Aínda que non o recibiches de casa, por que decidiches estudar o idioma ao teu gusto?

Varias razóns impulsáronme a decidirme a estudar. Con todo, o máis importante é que son maseual. Con todo, a lingua perdeuse na familia durante a xeración da miña avoíña e, por iso, aprender nahuatl permíteme recuperar a miña historia familiar e a miña identidade. Despois de todo, eu quero que os meus pensamentos e os meus corazóns maseucos volvan latexar.

Até agora fuches profesor, pero agora serás asesor para o desenvolvemento da lingua. Con que ánimo comezaches o novo traballo?

Até agora, fun profesor, pero ese traballo estivo moi relacionado co fortalecemento e a revitalización das linguas nahuatl e tutunaku. Sempre tentei elaborar propostas pequenas e colectivas para garantir o futuro destas linguas. Por iso, tamén vou ter en conta o apreso anteriormente para abordar este novo reto. Ademais, acompañarame o apreso na formación que recibín a través de Emun [Cooperativa que traballa o eúscaro e a innovación social]. Por tanto, a miña intención é continuar co traballo anterior, é dicir, facer achegas ás nosas linguas, aínda que nesta ocasión fágao desde outros ámbitos.

Vostede é de Cuetzalango, do estado mexicano de Puebla. E vostede forma parte da cooperativa de movemento Tosepan. Como explicarías brevemente o que é Tosepan?

Podería comezar a achegar datos: Tosepan é actualmente a unión de oito cooperativas, con 430 cooperativas locais e 36.000 familias, dedicadas á produción, o aforro, a educación, a saúde, o turismo, a vivenda e a defensa da nosa terra. Pero non podería explicar que é realmente Tosepan. E é que Tosepan é moito máis que iso.

Tosepan é tamén o espazo ou o movemento que, tras moito traballo e esforzo, creou e cumprido soños colectivos. As nosas nais e pais soñaron e conseguiron o que parecía imposible. Por iso, nós tamén aprendemos a soñar e a traballar duro e con esforzo para poder materializar eses soños e novos soños. O proxecto lingüístico, por tanto, é un soño, un soño que se suma a outros soños, un soño que se suma á defensa das nosas emancipacións masivas.

Os plans de revitalización voluntaria poranse en marcha en tres centros de traballo no interior de Tosepan. Como lle dirías a un vasco o que pensas facer nesas tres zonas?

Dentro de Tosepan estamos a pór en marcha todo o proxecto lingüístico e un dos eixos deste proxecto é o correspondente ao traballo. Para traballar este eixo, xunto con algúns compañeiros de Emaús e Garabide, comezamos a traballar en tres centros de traballo, como proxecto piloto. En cada zona realizouse un diagnóstico sobre as linguas. Este diagnóstico deu resultados similares en canto a motivacións, pero non en canto a capacidades e usos. Nestas áreas producíronse importantes diferenzas.

Por tanto, cada espazo ten as súas propias características. No tres puxemos o obxectivo xeral de fortalecer e revitalizar a nosa lingua nos centros de traballo. Pero temos que adaptarnos ás características de cada zona, esas características témolas que ter en conta á hora de facer o traballo. Debemos, por tanto, adaptar os obxectivos e accións ás características de cada centro de traballo.

Serás a primeira persoa que traballarás como consultora en plans de revitalización de centros de traballo fóra de Euskal Herria. Que retos e fortalezas ten para iniciar o seu traballo?

É un reto moi grande. Fóra de Euskal Herria nunca se probou un proxecto deste tipo, pero fainos falta empezar a andar, aínda que ninguén nos descarrilou antes que nós. Iso tamén ten unha gran responsabilidade en min, pero estou seguro de que a conseguiremos. E é que este traballo non pode ser realizado por unha soa persoa, é un traballo colectivo e nesa colectividade está a verdadeira forza.

Que temos os vascos para aprender das vosas experiencias?

Non se que tedes para aprender. Con todo, creo que temos que seguir compartindo. Temos grandes diferenzas, xeográficas, culturais e lingüísticas, entre outras, pero estamos na mesma loita: a de recuperar e fortalecer as nosas linguas.