A xornalista Barbara Dreaver non esquecerá facilmente a data do 4 de setembro, no Teatro Arriaga de Bilbao. Foi reporteiro da cadea TVNZ de Nova Zelandia para informar sobre o Forum das Illas do Pacífico que se celebra en Nauru. Entre tanto, entrevistou a un refuxiado afgán que non pode saír da illa e foi detido pouco despois polos policías, que lle mantiveron prisioneiro durante horas e retiráronlle o permiso para traballar como xornalista. Os xornalistas teñen que pagar 5.800 dólares para poder traballar aquí.

Non fai moito que se soubo que nunha zona pecha de Nauru algúns dos centos de refuxiados que Australia ten aserrados entraron en folga de fame na súa desesperación; algúns chegaran mesmo ao intento de suicidio. Os activistas de apoio aos refuxiados tentaron introducir o tema na axenda do Forum das Illas do Pacífico, pero en balde: os refuxiados non poden ser mencionados. Fundamentalmente, porque Nauru, un dos países independentes máis diminutos do planeta, considéraos a súa principal fonte de ingresos.

A República de Nauru, con 21 quilómetros cadrados e unha poboación de só 10.000 habitantes, capturou nese pequeno promontorio a 1.000 refuxiados e solicitantes de asilo que tentaron refuxiarse en Australia fuxindo das guerras e violencias remotas. Con todo, Australia, en lugar de refuxiarse, levounos ás illas de Nauru e Manus, esta de Papua-Nova Guinea. No caso de Nauru, hai uns 400 prisioneiros nunha zona valada e os liberados que pasaron grandes non poden saír da illa, condenados a sobrevivir como poden sen traballo.

Segundo o informe difundido por Amnistía Internacional sobre esta crise humanitaria, “numerosos documentos, así como expertos da Organización das Nacións Unidas, demostraron neste sistema que os prisioneiros e solicitantes de asilo de Australia sofren todo tipo de malos tratos”.

Unha das principais fontes de ingresos do Goberno de Nauru é a indemnización que Australia lle paga a cambio de quedar en casa. Pero os que xestionan a prisión benefícianse máis que as autoridades: “O contratista privado principal –di Amnistía Internacional- é Broadspectrum, que recibe 1.900 millóns de dólares por un contrato de tres anos. Broadspectrum pertence desde 2016 á multinacional española Ferrovial“.

Pero en Nauru as cousas non sempre foron así, a necesidade de converterme no carcelero dun país estranxeiro é algo novo. Houbo épocas máis prósperas aquí. Tan prósperos que Nauru foi un dos países máis ricos do mundo en renda per cápita. Non fai moito. Nauru pasou de ser un paraíso pecho a mergullarse na minería industrial e supostamente enriquecerse para afundirse despois no máis duro deserto post-industrial. E todo iso no curto espazo de cen anos.

Os mariñeiros occidentais que desembarcaron por primeira vez en Nauru en 1798 quedaron sorprendidos pola beleza da illa e dos seus habitantes: Chamárona Pleasant Island, unha illa agradable. A finais do século XIX seguíase vivindo como centos de anos antes, tal e como se mostra nas fotos da época. Pero ao principio XX.aren para a Pacific Island Company, o geólogo Albert Ellis observou que no subsolo deste paraíso afastado había fosfato.

Converter o paraíso en oco de canteira

Pleasant Island pronto se converteu nunha gran canteira na que o fosfato aparecía á vista das compañías australianas e neozelandesas explotadas ao longo do século XX. Durante este tempo, Nauru pasou de ser colonia de Alemaña a ser colonia do Imperio Británico, logo de Australia.

Co boom da agricultura industrial, o fosfato de Nauru cubría os campos e campos de Australia e Nova Zelandia. A pesar de que nos mellores tempos movíase máis de 100 millóns de dólares ao ano, só devolvíase aos nauruarras o 2% dos beneficios do fosfato da illa.

British Phosphate Commission foi unha organización sombría que xestionou o negocio até 1968. Ese mesmo ano logrouse a independencia de Nauru. O novo presidente, Hammer DeRoburt, nacionalizou o fosfato, creando para a súa xestión a compañía Nauru Phosphate Corporation. A gran canteira seguiu perforando o solo e Nauru chegou a converterse nun dos países máis ricos do mundo en canto a renda per cápita refírese.

Parte dos beneficios do fosfato destinábanse a un fondo de investimento e a outra parte a financiar unha vida cada vez máis tranquila dos cidadáns. Todo era gratis para os nauruarras, ningún imposto. Ao non existir terras cultivables, a agricultura era finita. Os pescadores abandonaron o seu traballo. Para os traballos das canteiras trouxéronse os obreiros das illas veciñas. Os nauruarras podían viaxar en avión até Hawai, Fiji ou mesmo Singapura. Importáronse os coches máis modernos... en bicicleta a unha illa que só necesita unha mañá para visitala!

Os fosfatos de Nauru esgotáronse para o ano 2000, eliminando 100 millóns de toneladas de fertilizantes de 1921. A falta dun soldo, os traballadores estranxeiros déronse á fuga. Entre tanto, o Goberno tentou buscar unha alternativa económica, sobre todo a través da acumulación de fondos con fosfato. Fixeron estraños investimentos no estranxeiro, grandes avións, rañaceos e historias que pronto se converteron nun fracaso.

A illa converteuse tamén nun paraíso fiscal, até o punto de vinculala á mafia e a varios escándalos de branqueo de diñeiro. Esgotadas as posibilidades agrícolas, coma se tratase de favorecer a emerxencia, Australia ofreceulles ser carceleros dos inmigrantes que el rexeita. O fracaso dun Estado.

O 80% da superficie terrestre, envalentonada pola procura de fosfatos, é unha roca seca no centro do océano. Das numerosas árbores e plantas de outrora queda pouco. Sen terras agrícolas e esquecendo como se facía o horto por parte dos que quixesen facelo. Como o paro supera o 80%, algúns nauruarras volveron a faenar.

Nunha viaxe da selva á modernidade e posteriormente ao inferno post-industrial, as xentes de Nauru perderon a paz, a natureza, o modo de vida, o traballo, a cultura, o idioma... e a saúde. A esperanza de vida dos homes é de 60 anos, a das mulleres de 68. O 70% da poboación padece obesidade, o 40% ten diabetes.

A alimentación cambiou radicalmente: Como en moitas outras illas colonizadas do Pacífico, desde hai tempo todo é nas cociñas de Spam Nauru, alimentos importados de lonxe, industriais, gordos e envasados. Comida de lixo para a xente low cost nunha illa tan seca como a cortiza de zume de limón espremido.