Di que nos ámbitos de activismo da CAPV reprodúcese e lexitima a violencia sexista. Sendo ámbitos onde o discurso feminista está moi arraigado, como é posible?

A investigación parte desa afirmación ou recoñecemento de que se dan violencias sexistas nos ámbitos do activismo, non é algo que eu deduza. E é que non é novo que a reprodución das relacións de xénero e a violencia déase tamén en partidos, colectivos ou movementos de esquerdas. É algo que sempre estivo aí. Iso si, a estes temas asígnaselles un segundo nivel. Xorden moitas escusas para non pór o tema encima da mesa e non abordar este tipo de subordinación. Por exemplo: que o colectivo ten que preocuparse por cuestións políticas, que é un tema burgués, ou que pon en perigo a unidade do colectivo, entre outras cousas.

Pola contra, nos últimos anos produciuse unha certa apropiación da identidade feminista nestes ámbitos, e iso non debería ser malo en si mesmo. Á fin e ao cabo, é un sinal que influíu o traballo das mulleres feministas, tanto dentro como fóra dos colectivos. Con todo, hoxe en día o feminismo é un elemento que dá prestixio á loita ou ao colectivo. Porque eu creo que neste momento o feminismo está na cabeza dos pensamentos de vangarda da esquerda. Pero tamén é un factor de oportunismo político.

Hai unha tendencia a ser politicamente correcto co feminismo?

Estes temas provocan incoherencia e incomodidade, e ante iso o máis cómodo é ter un discurso politicamente correcto. Pero, como din Jokin Azpiazu e outros, deberiamos empezar a abrazar as nosas incomodidades. Sería enriquecedor observar que tipo de emocións, dificultades e obstáculos atopamos nesta actividade.

É certo que os suxeitos somos moi complexos e estamos cheos de contradicións. A cuestión é si aproveitamos esas contradicións para aprender ou non. Grupos, colectivos, partidos e sindicatos tamén poden aproveitar as contradicións para mellorar as súas dinámicas e actuacións.

Danse as mesmas lóxicas que para xustificar e lexitimar a violencia en calquera outro ámbito nos campos de activismo. Cales son?

Unha, a diferenciación entre o público e o privado. A través desta lóxica, a violencia política é o principal reto do colectivo, pero non as violencias que se dan no asunto privado, senón que as perciben como cousas que non se trasladan ao ámbito público.

Outra das lóxicas sería detectar, simplemente como agresión, as expresións extremas da violencia. Aínda non somos capaces de observar as violencias menos extremas que se dan e reproducimos entre nós.

Doutra banda, seguimos reproducindo o imaxinario a través dos mitos: temos estereotipos sobre o que se pode considerar violencia sexista, e pensamos que tanto agresor como agredido seguen un modelo determinado, e non é así. Na miña investigación, por exemplo, os participantes son activistas, politizados, de clase media, con estudos superiores e mulleres que fixeron un termo político de relectura do que lles pasou. Isto deume unha oportunidade única para romper con ese estereotipo de vítima.

A existencia dun modelo preciso e ríxido de agresor ou agresor pode xerar unha incapacidade de identificación destas figuras nos campos do activismo. Como dificulta isto identificar os ataques, reaccionar ante el e facer un traballo?

Hai casos diferentes e, segundo o que analicei, pasa de todo. No caso da maioría, a muller identificou a agresión, pero o colectivo non a identificou. Isto pode provocar unha dobre victimización da muller: a muller agredida debe pór enerxía e esforzo para que os demais entendan o que viviu, buscando un discurso axeitado para ese fin, mentres os membros do grupo din que hai que escoitar as dúas versións ou cuestionan a súa versión. É reseñable a tendencia dos membros a non asumir unha posición en nome dunha certa neutralidade. Non se dan conta de que esa neutralidade que enxalzan é tomar unha posición ao redor do sucedido. Á xente cústalle orientar e situar a reflexión ante unha agresión, tanto individual como colectivamente.

En canto aos agresores, normalmente adoptan a posición de vítima, mantendo unha característica común: o medo a ensuciar ou pór en perigo a identidade do militante referente que construíron. Ante iso, tratan de deslegitimar a versión da muller.

Nos casos analizados, as mulleres que sufrimos a agresión tivemos que buscar pola nosa conta o modo de reparación. Tivemos que investir a nosa saúde, o noso tempo e a nosa enerxía para lograr o benestar. E as respostas que deron os grupos foron moi malas en xeral. Pero cada vez hai máis concienciación. Esperemos que as cousas vaian cambiando a medida que vaian saíndo á mesa.

Unha vez denunciada a agresión, como viven as mulleres o proceso a partir de aí?

Non podemos xeneralizar, pero normalmente hai emocións que se repiten, sobre todo rabia. A rabia por chegar a esta situación, ou polo feito de que os seus compañeiros non lle apoian, por exemplo. Tamén podemos atopar vergoña a miúdo, moitas mulleres avergóñanse de si mesmas polo que lles ocorreu.

É un proceso moi longo. Para empezar, o agredido debe identificar o ataque. Algúns o fan desde o principio, outros necesitan máis tempo. En canto á identificación da agresión, os recursos xerados por outras mulleres son moi útiles para moitos. Normalmente comezan a ler textos, discursos ou teorías feministas sobre a violencia; ou hai mulleres que traballaron ao redor deste tema, e de súpeto, ao repasar o seu traballo ven reflectido vivir na pel. Unha muller, que participa na investigación, asegura que cando unha amiga lle contou como sufrira os malos tratos, entendeu o que lle estaba pasando.

O discurso feminista e a fraternidad entre as mulleres adoita empuxar a moitas mulleres a tomar conciencia do que lles pasou, a reexpresarlo en termos políticos. Desta forma, trasladan esta experiencia que se situaba no ámbito privado ao ámbito público e empezan a dar os primeiros pasos no proceso de recuperación. Pero, por suposto, é un proceso moi longo. E ser feminista non salva de sufrir todo isto.

Os protocolos anti-agresións cumpren a súa función dentro de casa?

O máis difícil é percibir a min mesmo ou ao amigo que teño ao meu lado como un individuo capaz de reproducir a violencia. Ademais, non é o mesmo desenvolver o protocolo para casos nos que a agresión se dá no exterior ou no interior.

Doutra banda, creo que os protocolos a realizar nos campos activistas non poden ser como os que se poden facer nunha empresa ou institución. De feito, nestes colectivos xorden outras relacións humanas e hai outras lóxicas. Ademais, o protocolo non pode ser un obxectivo e hai que polo no proceso de atención, tal e como subliñan moitos dos participantes.

Na miña opinión, nos campos activistas temos a oportunidade de facer as cousas doutra maneira. Temos un espazo privilexiado para mellorar o que hai por parte das institucións. De feito, aprendemos a criticar á institución, pero non tanto a facer autocrítica e a construír outras estruturas. No entanto, está a abrirse camiño nesa dirección.

Hai unha tendencia a imaxinar ao agresor como alguén de fóra, e non moi próximo.

Si, creo que é unha das maiores dificultades. Mencionamos que entre as lóxicas particulares que se dan nos movementos sociais atopamos a diferenza entre “nós” e “eles”. Esta lóxica lévanos a percibir as violencias machistas como fenómenos que ocorren fóra do grupo. Énchesenos a boca dicindo que a violencia é estrutural, pero ao contrario, non nos resulta fácil identificar a violencia nos nosos corpos e colectivos, non somos capaces de entender o que realmente significa esa estructuralidad. Somos illas? Non nos atravesan todas as lóxicas e relacións de poder que se dan na sociedade?

En todo isto, que lugar ocupan ou como afectan as ‘novas masculinidades’?

Poño un exemplo para abordar esta pregunta: o agresor dunha muller que participa no estudo é un home a favor da igualdade. É bastante significativo, xa que a incorporación ou dominio da reivindicación feminista a nivel discursivo non asegura que se deu un traballo. E o é tanto a nivel individual como colectivo. O feito de ser de esquerdas non faiche feminista, a pesar de que moitos pensan que é así. Máis aló do discurso feminista hai que dar procesos de autocrítica, desaprendizaje e desconstrucción persoais e colectivos.

Unha muller que participou no estudo comentaba que cando chegou por primeira vez a un colectivo no que había homes que falaban en feminino déralle algo de que pensar. Nin que dicir ten que sentirse acosado por estes homes nun ambiente festivo. E explica que, incluso falando en feminino, estes homes eran os que máis falaban nas asembleas.

Temos que pornos ao día á hora de identificar as características das masculinidades hexemónicas, e isto non o digo eu só, diso tamén nolo advirte Jokin Azpiazu. De feito, as masculinidades hexemónicas están a reproducirse con características moi diferentes, mesmo á esquerda. Quizá até agora os modelos de virilidade hexemónica están desfasados, e noutras ocasións hai que prestar atención se queremos observar a violencia que reproducen. Hai que ver que está a pasar máis aló dos discursos.

A materialización das novas masculinidades pode ser unha estratexia?

Si. Á fin e ao cabo, por dicilo dalgunha maneira, é “necesario” que hoxe en día haxa un discurso feminista para seguir no poder: é un elemento prestixioso. Hai moitos homes que citan a Judit Butler mellor que ti e eu. Pero logo, no seu día a día, poden seguir reproducindo moitas relacións de poder. Por tanto, si pode ser unha estratexia para seguir mantendo o poder. Nalgúns casos, claro, non en todos, hai que dicir. Pero pode ser, si.

Iso pode dar pé a ataques máis perversos?

Por suposto. Algúns agresores utilizan mecanismos de agresión que están fóra do imaxinario de malos tratos e que non se corresponden coas características do modelo agresivo que temos no noso imaxinario. E logo utilizan esa diferenza para deslegitimar a versión da muller, argumentando que eles non cumpren o modelo de agresor. Tamén defenden o modelo de agresor, argumentando que se a muller non cumpre coas características do modelo, non pode ser vítima da violencia machista.

As agresións sexistas que se producen nas zonas da esquerda son tabús?

Eu creo que hoxe en día en Euskal Herria temos realidades diferentes: nuns colectivos vai ser un tabú, noutros algo incómodo, noutros algo que non sucede – con ton de ironía -, e noutro un reto. Por tanto, nada pode xeneralizarse.

A necesidade de pór en dúbida o modelo de militancia queda, por tanto, en evidencia.

Para algúns si, pero o reto é que todos vexamos esa necesidade. Están a darse pasos e temos que seguir nese camiño. Debemos saber ou predicir que é unha carreira de fondo e que probablemente non terminaremos nunca. Pero temos que seguir expondo o tema, cuestionando as cousas, sendo incómodas. O meu traballo é unha pequena achega nese camiño para abordar ese reto.