Nos cursos que imparto sobre educación libre, podo demostrar que temos unha relación conflitiva coa liberdade. Fáiseme especial fincapé na fascinación que xera o concepto, porque demostra claramente o lonxe que estamos de ser libres. Porque, admirariamos a liberdade se realmente formase parte da nosa realidade? Non, evidentemente. Non sería unha utopía, senón nosa. O eixo da nosa política de vida, a nosa forma natural de estar no mundo. Estamos moi lonxe diso, e habemos idealizado, como non, a liberdade. Sentimos que é unha cousa boa no fondo, pero non sabemos exactamente que é.

Moita xente aínda identifica ser libre facendo todo o que queiramos, cunha realidade como un paraíso no que todo é posible, cunha imaxe dun territorio que non admite límites nin consecuencias. A miña versión da liberdade non é tan especulativa, e seguramente lles parecerá insuficiente a aqueles que soñan coa quimera da inmensidade. Trátase dun procedemento sinxelo, de elixir de forma consciente a chea de posibilidades que ofrece unha realidade –sempre limitada–, coa maior coherencia posible coas necesidades e desexos, detectando ben os límites e onde están, sabendo o que perdemos e gañamos na elección, incluíndo, por suposto, a variante do “outro”.

A pesar de que non pode dar nada que dicir, en cada unha destas decisións hai ladrillo para construír a propia vida. Convertémonos en “autores” das nosas vidas, en “autores” das nosas propias “autoras”, máis donos e líderes de nós mesmos. E por iso, o xesto que podemos facer na conquista da liberdade é pequeno pero moi significativo.

Pensar que a liberdade non é compatible coa existencia dos límites e as consecuencias é verdadeiramente prexudicial, porque esa liberdade, que supostamente debería ser absoluta, non chega nunca, e na nosa realidade condénase inevitablemente a sentirse cautado. É certo que vivimos nunha realidade excesivamente estrita e que as consecuencias que debemos sufrir polas nosas accións parécense cada vez máis á pena. E é comprensible, por iso, que estes dous conceptos sexan para nós un pouco de negatividad e que sexa a razón principal que moitos adultos utilizan para non pór límites aos nenos e nenas. É comprensible, pero non sa.

Esta falsa crenza na liberdade está na base do problema de moitos adultos de comprender ben que é e que non educar en liberdade, e na nosa relación disfuncional coa fronteira en xeral. Porque os que negan a nosa propia existencia son as únicas fronteiras claras contra a liberdade. As que nos impiden ser nós mesmos, as que se nos impoñen co obxectivo de modelar a nosa identidade. Son as que hai que superar na nosa realidade. Con valentía, con coraxe, mesmo ás veces, por que non, con transgresión e en contra da norma, por suposto. O resto, conforman un mapa de coordenadas que delimitan o noso mundo e que son necesarias para vivir ben.

Do mesmo xeito que todos os grandes desafíos da humanidade, esta liberdade compórtase nunha cultura diferente de coidar a infancia. Debemos erradicar de raíz a paradigma directivo, que ten como principal instrumento as limitacións instrutivas antes mencionadas, e que se basea nunha manipulación, evidente ou camuflada, que atenta contra a dignidade. Os nenos e as nenas tamén son capaces e teñen dereito a escoller e a facer a súa vida libremente. Respectemos o ámbito do seu libre albedrío, que pode ser menor ou maior segundo a idade. Pero non esquezamos os límites. Niso consiste o principio da liberdade.