Cinco homes cometeran unha insoportable violación colectiva. Todo filmado, hai imaxes. De costas á palabra do violado, os xuíces non viron a violación e considerárona unha agresión sexual, deixando en liberdade ao cinco. Que pasou?

Lémbrame o caso de Rodney King, un home afroamericano asasinado pola policía en 1991 de forma moi violenta. Os policías imputados foron condenados. É o mesmo no caso dos violadores de Manda. Estas imaxes son observadas nun cadro que se asocia a unha ideoloxía, unha representación na que o corpo dunha muller é considerado como obxecto sexualmente accesible aos homes, violentamente manipulable e violable. No xuízo dos manados débese decidir si os xestos da muller defendíanse realmente pola violación, si podían ou non ser interpretados como unha aprobación para mostrar o seu rexeitamento. É un xesto de brutalidade extrema, social e patriarcal.

Non podo ser máis claro e... Ao final, todo é interpretación.

Non temos imaxes crúas, sempre temos un médium e este médium é ideoloxía. O xuízo da Manda enmárcase no cadro xudicial dun Estado que participa na reprodución do sexismo. Neste sentido, sempre prevalecerá a interpretación do dominador.

Os xuíces puxéronse de face á admisión da causa.

É o reflexo da intensidade desta relación de poder, o corpo da muller non está percibido na resistencia, non representan a defensa. Sobrevivir, salvarnos é a nosa máxima autodefensa no momento da violación, non podemos facer máis que manternos vivos! Pero, como temos unha visión moi heroica da resistencia, debería actuar como un heroe, debería ter súper poderes para combater, e, xustamente, porque non o fixo recoñeceu. Non é iso: non o fixo, pero iso non quere dicir que o recoñeceu, estaba nunha forma de autodefensa e nese momento estaba na urxencia de sobrevivir.

O caso de Rodney King está envolvido nun cadro no que o corpo negro é violento e ameazante. O caso das Mandas, nun cadro onde o corpo da muller é accesible e violable.

A cuestión da dispoñibilidade sexual é fundamental na definición normativa de ser muller e na percepción da muller. O corpo é considerado feminino desde o momento en que é socialmente accesible. Non quere dicir que as mulleres o acepten, quere dicir que non teñen elección, a súa ser social imponlles. Por iso, no seo da resistencia feminista, estamos a dar a coñecer contras normas e posicionamentos contrarios; en concreto, para contrarrestar esa idea, para facernos conscientes de que a base da accesibilidade sexual é totalmente imposta, forzada e froito dunha relación de poder.

Sobrevivir, fuxir, loitar, liberar a palabra, todas son formas de autodefensa e non fas xerarquías.

Si empezamos a jerarquizar, somos unha tendencia humana na que a autodefensa debería ser unha rebelión heroica. Si fixámonos nos movementos que teñen a autodefensa como filosofía, dámosnos/dámonos conta de que a única definición que se pode asociar á autodefensa é ‘salvar a vida propia’. Hai moitas tácticas para salvar a propia vida. Fuxir é salvarse a si mesmo, aínda que nel, marcado pola humanidade, sexa considerado como un covarde. Con todo, sabemos que a fuxida ao longo da historia foi unha práctica de autodefensa a vida ou morte. Do mesmo xeito que na fuxida non hai límites, no uso da violencia tampouco hai límites, porque ás veces é a única maneira de salvar a violencia extrema. Non teño ningunha opinión moral sobre o uso da violencia extrema para a autodefensa, é dicir, para salvar a propia vida.

Se défendre, une philosophie da violence, o seu último libro trata da violencia. Hai corpos que defenden, outros que non defenden.

A historia oficial é a historia da defensa lexítima. Vincúlase a un dereito natural de autocuidado e, no seo dos Estados modernos, este importante dereito foi cedido ao Estado. Os Estados teñen un uso lícito da violencia para garantir a seguridade dos cidadáns. En casos urxentes, si a ameaza é inmediata, déixase aos cidadáns o dereito á lexítima defensa. Pero á hora de facer historia do dereito do Estado, somos conscientes de que quen senten plenamente cidadáns e cidadás teñen que dicir que cando deixan este dereito, son considerados de segunda categoría, porque non teñen o apoio do Estado. É máis, o Estado desarmounos; mantelos fóra da cidadanía significa manterse sen defensa. Os escravos desármanse, as mulleres desármanse, as minorías culturais desármanse, as prácticas de armamento da clase traballadora contrólanse continuamente.

No caso de Manda, é evidente a diferenza que foi defendida.

Evidentemente, temos un Estado que defende aos violadores.Temos un Estado que desarma ás mulleres, que non só desaprende a loitar a través da socialización, senón que ademais de desarmamento de face á Xustiza, esta muller non ten ningunha forma de defenderse en absoluto. É máis, o único camiño que queda por defender é que todo isto considérese normal.

Ás mulleres metéronnos até os ósos e dixéronnos que non podemos ser violentos e que se os temos non temos forza.

Así é. O problema non é que non aprendamos a loitar, o problema é que nos han desconstruido loitar. Decapitáronnos o noso corpo, decapitáronnos a seguridade e a confianza do que somos fortes, e convertéronnos nunha impotencia. Dixéronnos que non somos capaces e que, en calquera caso, se damos o paso de utilizar a violencia, castigarannos como tolos, histéricos ou como monstros.

Esa forza tamén nola transformaron de medo. Como facer que o medo responda ou se converta en rabia?

O medo está aí, e non se trata de non ter medo ou de tranformar o medo. As relacións de poder son tan terribles, que temos medo con razón. A verdadeira cuestión é a seguinte: Como damos sentido a este medo? Ese medo será codificado como sentimento que nos vai a cravar, como signo de impotencia e debilidade, ou, pola contra, vainos a facer revivir a conciencia do noso corpo e sentir a necesidade de facer algo e fuxir? Iso é moi importante. Si, o medo está aí e todo está feito para enfocar ese sentimento, pero ademais do medo, hai outros moitos sentimentos. A cuestión é que sobrevaloramos o medo, porque o poder nos leva a iso: É outra maneira de dicir “non te movas, mátoche, golpeareiche”. Na realidade, ademais do medo hai moitas outras emocións: a rabia, a indignación, o sentimento de inxustiza, a queixa, a excitación...

Eses sentimentos, ao parecer, tamén están presentes.

Ademais, observamos que despois da agresión no marco dunha relación sexista, racista ou clasista (o tres estiveron unidos), a miúdo “debería facer iso...”, “por que non contesteille iso...”, pensamos. Este sentimento de culpa é un reflexo de que ao ser agredido, ademais do medo, había rabia. Quizá sexa o sinal de que podiamos atravesarlle un ollo ou romperlle unha perna. Temos que traballar ese medo, temos que mirar todo o cadro afectivo. Temos que facer política a través do corpo, atarnos ao corpo e politizar os afectos para que o corpo se converta nunha arma de autodefensa.

Atender e responder ao que di o músculo.

Claro que se puidésemos escoitar todos os afectos internos non poderiamos parar! No fondo, vendo os continuos ataques, non entendo como non queimamos e rompemos todo. Dígoo en serio.

Tamén incluíu unha novela na genealogía da autodefensa. Dirty Weekend e máis concretamente, Bela.

É unha novela dentro da cultura feminista radical que fala de violencia extrema. Traballando este libro, quixen traballar unha fenomenología, quixen analizar esa experiencia de pasar á violencia. O relato de Helen Zahaví é interesante, pero eu quixen saber como se pode construír politicamente o corpo para poder pasar á autodefensa feminista. A violencia estórbanos e a pregunta que se pode facer non é “é violencia?” ou “hai que utilizar violencia?”, senón “que facemos con esta violencia?”.

Vostede explica coa noción de “coidado negativo” que en lugar de escoitar o noso corpo estamos a escoitar ao dominador.

Os corpos expostos á morte son corpos caza que se enfrontan de maneira permanente ao poder depredador. Unha das características desta vida é desenvolver unha atención desmesurada cara aos demais cando nos atopamos na posición de presa, para saber que nos vai a facer, que nos vai a pasar, que violencia imos padecer. No feminismo, a atención ao outro é considerada tradicionalmente como un elemento asociado á situación socio-histórica das mulleres, na que as mulleres están dirixidas ao coidado. Iso é así e é verdade, pero no coidado non temos só iso. O marido ou o coidado da parella non é só unha forma de empatía amorosa. Cando a parella é violenta, esa vixilancia está aí, porque está aí a actitude violenta da parella. Porque tocará, quizá até a morte, porque a cea é fría, porque está cansa ou porque non recibiu o que espera. Para evitar os golpes e a violencia, son tan coidadoso co dominador, que me desconectei completamente das miñas necesidades, dos meus sentimentos, do meu mundo. Isto supón unha longa lista de xustificación da violencia do outro. É fundamental que o coñecemento e a conciencia do que se traballa articúlese ao coidado dun mesmo. Se isto non se fai, estamos na xustificación e negación, na vixilancia negativa.

Non é unha forma de autodefensa?

Por suposto. Pero a autodefensa non é só o establecemento de defensas, senón tamén o rescate da propia vida. As negacións ou concesións son defensas psíquicas, porque a situación é excesiva e hai que sobrevivir día a día. Iso é defensa. En autodefensa engádeselle o “auto” de darse no centro. Non nunha forma de individualismo, senón nunha forma de politización propia. Ao pasar por “non foi mala, non fixo nada malo” a “isto non é ligar, isto mételleme sen querer, desbásteme, non podo máis, éme imposible”, metémonos na autodefensa.

Hai que facer o camiño e pode ser longo. Parece que sen conciencia feminista non se atopa ese camiño.

Pasa polo corpo, o corpo diche que non é normal. Tes as mans transpirando. Se volves conectar ao teu corpo, si es corpo, o corpo diche que non é normal. Cando esteas na rúa, se dinche “puta” ou “bonita”, terás contraccións musculares, sentirás incómoda, unha chea de sensacións indicaranche que non é normal. O que digo é que temos a necesidade de politizar todo iso. Non necesitamos unha conciencia feminista, non temos que reflexionar durante moitas horas sobre algúns temas. Iso está moi ben, pero ao final non é suficiente. Creo que hai que politizar o músculo, o momento no que os músculos se contraen indícanos que a situación non é xusta; ese momento é político e debemos aternos a iso.

Deuse unha resposta colectiva ao movemento de Manda, chamando á autodefensa feminista. Un exemplo destacado da “política de solidariedade” que mencionas.

A solidariedade pasa pola solidariedade dos corpos; o meu feminismo é o da autodefensa feminista. As bases atópanse no anarcofeminismo, o anarquismo, a radicalidad. Sempre practicamos a autodefensa, politizando a violencia e, por suposto, pasando pola concienciación feminista. A concienciación feminista non só pasa polas palabras, senón que tamén se orienta a conciencia feminista, aprendendo xuntos, desde o corpo, politizando a rabia, expresando a rabia con palabras ou corpos. En canto ás relacións de poder, estamos nunha situación de crise e creo sinceramente que as fronteiras doutras estratexias políticas (deixar en mans do Estado, falar, denunciar, reivindicar...) están á vista. Para terminar o patriarcado, temos que encarnar xuntos e estender a autodefensa feminista aos catro ventos.