Afirman que a división xudicial do caso en varios sumarios dificultou a investigación. Foi algo premeditado?

A instrución de sumarios por separado non é normal, cando hai varios feitos relacionados pódese unir todo. Por que é importante? Hai cinco sumarios –tres deles son os máis importantes pola morte e os feridos– e pon de manifesto a existencia dun continuum de acción policial, que comezou dentro da praza de touros e logo no exterior, ás ordes dos mesmos xefes de policía e sen intervención do gobernador civil.

Quíxose facer unha nova lectura político-xurídica separando sumarios: a policía entra na praza e cando as turbas reaccionan hai outro feito. Queremos que teñamos en conta as probas dun sumario noutro sumario e deamos unha explicación lóxica ao sucedido.

As probas foron admitidas, pero non se realizaron…

O tema das probas tamén é escuro e mostra unha gran impunidade. A comisión de investigación das penas presentou numerosas probas orais, tras as cales se empezan a solicitar escritos, informes, etc., pero crese que desapareceron ou seguen reservados. Tamén se pediu que declarasen os xefes de policía, pero non o fixeron até tres anos despois…

Estas probas son válidas despois de 40 anos?

Moitas das probas están xa nos sumarios, nós aínda non tivemos acceso; os avogados das penas presentaron as súas carteiras… Que valor poden ter? Todo o que estea documentado pode ter valor. É curioso, xa que son documentos que eles mesmos [a policía] realizaron e que se basean en declaracións que eles tomaron.

Que pode carrexar ser un crime contra a humanidade por responsabilidades?

Isto lévanos ao ámbito do dereito internacional. Os acordos e tratados definen que é un crime contra a humanidade, non o Estado, iso é o que interesa. Por exemplo, a violación dunha muller é un delito, pero a violación masiva de toda unha comunidade de mulleres é un crime contra a humanidade nun ambiente de represión e de privación de liberdade. O Estado está obrigado a investigar e perseguir o crime, pero se non o fai, hai un foro onde castigalo.

Din que é o “momento” de pór a querela, por que?

Non queremos dicir que o prazo se extinga. Probablemente non hai posibilidade de pór unha querela dicindo que “isto foi ferido, esoutro morto… e non houbo xuízo”. O que contestarán é que prescribiu, como tantas outras veces. Pero neste momento temos a visión de que houbo unha represión global, e en 1978 quizá non fomos conscientes diso: Os sucesos do 3 de marzo en Vitoria-Gasteiz, o asasinato de avogados de Madrid, a represión das mobilizacións do Primeiro de Maio e a favor da amnistía… Todo isto pode ser motivo de querela, dicindo que foi un crime contra a humanidade.

A querela arxentina contra os crimes do franquismo chocou coa Lei de Amnistía de 1977 nos tribunais do Estado español. Pero neste caso os feitos son posteriores…

O de 1978 non está amnistiado, por suposto, outra cousa é que o xuíz diga que prescribiu. Normalmente, pon a querela no tribunal máis próximo a vostede, logo pode dar o salto internacional a consecuencia dos recursos. Con todo, a querela arxentina é outra cousa –na que tamén se acudiu na Memoria 78 Sanfermines– e leva o seu camiño. Nós propomos unha nova querela para pór sobre a mesa que os sucesos de Sanfermin foron un crime contra a humanidade.

Comenta que hai documentos non desclasificados e que hai informes “desaparecidos”. Até onde pode chegar unha querela sen ela?

A desclasificación é fácil, a documentación está aí e o procedemento é unha cuestión; pode ser solicitada por calquera tribunal, parlamento ou goberno. Ademais, son actos oficiais do ministerio e non creo que nos informes dígase a verdade enteira, senón que, ao contrario, aparecerá o seu relato. Pero podemos saber moitas cousas que se escaparon involuntariamente, como as que se gravaron nas súas walkie-talkies, porque se trataban con moita impunidade. E cos datos que temos de momento podemos dicir que foi un plan preelaborado, en contra da cidadanía e dos movementos da hora.

Mencionou que se trataba de movementos de fractura. Cando chegaches a Pamplona a finais de 1977, por exemplo, atopaches o Movemento de Liberación de Mulleres (EAM).

En 1975 comezou a crearse un movemento feminista moi radical e politizado que viu a posibilidade de participar directamente e en todos os ámbitos da loita contra a ditadura: na vida cotiá, nas relacións de poder, na rúa, nas festas… Prodúcese unha confluencia nas familias, no traballo, na Igrexa e no Estado contra a dominación patriarcal. Isto forma unha alianza sólida con outros movementos rupturistas.

No libro falas da festa, como espazo de subversión, o feminismo tamén quere conquistar ese espazo para reivindicar a subversión…

As feministas din: “A rúa tamén é nosa, a noite é nosa”, xa que até entón estaba vetada para as mulleres. A festa é moi importante, xa que en lugar de saír a reivindicar a tradición, como moita xente pensa, saen a proclamar a subversión. Naquela época publicouse o libro O espazo da festa e a subversión, un estudo da Zona vella de Pamplona, no que se mostra como as rúas se estaban ocupando para a festa, rompendo as normas sociais e os lazos, co que o feminismo se uniu.

Que sucedeu en 1978 cos “tobos” das penas? Aí tamén houbo unha pancarta...

Na maioría das penas só podían participar homes e unha vez ao ano elixían madriña ou madriña para representar a todas as mulleres, seguindo os estereotipos tradicionais (precioso, elegante…). Ese ano, na festa das penas do 1 de xullo levou a cabo a presentación dos madroños na praza de touros. Había unha chea de pancartas en favor dos presos comúns que loitaban ou pedían a amnistía. Os de EAM tamén sacaron a súa pancarta: Fose Madriñas! -dixo-. A mensaxe era en contra desa imaxe patriarcal, xa que, despois de todo o ano prohibido, levaban á muller a un desfile vestida con mantelina. O que pasa hoxe en día no Alarde non é moi diferente.

Que consecuencias tivo a agresión de 1978 no que respecta á festa e ao feminismo?

A mensaxe do poder era que había que retroceder, que había que celebrar ante todo. Querían dicir que tiñamos que volver a ese modelo de festas onde os homes saen á rúa e se emborrachan durante oito días, unha catarse totalmente masculina. A política non ten espazo nestes Sanfermines.

Despois vén a represión e empezan a prohibir a manifestación [para lembrar a morte de Germán] e a pór multas. Outra xente empeza a dicir que hai que esquecerse, que é o de antes, é incómodo gritar policía asasina en festas… Apareceron moitos feminismos, incluso os que non se queren ver, entre eles o que vai vestido de branco e vermello, mentres os homes fan o que queren. Chegamos a iso e agora temos que darlle a volta.