Agora é a burbulla da débeda a que se está formando aos poucos: a débeda pública e privada a nivel mundial é de 164 billóns de dólares, o 225% do PIB mundial. Tampouco é fácil imaxinar o nivel de cantidade que estamos a falar. Ademais, os datos son variables en función da entidade emisora. Cantidades, a pregunta vén de seu: que pasará si con tanta débeda empézanse a subir os intereses do diñeiro?

A Reserva Federal de Estados Unidos comezou a subir os tipos de interese do dólar e o Banco Central Europeo tamén aumentará os tipos de interese do euro para mediados de 2019. Como vai afectar isto aos cidadáns e aos gobernos? Países como Italia, Turquía e Arxentina están a sufrir xa fortes crises. Moitos países do mundo están en garda.

E no País Vasco que? O tempo dirá, pero continuando coa música da última década, sempre “mellor que en España”. Así pois, os nosos gobernos seguen liquidando a débeda acumulada durante anos. A finais de outubro, por exemplo, o Goberno de Navarra achegará os últimos 60 millóns de euros dos 332 millóns que ten que pagar este ano por débeda pública. Ademais desta débeda, outros 93 millóns de euros corresponden a peaxes de peaxe de vía apagada, polo que este ano se abonarán 426 millóns de euros en conceptos que poden considerarse como débeda.

Ao estalar a crise de 2008, os gobernos empezaron a endebedarse por unha banda pola gran redución da recadación de impostos e pola necesidade de financiar os seus orzamentos, e por outra, porque os bancos foron rescatados con diñeiro público. Ou, por exemplo, as dentadas das curmás de perigo.

A débeda se quintuplicó

En Navarra a débeda incrementouse na última década no contexto do corralito: Desde 2008 até 2015, os gobernos de UPN habían quintuplicado a débeda pública, de 660 millóns de euros a 3.300 millóns. Con estes préstamos pagáronse a finais de setembro o emblemático edificio deportivo Navarra Area, o circuíto dOs Arcos, as autoestradas á sombra e outros proxectos. Todos eles liderados por UPN, co PSN da man.

Como consecuencia de todo iso, na actualidade cada navarro debe 5.150 euros. A pesar de ser un dato real, non parece que o cidadán se altere demasiado. Ninguén irá á súa conta corrente a retirar ese diñeiro. Non, o látigo é indirecto e o Goberno de Navarra vai destinar boa parte dos seus orzamentos anuais á cancelación da débeda pública. Por suposto, o golpe notarase noutros ámbitos: educación, sanidade, cultura, eúscaro, investimentos, etc. Serve como exemplo máis detallado: Segundo un estudo realizado pola Cámara de Comptos de 2016 sobre persoal público, das 22.681 prazas contabilizadas, 5.487 non foron cubertas aínda. O orzamento do Goberno de Navarra para 2018 ascende a 4.156,6 millóns de euros. ELA denunciou que “se pagarán 1,2 millóns de euros ao día”.

Débeda pública de 6.000 millóns de euros

Esta é unha das cifras que utiliza a plataforma Parlamento Social de Navarra ou ELA na valoración dos orzamentos de 2018 do Goberno de Navarra. Pero, segundo os datos de xuño de 2017 ofrecidos por Joan Josep Boch –Parlamento Social– no Parlamento de Navarra, a débeda pública de Navarra ascendería a uns 6.000 millóns de euros. Así explicou a situación cos datos de finais de 2015.

Por unha banda, atópanse os datos que afloran no habitual: A finais de 2015, o Goberno tiña unha débeda de 3.322 millóns de euros, é dicir, un pouco menos que o seu orzamento anual. Deles, 1.786 millóns corresponden a emisións de débeda pública e 1.076 millóns a préstamos bancarios. Con todo, Bosch subliñou que a débeda “é maior que o que aparece na prensa”: o Goberno ten 149 millóns de euros en avais a empresas e a Sodena, que é a empresa pública que ofrece avais, outros 340 millóns. Ademais, aos funcionarios xubilados débenselles outras 2.100 millóns de euros en concepto de pensións. É dicir, segundo dixo, o Goberno de Navarra ten na actualidade unha débeda de case 6.000 millóns de euros.

Bosch explicou que entre 2000 e 2015 o Goberno de Navarra pagou 900 millóns de euros en intereses, sobre todo polas curmás de risco moi altas. Denunciou con dureza o mantemento do sistema bancario privado por parte do Banco Central Europeo (BCE): “O BCE non fai préstamos directos aos gobernos, senón aos bancos e logo aos gobernos”. Durante moitos anos, o BCE cobrou un interese do 1% aos bancos, que agora son o 0%, e logo o 5% ou o 8% aos gobernos, en función da curmá de risco. O Goberno de Navarra está a pagar o 5,8% das amortizacións que está a realizar este ano no Executivo foral. A pregunta segue sendo a mesma: entón, por que os gobernos non piden diñeiro directamente ao BCE? Porque está prohibido. Antes de que se crease o euro, os gobernos pedían diñeiro aos seus bancos centrais, pero hoxe en día non o poden facer.

Na comparecencia tamén apareceron casos máis concretos. Bosch criticou duramente o préstamo de 4,9 millóns de euros asinado en formato swap polo conselleiro Alvaro Miranda (UPN) e polo conselleiro Enrique Goñi (CAN). Algúns destes casos xa foron sancionados pola xustiza no Estado español, argumentando que houbo abuso de poder na banca, porque o cliente non controlaba estes tipos de préstamos moi complicados. “Pero iso non era o caso do Goberno de Navarra –di Bosch-, que quería Miranda, que prexudicase ao Goberno en beneficio da CAN?”.

Na súa intervención, Bosch tamén sinalou que estaba enfadado co que definiu o goberno do cambio, que non fai ningún ruído co tema da débeda ilexítima. Foi máis exacto co asunto de Swap: “Puxen a dous peritos en mans do Goberno de Navarra para levar os informes aos tribunais e non fixo nada”, cre que o caso estaría practicamente gañado.

Débeda inxusta: 191 millóns de euros

Os partidos do cambio puxeron en marcha a principios de 2016 unha comisión parlamentaria para investigar a débeda pública, que puxo a disposición do Parlamento Social numerosos datos sobre as finanzas do Goberno de Navarra. “Demasiado para nós –din os membros da organización–, porque a pesar de que os datos están aí, non temos capacidade para investigar tanto”. Na comparecencia parlamentaria do ano pasado, Bosch queixouse moito e reprochouse aos parlamentarios forais de que a investigación da débeda non debía ser realizada polo Parlamento Social senón polo de Navarra, “porque ten os mesmos medios para facer algo así e non nós”.

O Parlamento Social calcula que 191 millóns de euros da débeda a devolver polo Goberno de Navarra nesta lexislatura son inxustos, segundo estimacións do Parlamento. Por que? Porque os bancos cobraron demasiado interese, porque a débeda se destinou a infraestruturas custosas que os cidadáns non necesitan, porque se utilizaron swaps, ou porque se destinou a investimentos erróneos para manter o imperio do corralito, entre outras cousas.

O Parlamento Social é o punto de encontro dunha trintena de asociacións de Navarra cuxo obxectivo é controlar as finanzas do diñeiro público. Unha vez calculada a débeda inxusta, pediu reiteradamente ao Goberno de Navarra que renuncie ao seu pago ou, polo menos, negocie e pague unha cantidade importante de diñeiro. O Goberno de Navarra non cre que poida actuar desa maneira, xa que a débeda inxusta pode ser utilizada como reivindicación política, pero carece de base legal para iso. En calquera caso, e enredados noutros moitos temas, os partidos do cambio non fixeron ningún impulso público para presionar ao goberno foral sobre a inxusta débeda. E xa non hai tempo, porque, entre outras cousas, todos os partidos están de face ás eleccións de maio.

“Non vivas por encima do teu nivel”

Curiosamente, o capitalismo clásico non viu ben a cuestión do endebedamento: “Non gastes máis do que tes”, adoita dicir. É escandaloso como se acusou ás clases máis humildes de “vivir por encima do seu nivel”. Pero na crise de 2008, os bancos tamén recorreron aos créditos subprime que foron canalizados con prontitude en Estados Unidos. E no Estado español, a burbulla inmobiliaria tamén se viu esaxerada polas hipotecas “baratas”.

Con todo, o longo extremo da débeda non é máis que unha farsa, xa que fai préstamos a cuco desde todos os recunchos, unhas veces para a resolución de crise e outras moitas para o estímulo das crises, pero sempre no corazón do capitalismo, sempre disposto a traer ao presente o consumo de mañá. Como aos expertos neoliberais gústalles dicilo, a débeda estivo na base da resolución da crise de 2008, pero tamén é a base da próxima crise no horizonte. Que o crecemento empeza a retardarse, que o interese sobe, o berro do Fondo Monetario Nacional para apertar os cintos… Non saímos dunha crise e o eco doutro fixo vibrar aquí e alá.