Teñen un equipo fixo, é unha vantaxe.
Nerea Gómez: Dános estabilidade, para poder funcionar en grupo, non imos por conta propia. Nestes momentos estamos nove educadoras fixas e tres suplentes.
Idoia Karrera: Repensamos xuntos as formas de facer e as causas, e aproveitamos a formación de 100 horas anuais para iso. Levamos dous anos traballando a relación e a confianza coas familias, traballamos a importancia do espazo, o material que utilizamos, os diferentes ámbitos dos
coidados… Ademais dos educadores, o equipo formámolo un axudante de comedor e dúas limpadoras. Tratamos de visibilizar ese traballo, ás familias, moitas veces porque é un traballo oculto, porque para cando chegamos todo está claro, pero para que iso sexa así, cando deixamos o edificio entraron outros a traballar.

Sodes unha haurreskola pública. A publicidade e gratuidade de todos e todas é unha vella reivindicación sindical para que a posibilidade de matricular ao neno estea ao alcance de todos e todas.
Carreira: O Goberno Vasco expuxo a gratuidade da haurreskola nos fogares con rendas inferiores a 18.000 euros, algo que se atopa no aire. Por unha banda, a realidade é que hai familias que non poden pagar este servizo, e por outro, a publificación sería o recoñecemento deste ciclo.
Gómez: De feito, até os 6 anos non é obrigatorio escolarizar ao neno, pero mentres a idade 3-6 ten garantida a escolarización, a realidade de 0-3 é outra e as matrículas son caras.

Pola contra, o que dispón de tales recursos, ás veces elixe educar ao seu fillo en casa nesa franxa de idade. Nesta paradigma do coidado, como entendedes a función da haurreskola?
Carreira: A Haurreskola non pode ser unha solución de conciliación, necesita solucións máis integrais, os cambios deben darse a nivel social, empezando polo mundo laboral, para que cada cal poida decidir como quere educar ao neno neses primeiros anos de vida. Ademais, os nenos enférmanse, por exemplo, e a familia sempre necesita un “plan B” máis aló da haurreskola. Hai familias que levan nenos aquí porque están a traballar, pero tamén hai familias que decidiron educar aos nenos en casa e queren deixalos durante unhas horas na haurreskola. Porque a función das Haurreskolak non é asistencial, senón educadora, e moitas familias creen niso.
Gómez: A haurreskola pode ser unha forma de satisfacer a necesidade de que o neno/a atópese con outros nenos/as a partir de certa idade. Hai familias que tamén atopan refuxio en nós, unha comunidade, talvez porque están angustiados… Ao mesmo tempo, iso non significa que non sexa lexítima a opción de educar en casa.
Carreira: O punto de partida é que cada familia quere o mellor para o seu fillo. E si unha familia pensa que educar en casa é o mellor para o seu fillo, adiante. E se outra familia fixo unha reflexión diferente ou vive outra realidade, optou pola haurreskola, que teña a oportunidade de facelo.

As Haurreskolak, por tanto, non deben ser entendidas como unha solución de conciliación, pero como vive a xente? Vós tedes aberta a haurreskola de 7:30 a 17:00.
Carreira: O horario do centro é o mesmo, pero o neno pode permanecer no centro até oito horas, segundo a lei. Son oito horas? Vou antes: en lugar de xulgar, debemos pensar que todas as familias fan o que cren que é mellor para os seus fillos, e para ti o mellor é que para que en casa non lle falte nada ao neno, que traballes e deixes ao neno na haurreskola, porque o teu posto de traballo non dáche ningunha posibilidade de conciliación, ou porque non tes unha rede de coidado ao redor…
Gómez: Ou aínda que non teñas emprego, é posible que teñas que deixar ao neno durante unhas horas e tomarche tempo, estruturar as túas ideas para que cando volvas coller o neno ofrézache un tempo de calidade. Cada familia ten a súa mochila, a realidade de cada unha é moi diferente e hai que tela en conta antes de criticar “iso si preguizoso”. A paternidade non é cousa fácil.

Que prioridades tedes na haurreskola?
Carreira: O neno ou a nena ten a capacidade natural de aprender cousas e para facelo pomos forza en tres aspectos: a seguridade afectiva (que senta seguro, que teña apego a nós…), o espazo (limpo, seguro, cálido, agradable, en relación coa luz natural, co espazo exterior…) e o material (adecuado a cada momento do neno, máis sinxelo e natural que dunha época…)
Gómez: Durante moitos anos foi unha tendencia acompañar ao neno en todo aquilo (“xa ten idade para empezar a andar, pois o coxo e póñoo en marcha”), pero a nosa base é deixarlle facer, non canalizalo, porque creemos nel e respectamos os seus ritmos. Se sente a gusto e seguro, avanza. O noso traballo é estar preto e ir adaptando o contexto a través da observación (si vemos que un material non o fai ben, pomos outro á súa disposición). A miúdo a linguaxe aínda non está desenvolvido e axudamos a pór palabras ao que lles pasa, aos sentimentos, ás emocións.

Deixádeslles facer. Nalgunhas escolas infantís, en cambio, hai estimulación temperá.
Carreira: Nós temos claro que por adiantar ou por facer antes o neno non vai ter un desenvolvemento máis frutífero. Nun contexto axeitado, unha vez preparado, o neno ou nena irá superando cada etapa e obterá a súa autoestima pola súa conta, mediante o proceso de erro de ensaio.

Con todo, nalgúns fogares existe un desexo de que o neno empezo a interiorizar e a aprender contidos desde a infancia.
Carreira: Nós dicímoslles ás familias por que e como facemos as cousas, cal é a nosa opinión e a nosa actuación como profesionais. Algúns se unen ao noso funcionamento e outros xogan doutra maneira, e tratamos de entendernos e adaptarnos a todos, xa que con enfadarnos non conseguiremos nada. En calquera caso, diría que a tendencia á sobreestimulación descendeu. Nunha época parecía que se non lle daba unha chea de estímulos non conseguiría o seu óptimo desenvolvemento, e aos poucos esta mentalidade vaise tranquilizando, o benestar do neno púxose no centro.

Cambiaron os modelos de familia nestes anos?
Gómez: Eu vexo que os pais teñen cada vez máis información. Algúns son case expertos e entenden mellor as nosas decisións, ou cuestionan esas decisións…
Carreira: Pais únicos, separados, de orixe estranxeira, do mesmo sexo, estruturas supra-parentales… Esa diversidade tamén é máis evidente. Por exemplo, a palabra “pai” desapareceu das nosas observacións, agora usámola “familia”, porque abarca modelos máis diversos.

A esta idade adóitase dicir que os nenos o absorben todo, que tamén empezan a conformar a concepción do mundo, e vós sodes un referente importante nese camiño.
Gómez: Os cursos axudáronnos a tomar conciencia da nosa actividade.
Carreira: Cada un dos nosos xestos está pensado. Falamos e actuamos dunha maneira determinada por unha razón. Nas primeiras reunións familiares diciamos: “Temos 5 mozas e 7 mozos”. Xa non o facemos, falar de xénero parécenos insignificante, e tamén tentamos cos nenos e nenas non facer distinción de xénero.

É a etapa que permite a innovación e a experimentación.
Gómez: Facémolo constantemente: revisamos e reformulamos a nosa actividade grazas á formación e como equipo de traballo.
Carreira: Os nenos e nenas están moi abertos ás novas cousas e é certo que cada vez hai máis traballos que tratan de responder mellor desde o punto de vista educativo a estas idades. Até agora, e aínda que se recoñece que é unha etapa moi importante no desenvolvemento humano, houbo moi poucos estudos sobre o 0-3.

A teoría da formación ou a práctica na aula, que sobresae no día a día?
Carreira: A formación sérvenos para escoitar o que os expertos din e logo nós decidimos que facemos disto, porque algunhas teorías nos servirán e outro non. Nós reivindicamos que a teoría debe unirse a nós, que debemos crer no que facemos. Facemos o que facemos porque creemos niso, non porque o diga unha teoría. E na base de todo, por suposto, o sentido común.
Gómez: Reivindicamos que non estamos suxeitos a unha doutrina. Non somos escola Pikler, nin escola Montessori… pero tomamos o que nos vén ben desas teorías. Cada grupo de nenos é moi diferente e iso tamén inflúe, porque o que me funcionou este ano con este grupo poida que non me valla co do próximo curso.

Tamén influirán os cocientes, é dicir, o número de nenos e nenas por educadora.
Gómez: O Consorcio Haurreskolak fixou a necesidade dun educador e medio para oito nenos na etapa 0-1, e un educador e medio para trece nenos na etapa 1-2. Normalmente no canto dun e medio, dous educadores son o cociente; nós témolo e traballamos en parellas. Os nenos son moi pequenos e necesitan atención personalizada; hai cousas que mellorar nos cocientes.

Estamos a falar da etapa 0-3, pero en realidade a haurreskola colle 0-2.
Carreira: A CAV é unha das poucas comunidades do Estado español nas que se rompeu o ciclo 0-3. Fai dous ou tres anos quitáronnos a clase de 2-3 anos (así o sentimos, quitáronnola) e os centros escolares asumiron esa idade. Trátase dunha decisión política que non ten sentido pedagóxico, seguramente porque os centros privados empezaron a apropiarse de aulas de 2-3 anos para dar resposta a esa tendencia, pero non se tivo en conta o ciclo 0-3 na súa totalidade.
Gómez: O salto ao colexio é moi forte para moitos nenos e familias, así nolo indican todos os anos. Saltan a unha gran escola e patio, cun só profesor, as familias tampouco teñen as portas abertas como aquí…
Carreira: 0-3 é unha etapa moi específica, facémolo doutra maneira, e reflexo diso é que no ensino non queren unha clase de 2 anos, porque queren facer o que fan na aula de 3 anos na aula de 2 anos, e iso non é posible. A nós cortáronnos a posibilidade de redondear o ciclo. Ninguén está satisfeito coa decisión e o ano pasado as familias recolleron firmas para manter as aulas de 2 anos na haurreskola.

A importancia da idade 0-3 está recoñecida. Ten a mesma confesión o seu traballo?
Gómez: Ás veces teño que ouvilo: “Como traballaches hoxe, que fixeches, aplaudir e cambiar os paquetes?”. Pero tamén hai xente que cada vez ten máis conciencia. Nós cremos que a idade 0-3 é fundamental e que as bases que aí se establecen inflúen para toda a vida. E, en consecuencia, que o noso traballo é importante.
Carreira: Como traballadores, somos un ciclo no que nos mobilizamos, seguramente porque nos fan sentirnos pequenos e cremos que nos merecemos outra cousa. Froito das negociacións do curso pasado conseguiuse, entre outras cousas, aumentar as substitucións, máis horas de coordinación e puntuar nas listas de Educación ás persoas que traballamos con 0-2 anos: é un gran paso no camiño do recoñecemento, até agora nin sequera tíñannos en conta nas listas de Educación!

No voso equipo de traballo sodes todas mulleres. Pode estar relacionado o feito de ser un sector feminizado coa falta de prestixio desta etapa?
Carreira: Pode ser, e diría que ten que ver tamén co coidado e co valor que se lle dá ao coidado. Para nós, en cambio, o coidado é un concepto moi bonito, e aínda que nun tempo resultábanos complexo chamarnos “gardaría”, agora parécenos que é unha palabra bonita. Nós coidamos ao neno e á nena na súa totalidade, tendo en conta todas as súas necesidades: básicas, afectivas, de desenvolvemento… Hai algo máis importante que coidar, desde un mesmo até o coidado mutuo?