“Picking up the pieces. How Syrian society has changed” é o título da reportaxe da axencia Synaps titulado “Recuperando a vida cotiá. Canto cambiou a sociedade siria”. Synaps foi fundado polo británico afrancesado Peter Harling, que traballou durante vinte anos como xornalista en Oriente Medio –Iraq, Líbano, Siria, Exipto e Arabia Saudita–. Os xornalistas que traballan con el reuniron agora en obra colectiva a imaxe do que viron e oído de boca dos seus habitantes en Siria: a paisaxe post-guerra.

“A guerra –comeza Synaps- transformou á sociedade siria e vai necesitar tempo para tomar a medida dos cambios. Estes cambios non os observan os cada vez máis numerosos estranxeiros que logran o permiso para entrar en Siria, que a miúdo din atopar as cousas máis ‘normais’ do que esperaban: As cafetarías de Damasco, cheas de pescozos, reabren os comercios de Alepo... Funcionarios de diferentes nacionalidades tamén comezaron a debuxar plans de futuro que son demasiado optimistas”. O desastre, con todo, deixou gretas máis profundas.

Un dos principais cambios na sociedade siria foi a masacre masculina, que quedou rota. Homes de toda unha xeración son masacrados pola guerra, feridos ou exiliados por quen non matou ou eliminado. A maioría dos detidos están condenados a vivir sometidos a un sistema violento e corrupto creado por milicias armadas. Por exemplo, esta familia alawi, dun pobo na costa controlado polo goberno.

A nai díxolles aos xornalistas: “Estamos cansados da guerra. Do meu tres fillos, un é mártir, o segundo está medio morto [por mor das feridas do parapléxico, da guerra] e vive con medo a que sexa recrutado polo máis novo. Deus acabará este conflito: os cemiterios están cheos de homes novos”.

Unha terceira parte dos mozos deste país de 3.000 habitantes morreron ou resultado feridos pola longa guerra, e os outros dous terzos marcharon no exército de Bashar Ao-Assad ou nalgunha milicia ao seu favor para, ademais de asegurar a vida, poder gañarse a vida.

Algo parecido ocorre nas zonas onde as milicias antigubernamentales tiveron a forza. Por exemplo, Alepo no leste. Tras o asedio e os bombardeos do exército, as familias deben sobrevivir sen os servizos máis básicos, destruíndo a economía e padecendo a orde salvaxe establecido polas milicias: “Si queres protexer á túa familia, tes que entrar nunha milicia”.

Son moitos as desordes que producen as milicias adscritas ao exército. Cada grupo controla un barrio e a miúdo tíranse uns a outros, loitando polo botín. Os propietarios dos comercios deben pagarlles a cambio da súa protección.

Testemuño doutro cidadán: “Os mozos que se quedaron en Eki-Alepo metéronse en milicias para resolver os nosos problemas máis graves. Os gudaris reciben un soldo decente, pero tamén outras bonificacións, como o acceso aos xeradores de electricidade, porque os comerciantes saben que aos milicianos convenlles facer un prezo especial”.

Si non queres entrar na milicia e non che resarces dun disparo, tes que comprar o favor –e caro– ao comandante da rexión: ademais do duro pago inicial, déixasche o mesmo soldo de miliciano que che corresponde e moitas veces un suplemento mensual. En recompensa, el ocúltache na nómina dos soldados. Así afogaron á xeración que se mobilizou en 2011 contra Bashar Ao-Assad.

Saqueo xeral, economía caníbal

A economía produtiva de Siria está destruída e no seu lugar estableceuse o que Synbas denomina economía caníbal sistemática. Dentro disto, os elementos máis pobres da sociedade sobreviven atacándose uns a outros. Taafeesh pode ser o símbolo da nova palabra: calquera cousa roubada é taafeesh, fíos roubados das redes eléctricas como un televisor transportado dunha casa.

No famoso campamento palestino Yarmouk de Damasco saben o que é taafeesh. Os seus habitantes viron aos militares do goberno tirar dos tanques cables eléctricos subterráneos. Cada milicia fai taafeesh nos campos dos demais. Os tesouros do saqueo pódense ver logo nos postos e feiras da rúa. Os que botaron algo de menos en casa, cun pouquiño de enxeño, teñen a oportunidade de comprar por segunda vez os trastes que tiveron.

“A economía dos depredadores da guerra está a converterse aos poucos, pero sen pausa, nunha economía de presa en paz”, afirman os xornalistas de Synnus. As persoas que foxen ao estranxeiro enfróntanse a unha difícil e custosa vía de repatriación. Calquera información que deba achegar a Administración é frecuentemente exaccionada polos funcionarios. Nada que dicir si hai que pagar o necesario para volver a casa. E ao regresar a casa, as milicias, como o exército, reclaman os seus tributos en numerosos check-point.

A medida que esta economía de depredadores expándese, vanse podrecendo todos os sectores da economía e da sociedade. A industria ou o servizo nesta situación é dificilmente reconstruible. Moitos funcionarios e avogados, incluso os que traballaban en despachos sólidos, comezaron a traballar de intermediarios, deixando os seus postos de traballo habituais, xa que os cidadáns necesitan deles para sacar o papel máis pequeno á burocracia, pagando sempre. Cando os exércitos extorsionan e chantajean aos cidadáns, estes intermediarios tamén cobran o seu parte.

Afogados pola guerra e a miseria, o esforzo de supervivencia é case o único día a día dos cidadáns. Un investigador da cidade de Homs declarou que “en 2011 todo o mundo estaba a discutir aquí sobre política. Hoxe non, non ten importancia para eles: queren vivir”.

Pero, vendo a destrución de Siria, faise aínda máis sorprendente a inxenuidade coa que os transeúntes sirios tentan saír adiante, unindo coraxe, paciencia e solidariedade. Moitas familias viven do estranxeiro con diñeiro que lles envía algún familiar, pero tamén grazas ás redes de axuda mutua e informal que se reforzaron en Siria. tamén

Un cidadán di: “Aquí a xente sempre fixo caridade de forma islámica. É dicir, que tes que axudar aos que che rodean. Si hai alguén que necesita a súa axuda e vostede non pode axudala, como un veciño, entón correspóndelle a vostede atopar a alguén que poida axudala. Esas redes están fortes e todo o mundo vive hoxe grazas a iso”.

Sete anos e medio de guerra, medio millón de mortos, cinco millóns de fugitivos, a economía destruída... Coma se saltarían dun estado moderno á Idade Media, os cidadáns sirios deberíanse protexer entre si baixo os ataques dos señores feudais.