Que infancia tivo?
Nacín en Guinea Conakry, un pobo do país de Telimile. Había escolas nos pobos de ao redor, non na miña. A xente de antes dicía: “Non vou mandar ao meu fillo á escola”. Os brancos, que era o máis branco, odiaban aos brancos, como os brancos odiaban aos negros. No campo cultivabamos arroz e algúns cereais. Ao redor de cásaa millo, yuca ou pataca. Eramos unha familia pobre, comiamos pola mañá e non sabías o que ías cear. Teño seis irmáns.

Unha vez vin no mercado os froitos do bosque. Empecei a ir ao bosque a recoller os meus froitos e a vendelos no Mercado. Ao coser, comecei aos 10 anos e até os 15, achegábame ao mercado da capital. Vendía e compraba moitas cousas. Durmía na rúa cun amigo. Logo empecei a comerciar en Guinea Bissau. Viaxaba até Gambia para comprar roupa e vendela en Guinea. Para o final fixera algún diñeiro, pero tiven mala sorte, roubáronme o diñeiro aforrado.

E decidíchesche entón a irche?
Quería chegar a Angola, un pobo rico. Durante este proceso, o amigo dun amigo lanzoume “eu vou a España”. "A Europa! Cambiei de opinión, eu tamén me vou”. Moitos de nós non lle diciamos nada á familia. Díxome que ía saír nunha semana, que a patera custaba 600 euros. Díxenlle ao meu irmán que ía a Gambia a por mercadorías e funme a Senegal. Pensei que era como coller un autobús, coller o billete e saír.

Entón comezou vostede unha odisea terrible.
Así era: ti queres ir, buscas máis xente que queira saír, esa xente outra xente... até encher a patera, entón salgues. Pero sempre dinche que vas saír mañá. E unha vez pago, nunca devolveranche ese diñeiro. Nunca. A min e a moitas outras persoas encerráronnos nunha casa rodeada de muros. Dicíannos que non podiamos saír, que a policía nos detería porque non podiamos coller o paté. Pero enganábannos. Non coñeces a ninguén, nin sequera o idioma. Tiñamos que darlles o noso diñeiro para que nos comprasen a comida e aproveitábanse da situación para darlles pouco alimento por moito diñeiro. Empezamos a protestar e leváronnos a unha illa. Pero aínda necesitaban máis persoas. Pasamos catro días inesquecibles na illa [risas].

Cantas persoas cabía na patera?
180, fecheiros. Este catro marabillosos días pasámolos na “Illa Azamboada”, así se chamaba. Auga do mar, comida, cero. Dixéronnos que antes de embarcar cada un tiña que comprar a súa auga, pero ao embarcar quitáronnola todo. Eles dar de todo. Podes crer ou non, pero non podes facer nada. Si dinche que non e tentas volver non cho deixarán, porque logo outros non quererán viaxar. Mataranche. Deixáronnos unhas botellas de auga e un vaso. Non morrera ninguén, pero case. Á medianoite do cuarto día chégannos á patera e grítannos “ímonos!”. Si quedas aí te quedas.

E, por último, de camiño a Canarias.
Dez días. Non pegara ollo en dez días. Alí si que tivemos comida e bebida, que nos roubaron ao embarcar. Eles separábannos. Era a primeira vez que viaxaba por mar. Sabía nadar un pouco porque tiñamos un río no pobo natal. No noso caso chegamos todos. Algúns perderon a cabeza, non falaron nin falaron. Non matar a ninguén, pero desaparecer...

Estiveron a pedir axuda aos equipos salvavidas e non llo deron, non?A
véspera, a xente púxose a pensar en volver sobre os seus pasos. Pero o capitán dixo que non. Non había suficiente gasolina para volver, había que tentalo. A xente estaba medio morta, e eu era novo e algo mellor. Aquela noite rompeu a patera e empezou a meter auga. O mar estaba moi orgulloso. Pensei que iamos morrer. Era de noite, moito non déronse conta de nada, medio mortos medio durmidos. O último día, cara ao cinco da tarde, divisamos de lonxe embarcacións e helicópteros para o salvamento. Non nos fixeron caso, habería outros que estaban a sufrir máis e dirixíronse a eles. Non chegamos até medianoite.

No momento da aterraxe, a disposición da policía. 40 días en Canarias e cinco en Madrid. De alí fuches ti só a Almería, aos famosos mares de plástico. Conseguía traballo?
Ao principio non, logo de cando en vez. Tomate, berenjena, pemento. Pagábannos entre 30 e 32 euros ao día [era 2008]. Cando non me recibiron, fun aos mercados e vendín CDs. A xente comprábao, pero cando apareceu a policía un tiña que saír correndo con todas as súas forzas. Eu tiña medo de que si o collese con CDs nunca conseguirías papel. Así durante un ano.

E un ano despois, a Euskal Herria.
Dirixinme a Vitoria a través dun compatriota. Chégame e dime “imos á Policía Municipal”. Eu, entre min, “mira, sempre a policía!” [risas]. Leváronme á Deputación, que é a responsable dos menores, ao centro Zabaltzen. Estivemos dous meses no centro, de aí a Estibaliz. Alí, outros dous meses, e finalmente, seis meses. Todos eramos chicos. Do sur de África, alxerinos, marroquís, ao redor de 30. Espertar, almorzar, ir estudar e volver ao centro.

Logo empeorou todo.
Non se que pasou, creo que non querían que viñésemos máis e endureceron a situación. Ao cumprir os 18 anos deixaron de fabricar papeis para obter o permiso de residencia. E no centro empezaron a imporlles graves sancións polos pequenos problemas. Por exemplo, por pedir un maior quecemento do leite. Unha vez unha educadora quixo pegarme, pero non o fixen. Eran dese tipo, non moitas veces, pero si. Había un educador que nos dicía que facía karate, iso si que lle gustaba tocar.

Máis adiante, o coordinador chamounos á oficina a tres de nós. Presentounos uns papeis que dicían que non eramos menores. Díxonos que as fixo a Deputación, que tiñamos que asinar. Nós non, que tiñamos o noso pasaporte legal, que a policía tiña a nosa documentación. El respondeu que a policía examinara nosas impresións dixitais e que comprobaran que non eramos menores de idade. Todo era falso. Quería asinar, levar os papeis á Deputación e amolarnos. Non sabiamos ler. Non o asinamos e despois opúxose con dureza. Nós tamén nos rebelamos, todos. Nomeáronnos a tres de nós responsables da “rebelión” e quixeron impornos un castigo moi duro: encerrados en habitacións separadas, completamente illados durante tres semanas. Entón todos xuntos fómonos do centro.

O tema adquiriu unha gran dimensión pública. Apoiouvos unha rede de individuos e movementos cidadáns de Vitoria-Gasteiz.
Si, xa nos coñecían. Algúns fomos á igrexa de Zaramaga, a tres mesquitas, outros a casas de amigos ou persoas solidarias. Fóronse algúns dos que tiñan contactos en Barcelona ou Madrid. Iso é o que querían o centro e a Deputación.Despois de catro días volvemos ao centro. En canto aos papeis, conseguimos que a Deputación empezase a cumprir coas súas obrigacións.

Fóra do centro comeza unha nova fase. Tiña un permiso de residencia por un ano, sen permiso de traballo. Para renovar o permiso, tiñas que presentar un contrato laboral.
É difícil de explicar, pero é habitual aquí. Non tes permiso de traballo, só pode contratarche alguén que estea disposto a contratar por un ano. Si atópala por milagre, dirache: “Virás mañá a traballar?”. Non podes. Ten que facer unha chea de trámites que se prolongarán polo menos tres meses. Adeus...

Busquei emprego como un tolo. Hai unha chea de xente que che pide diñeiro por un contrato. Máis grave aínda: pode ocorrer que non se celebre o contrato despois do pago, hai moitos mafiosos. Coñecín moitos casos deste tipo.

Cantos traballos fixeches desde entón?
Traballei como soldador en Vitoria, tamén na limpeza. Estudei castelán, soldadura, pintura, electricidade, telecomunicacións e limpeza. Tamén saín a buscar traballo a Alemaña e a Andalucía.

Como che atopas agora?
Teño un permiso de residencia por cinco anos, que vence o ano seguinte. Espero que non teña problemas para innovar, en teoría, unha vez que cumpra o cinco anos, co censo xa é suficiente. En teoría, as leis cambian... Polo demais, estou ben traballando no bar Ala Bedi, pero poucas horas. Busco máis, sempre busco máis.

Foi vostede unha vida extraordinaria?
A miña historia é de moitos de nós. É a ocorrencia de moitas persoas pobres: “Eu márchome, non volverei até conseguir algo”. Si soubese o que ía suceder, non viría. Pero se lle dis a alguén “non te vaias, o 70% non pasa”, diche: “Bo, o 30% si, quizais son un de eles”. Hai que arriscar, non é certo? E salguen cara a Europa. Moitos se dan a volta, non se crea, morren moitos. Algúns levan cinco anos no Sahara sen poder pasar. Dixéronme que o Sahara é máis duro que a patera, moitos morren de fame.

Queres dicir algo máis?
Somos persoas normais. Vimos coa intención de gañarnos a vida e atopamos o que non esperabamos. A pesar de todo, resistimos, loitamos. Aquí o racismo non se expresa moitas veces con palabras, pero si se nota. Senteime no autobús urbano e sei que non haberá ninguén ao meu lado. Eu no autobús parezo o rei, aínda que estea ás miñas costas, sempre teño dous sitios para min [risas].

“Sufrín de moitas formas, nunca tanto como cando a miña nai morreu”

Saíches a buscar diñeiro para axudar á túa familia. Pasaron dez anos...
Os que viaxamos como eu, pensamos: “Si consegues pasar, poderás traballar cando queiras, gañando todo o que queiras”. Chegamos até aquí e atopámonos cunha cara moi diferente. Eu vexo o que hai, pero a familia segue pensando o que eu pensaba antes: “Si chegas xa tes diñeiro”. Por que ocorre isto? Pois, por exemplo, si un mozo consegue traballo e envía 100 ou 300 euros ao mes, porque iso é unha fortuna. A familia estará ben, fará a casa... A xente só mira a ese 3%. Nin aos que morreron no mar, nin aos que non poden volver despois de chegar, á maioría. Algúns non conseguen nin papel, outros si pero non traballo, aquí envellecen. Porque non podes volver cunha man chea de nada e outra cousa de ningunha. Mire, levo dez anos. Os irmáns casáronse, as cousas sucederon. Sabe o que me din? Que son un bobo. “Levas alí moito tempo, nin diñeiro, nin matrimonio, nin nada”. Pensan que non fixen nada por iso non conseguín nada. Ou que son avaro co diñeiro, que o teño, pero que non o separo. Si non teño diñeiro, non chamo.

Nestes anos tamén houbo algún feito espantoso na familia.
Sufrín en moitos sitios e en moitas formas, pero nunca tanto como cando a miña nai morreu. Acórdome del todos os días. Si estás alí, coa túa familia, pode ser máis levadía, pero se estás fóra... Un dos meus irmáns quixo vir, eu estaba en contra. Mali tentou entrar en Alxeria e foi raptado por uns tuareg. Pedíanse 3.000 euros a cambio de non matar. Pasouse o medo, foi torturado. Grazas á axuda de moita xente de aquí e de alá, hoxe en día está vivo e libre.

As relacións non son fáciles, pero hai redes de solidariedade.
Vivimos situacións moi difíciles. Eu, entre os meus paisanos, teño moi poucos amigos, deses que están para o que vostede necesita. Iso si, coñeceremos ou non a un falante de fula recentemente chegado e recentemente chegado non o deixarán na rúa, si hai outro fulgor cerca. O albergue temporal está asegurado, despois deberá realizar o seu percorrido.

En África, a nosa aldea, estamos a construír entre todos unha escola, porque aínda non temos escola. Os que estamos fóra e os que podemos pomos diñeiro para o material, e os que seguen no pobo participan na construción.