Márquez referiuse á situación que vive en Colombia a comunidade de descendentes de africanos e ao contexto de paz neste país. Nacido no territorio dos antepasados Yolonbó, no municipio de Suárez, no norte do departamento do Cauca, lidera a loita contra a minería ilegal en terras árabes, polo que en 2014 tivo que abandonar as terras que defende baixo ameazas sufridas.

Desde que no século XVII os seus antepasados foron levados escravos de África a Colombia, os afrocolonbios viviron en terras defendidas por Márquez. Durante todos estes anos dedicáronse á minería artesanal e á agricultura, pero desde os anos 80 Márquez denunciou que o Goberno colombiano "está a impulsar megaproyectos en nome do desenvolvemento". “Crearon miseria, pobreza e residuos dos nosos dereitos e terras”, explicou.

No momento en que o Goberno colombiano comezou a vender o seu país con fins mineiros a Occidente, segundo Márquez, a minería ilegal comezou a estenderse nas súas terras. O activista denunciou que, aínda que o Goberno dixo que de face ao exterior había que parar a actividade mineira ilegal, fomentouna. “A corrupción institucional ha impulsado e permitido a minería ilegal, é unha estratexia para expulsar á xente das súas terras e xustificar a minería”, explicou.

A resistencia contra a violencia é unha das expresións máis recorrentes dos cidadáns do Cauca, como o sucedido en 2009. Ese ano, tras unha longa loita e no contexto dun conflito armado, o Goberno de Colombia concedeu ás empresas transnacionales as terras da comunidade afrocolombiana e aos seus habitantes como “rebeldes malintencionados”, o que constitúe un delito. “Pasamos de ser donos das terras dos nosos antepasados a ser delincuentes”, di Márquez. Ante iso, mobilizáronse e, tras varias intervencións xurídicas, gañaron a sentenza. Os títulos mineiros asignados polo Goberno ás empresas internacionais foron suspendidos por non respectar o dereito á consulta previa. Márquez explicou que, aínda que nese momento chegaron a crer que gañaran a batalla, o conflito "tivo a súa continuidade". Desde entón, a minería ilegal foise estendendo e víronse obrigados a facerlle fronte. “A nós correspóndenos facer fronte aos mineiros ilegais, que a miúdo contan co apoio dos actores armados”, afirma.

No marco desta loita contra a minería ilegal, en 2014 mobilizáronse as Mulleres Negras para a Custodia dos Territorios Ancestrais e a Vida. Percorreron o norte do Cauca até Bogotá durante case un mes, para visibilizar os danos que provoca a minería ilegal e esixir ao Goberno que garanta os dereitos dos afrocolombianos. Con todo, o Goberno non cesou e a comunidade afrocolombiana está cada vez máis lonxe de ter unhas condicións de vida dignas: a consecuencia da minería, a comunidade non ten acueducto nin auga potable e está a beber auga de partículas de mercurio. “Si non nos matan de bala, matarannos envelenados”, denunciou Márquez.

Contexto de paz, segundo e para quen

Durante o conflito, a loita armada ha estado moi presente no departamento do Cauca e, en consecuencia, tamén as violacións dos dereitos humanos por parte do Estado de Colombia. Márquez explica que precisamente por vivir esa violencia, a maioría dos habitantes deste ámbito votaron a favor da paz. Con todo, a pesar de que nos tempos posteriores ao proceso de paz as guerrillas e os grupos paramilitares quedáronse fóra do escenario, o “Estado que coida dos intereses económicos e das empresas transnacionales” segue aí, así como a violencia que iso supón. “En tempos de guerra tocounos sufrir violencia e en tempos de paz seguimos sufrindo violencia”, explicou Márquez, subliñando a violencia que sofren moitos emprendedores e emprendedoras como claro expoñente desa violencia.

Segundo os datos achegados pola organización colombiana Somos Defensores, no primeiro semestre de 2018 morreron polo menos 77 líderes sociais en Colombia, fronte aos 573 de 2009 e 2017. Márquez pronunciouse con claridade ante estes datos: “A violencia segue aí. Os líderes que se están morrendo nos últimos anos son expoñentes do modelo económico letal que se está impondo nas nosas comunidades”. No contexto actual, a paz é un sinal que non é o mesmo para todos.

Ante esta situación, os afrocolombianos apostaron por “unha visión de desenvolvemento que nos permita seguir sendo comunidade e vivir con dignidade”. A perspectiva do desenvolvemento até agora levoulles, entre outras cousas, á morte, á violación dos dereitos humanos, aos desprazamentos forzados e á perda das condicións para unha vida digna. Eles téñeno claro: “Queremos vivir tranquilos nas nosas terras, estamos cansados de derramar sangue”. Como adoita subliñarse, en Colombia a paz segue sendo un relato institucional.