“As festas son espazos de creación de comunidade, porque rompen as normas da sociedade e establécense novas normas entre as persoas”. O coordinador da festa das Ikastolas de Gipuzkoa, Mikel Egibar, iniciou o debate coas palabras do pensador Jean Jacques Rousseau. Acompáñalle Igor Elortza, coordinador de Kilometroak durante trece anos. Ambos dirixen a reflexión que deu a luz o novo modelo festivo. Trátase dun proceso que durou tres anos e no que participaron representantes de todas as ikastolas guipuscoanas e centos de persoas. En palabras de Elorza, as conclusións do proceso de reflexión resumíronse en dez premisas, “ás que a oferta responderá”. Con todo, aínda se descoñecen con exactitude as accións que se van a levar a cabo.

A festa do primeiro Kilometroak celebrouse en 1977, e desde entón a sociedade cambiou moito. A festa adoita ter diferentes funcións segundo a época. Nos seus inicios, “superáronse os límites do sistema e púxose en marcha unha nova comunidade en torno ao eúscaro, as ikastolas e a educación”, explicou Egibar. Con todo, 42 anos despois, “aínda que a sociedade cambiou, o modelo festivo segue sendo o mesmo”.

Segundo o coordinador de Ikastolen Elkartea, esta premisa non se dá só nas festas das ikastolas de Iparralde. Ambos coinciden na necesidade de repensar o modelo festivo en xeral no País Vasco, xa que a reflexión afecto tamén ao resto das festas. Queren crear unha “novo paradigma”, un modelo festivo “baseado na participación, a cooperación, a actividade colectiva e o beneficio social”. Sempre facendo “a nosa identidade”, convertendo as prazas do pobo en “canteira cultural”.

Reflexión “Foi
moi boa, pero de novo non”. Son palabras do director da Ikastola de Bergara. Esas foron as primeiras palabras que se lle ocorreron ao finalizar a festa, así o contou no acto de presentación do novo modelo que se celebrou en Zumarraga en marzo. Todos os anos, unha vez pasada a festa, adoitan facer unha valoración; segundo Elorza, “a valoración adoita ser positiva, en termos económicos, organizativos...”, pero sempre hai un “pero”. “Que tipo de festa temos? Non nos afastamos da nosa natureza? A preocupación polo modelo era evidente”.

Cando Egibar asumiu a coordinación, puxo encima da mesa un método para desenvolver a reflexión e ao longo do proceso comentáronse con frecuencia dous conceptos, “consumo e participación”. O reto do novo modelo é que a cidadanía pase de ser “consumidor” a ser “partícipe”.

“O contexto da festa mergullouse de cheo no sistema neoliberal, o que leva a que a normativa e o funcionamento comercial manteñan uns vínculos e unhas relacións concretas, reducindo a participación da xente ao consumo material”, explica Egibar. No novo modelo, preténdese ampliar os espazos de participación nos que se quere participar. Puxeron o reto como exemplo. Púxose en marcha por primeira vez en 2013 e é "un éxito entre a mocidade". A Ikastola de Tolosa foi a encargada de crear a iniciativa e Elorza subliñou que “o desexo de cambiar o modelo veu de abaixo a arriba”.

29 ikastolas, 29 prazas O
Kilometroak manterase a principios de outubro. Con todo, a súa forza e tamaño dependerá do resto de festivais que se celebren ao longo do ano. A diferenza do que sucedeu até agora, a partir de agora todas as ikastolas do país participarán na organización. Antes do fin de semana de outubro celebraranse catro ou cinco festivais nas prazas do país, e todas as ikastolas de Gipuzkoa encargaranse de organizalos. “En Gipuzkoa hai 29 ikastolas e por tanto queremos crear 29 prazas”, di Egibar.

Tamén cambiará o modelo de lecer. “Sacaremos o escenario, a txosna e o concerto do trinomio e impulsaremos a canteira cultural”. Alumnos, profesores e pais, serán creadores. Por tanto, o formato dos grandes concertos que viramos até agora acabarase, “non nos imos a obsesionar co tamaño”, aclarou Elorza. Tamén cren que a medida lles levou a alimentar o modelo masificado, polo que “a esencia terá a súa importancia”.

Con todo, non podemos esquecer que entre os obxectivos de Kilometroak tamén se atopa a meta económica. “Buscamos novas vías de apoio económico para que a procura dun apoio económico non faga que deixen de lado os nosos valores”, explica Elorza. “O noso ámbito é a educación”, e a festa organízase para manter ese alicerce. Neste sentido, remarcaron a necesidade de "conciliar o modelo pedagóxico coa festa" e deron un xiro á actividade lúdica. “O lúdico non só pode basearse no xogo”, di Egibar, polo que tamén revisarán o modelo de Roncal. En 2020 tamén queren pór en marcha “un espazo para a creación, un espazo para o debate e outros recunchos”.

Cada ano, entre 1.500 e 2.000 voluntarios traballan para sacar adiante o Kilometroak. Conscientes da importancia diso, os membros do movemento das ikastolas queren seguir “alimentando e fortalecendo a esta comunidade”, un dos “tesouros máis prezados” que teñen as ikastolas. Tamén queren ofrecer a estes voluntarios “outras formas de participar”.

“En 2025 non sabemos que modelo teremos” di Elorza, xa que o novo modelo non será “para sempre”. Din que a clave é o “axuste continuo”, sempre partindo das premisas que xurdiron no proceso de reflexión. “Debemos organizar os quilómetros dentro desas premisas e cumprir esas premisas”.

Dez premisas 1) A
festa debe ser reflexo da misión do movemento das ikastolas. 2) Debe servir para consolidar a Federación de Ikastolas (como corporación de movemento). 3) Aclarar a quen vai dirixida a Festa das Ikastolas: Fortalecer a comunidade de ikastolas. 4) Reducir o consumo, aumentar a participación. Potenciar as relacións presenciais a través da lúdica. 5) Reforzar a nacionalidade. 6) Recolocar o obxecto económico rendible da festa en función da súa misión. 7) Que a festa a favor das ikastolas sexa o resultado do proceso de todo o ano. 8) Formato/s festivo/s: innovador/s, contemporáneo, transformador/s. 9) Reposicionar a dimensión da festa. 10) Empoderar aos alumnos.

O obxectivo do Kilometroak
é impulsar a participación das ikastolas doutros paises de Euskal Herria. Queren fortalecer a nacionalidade e, para iso, cren que é importante que se establezan relacións entre os cidadáns de todos os lugares. O movemento das ikastolas adoita organizar cinco festas ao ano e aínda que todas están en proceso de transformación, os responsables de Gipuzkoa subliñaron que “cada unha ten o seu ritmo e a súa realidade”, aínda que están convencidos de que “algún día o farán todas”. A través da festa “queren espertar a conciencia” en ámbitos como o “uso do eúscaro, o modelo de participación e a saúde”.

Tamén na aula "Zubiak batuz"

Nos últimos anos producíronse importantes cambios no modelo pedagóxico na Ikastola de Urretxu. Consideran que a xestión da diversidade é clave e puxeron en marcha novas metodoloxías para que cada alumno e alumna poida desenvolver ao máximo as súas capacidades.

É a terceira ocasión na que se celebra o Kilometroak en Urretxu e Zumarraga. Baixo a lema “Zubiak Batuz”, pretenden construír pontes entre as distintas comunidades e identidades do municipio, máis aló de estreitar a conexión entre os dous pobos. Queren que a festa sexa reflexo do modelo pedagóxico da ikastola, unha “festa inclusiva”. Para iso, realizáronse cambios en zonas como o Desafío ou o deporte rural. Tamén se habilitarán espazos que non estiveron até agora.

Ikastola inclusiva Ikastola ten a
atención á diversidade desde o punto de vista da inclusión dentro do seu plan estratéxico. O obxectivo é coidar a diversidade existente no ecosistema da ikastola e “desenvolver ao máximo as capacidades individuais desde o respecto aos demais”. Para iso puxeron en marcha novas metodoloxías.

A orientadora Eli Altolagirre afirma que hai que entender “a diversidade de forma integral”. “A diversidade non é só que haxa familias de diferentes culturas”, senón que tamén alumnos con diferentes capacidades e intelixencia son reflexo da diversidade, por exemplo. É imprescindible, por tanto, ofrecer as ferramentas axeitadas para poder desenvolver as súas capacidades a partir da realidade de cada alumno e alumna. Aí é onde Altolagirre sitúa a responsabilidade do profesor. “O profesor debe ser compañeiro de viaxe”, que ofrece ferramentas.

Á hora de xestionar esta diversidade, o departamento de orientación ten unha especial importancia. Se o profesor detecta algo especial, ponse en contacto inmediatamente co departamento de orientación. En lugar de sacar ao alumno da clase, adoitan entrar orientadores. “Antes facíase integración física, agora facíase integración integral”, di Altolagirre.

Co obxectivo de desenvolver ao máximo as competencias de cada
alumno e alumna, púxose en marcha unha aprendizaxe cooperativa. Altolagirre cre que o proceso educativo debe adaptarse aos intereses e motivacións de cada alumno e alumna, polo que a programación adoita organizarse por aulas.

Para o desenvolvemento da aprendizaxe cooperativa, o alumnado adoita dividirse en grupos. Estes grupos adoitan ter unha duración de tres meses e dentro do grupo o rol de cada alumno e alumna varía. “Os alumnos e alumnas apóianse mutuamente”, pondo a disposición de cada un as súas capacidades e coñecementos, co fin de fomentar a colaboración. "Todos temos a capacidade de actuar en algo, o que se trata é de ofrecer a cada un a súa oportunidade", explicou.

“As funcións de cada alumno e alumna repártense moi claramente dentro do grupo” e o alumnado adoita ser moi exixente entre si. Implícanse de cheo nos proxectos e “conseguen un nivel de autonomía moi alto”.

A formación do profesorado foi clave para pór en marcha este modelo. Para iso contaron coa axuda do profesor e pedagogo Javier Bahon. “Todos estamos moi ilusionados co proxecto e o cambio xeneracional dos profesores ábrenos novas oportunidades”, cre Altolagirre. Os pais e nais tamén recibiron sesións de formación, nas que se expuxeron moitas dúbidas, segundo explicou o orientador.

Pedagoxía da confianza
En Educación Infantil, puxeron en marcha a pedagoxía da confianza, priorizando os espazos abertos. Cada alumno e alumna desenvolve o seu proceso de aprendizaxe de acordo aos seus intereses. “A pedagoxía da confianza é moi dinámica, porque os alumnos teñen a oportunidade de experimentar constantemente”, aclara Altolagirre. Os resultados que están a obter están “moi satisfeitos”, tanto o profesorado como os pais e nais.

Do mesmo xeito que a festa, o modelo de aprendizaxe está a adaptarse ao contexto actual na Ikastola de Urretxu de Zumarraga. Unindo pontes entre identidades diversas dentro e fose da aula.