Como moitas mulleres, Urreta non cría que tivese unha vida que puidese ter importancia para ninguén. Nerea Azurmendi explicou que tivo que tirar un pouco para que no inverno de 2005 o Bidegile contáselle a súa vida para a serie de libros: “A donostiarra Maritxu Urreta Zulaika non entende moi ben por que as súas vivencias poden ter ningún interese. Non lle gusta falar de si mesmo (...) O propio viaxeiro? Non o cre así. Non fixo máis que o seu camiño”. No folleto Maritxu Urreta 1905 (dispoñible en internet), que conta cunha vintena de páxinas, queda claro que non foi a muller habitual de principios do século XX. Os pasos dados pola súa afección non eran os de calquera muller a principios de século.

Con seis idiomas e tradutor de eúscaro

Urreta tiña que ser un bo estudante, sobre todo gustáballe aprender idiomas. Até os 16-17 anos traballou no colexio San Bartolomé de Donostia-San Sebastián e alí comezou a estudar francés e inglés. Naquela época, con 19 anos, foise a Inglaterra a mellorar o inglés. A continuación comezou a estudar italiano e alemán, xa que quería ler libros escritos no seu idioma orixinal. De feito, sendo mozo era capaz de falar seis idiomas, ademais do catro que mencionamos, falaba en eúscaro e castelán.

Recibira o eúscaro de casa, verbalmente entenderíase, outra cousa é escribir. Naquela época moitos dos alfabetizados en eúscaro non o serían. Urreta, con todo, recibiu dos seus pais o amor polo idioma e tiña claro que quería aprender a escribir. En certa ocasión faláronlle de María Dores Agirre, escritora e mestra que impartía clases de eúscaro en Donostia-San Sebastián. Aprendeu a escribir con el, ás veces con compañeiros de clase e outras veces só. A Nerea Azurmendi, autora do librillo Maritxu Urreta 1905 (Bidegileak), confesoulle en 2005 que amaba o eúscaro de Agirre, sen torpezas, sen castellanismos e sen mordacidad.

Sacou proveito do que aprendera. En 1960 traduciu ao euskera unha obra do seu amigo Luís Muñoyerro, o fillo solar de Lartaun (Kuliska Sorta, editorial Zarauzko Itxaropena). O seguinte libro que traduciu tamén foi da súa compañeira Muñoyerro, e entón fíxoo xunto á profesora María Dores Agirre. O libro de ciencia ficción titulado Na lúa tamén se fala vascuence e a versión en eúscaro (tamén en eúscaro en Illargia) publicouse xunto coa versión en castelán. As ilustracións foron realizadas polo propio Urreta. En 1976 empezou a traducir ao euskera editoriais da revista da Sociedade Fotográfica de Gipuzkoa.

No ano 1997, EIZIE Euskal Itzultzaile, Zigortzaileak eta Interpretarien Elkartea outorgoulle o título de Tradutor de Honra e comprometeuse a recompilar nun libro os fragmentos de tradución de Urreta e dos outros sete que lle foron nomeados xunto a el. Pois ben, Urreta fixo unha tradución propia para a Antoloxía da Tradución. Con 82 anos cumpridos, trouxo do inglés ao eúscaro o poema The White Cliffs da escritora estadounidense Alice Duer Miller (1874-1942). A branca ladeira do mar puxéralle o título.

Influencia dos pais

Aita, Mikel Urreta. Maritxu Urreta mostrou desde pequeno unha gran curiosidade e nese afán dos pais por desenvolver moitas afeccións, sobre todo o pai, xogaron un papel fundamental. Nacido en Urnieta, foi concelleiro no Concello de San Sebastián en 1913 e deputado por Gipuzkoa en 1915. Foi presidente do Gipuzkoa Buru Batzar. Entre outras cousas, impartía conferencias en eúscaro sobre política, sobre eúscaro e sobre agricultura. Era euskaltzale e de diferentes maneiras tentou impulsar o eúscaro. Membro da asociación Eusko-Esnalea, participou directamente na asemblea de Oñati de 1918 que supuxo a creación de Euskaltzaindia e Eusko Ikaskuntza. Foi presidente da asociación cultural Euskaltzaleak de San Sebastián.

María Zulaika, nai. A nai e a avoa de Urreta tamén estudaron no colexio San Bartolomé. María Zulaika, como o seu marido, foi unha emprendedora ao longo da súa vida. Foi xefe da “Asociación de Mulleres” de Gipuzkoa e traballou coas mulleres dos pescadores do peirao donostiarra. María Zulaika tiña nove irmáns, entre eles José Gonzalo, que logo sería Aita Donostia. n