeración desarraigada está a tomar o camiño de volver botar raíces?

Cada vez máis novos mapuche deciden volver ás terras mapuche, volver vivir como mapuche. A terra chámache, é algo inevitable, nós non queriamos vivir na selva de cemento, a cidade intoxicáranos. A xente vive tensa, fecheira, correndo dun lado a outro, moi enfadada. De feito non viven, sobreviven na cidade no seu intento de conseguir diñeiro. Porque todo mídese segundo o diñeiro, e canto máis diñeiro tes, máis poder adquisitivo tes, e canto máis compres, máis ditoso e máis exitoso es. A xente pasa 350 días ao ano traballando, como os escravos, mirando a unha parede, cravada na pantalla do computador, sufrindo a un xefe que os maltrata. 350 días ao ano traballando así para recadar fondos e poder ser felices quince días. E nese quince días deciden vir onde nós vivimos 365 días ao ano. Así que nós viviamos de vacacións, así o entendiamos. Onde vivimos a xente vén respirar, a ser feliz. Por iso o noso catro fillos, Macarena e o seis, viviamos felices. Pero viñeron a ensuciarnos a vida.