Domingo tarde na capela de Santa Catalina de Sara. Faltan dous concertos moi desexados –Orbel e Maria Arnal & Marcel Bages- para finalizar o festival Usopop. A véspera, debido á choiva, os organizadores tiveron que trasladar o festival de Estella ao polideportivo de Sara. Con todo, decoraron a sala coa destreza afeita, e ouvíanse nas asistente palabras de admiración. Algúns traen unha cara pouco durmida, xa que a noite do día anterior no gaztetxe foi longa. Pantxika Gaicotchea Urricariet e Joanes Garcia Basurko, todos eles presentes na mesa de entrada, tampouco tiveron a sensación de tomar un descanso longo. Á espera da entrevista, achegáronse moitos deles para pedirlles que se reserven as entradas. “En nome de Jorge un”, “catro en nome de Amaia, por favor”. Ao cinco fixeron entrar á xente nun punto, e continuamos falando tras unha pausa, na que se ouven sobre a parede as pausadas notas de Orbel.

Visto o anterior, que valoración facedes do deste ano?

Foi unha pena non poder facelo en Estella, porque a base de Usopop é a montaña, pero, polo demais, bastante positiva. Pasamos unha velada bonita, a xente estaba contenta e nós traballamos mirando á xente. Veu moita xente de ambos os lados de Euskal Herria, quizais un pouco menos polo tempo que o ano pasado, pero a calidade é máis importante que a cantidade. Veu xente corrente, boa xente, de concertos, e a festa foi moi boa. Perdemos algo de diñeiro, pero mereceu a pena. Aínda quedan dous concertos importantes, polo que faremos a valoración a próxima semana, descansando, despois de horas de soño.

Pequena e de calidade. Estas son algunhas das características do festival desde os seus inicios. Que é o que vos impulsou a organizarvos?

O festival foi creado basicamente por un grupo de amigos. Patxi Dutournier e nós dous eramos colaboradores de EHZ. Aprendemos moito nesa asociación, pero estabamos con ganas de crear algo máis. Nalgúns festivais de fóra atopamos algunhas estéticas que non estaban en Euskal Herria. Recordo tamén que nun DVD de Sigur Rós puidemos ver unha xira por Islandia polos lugares naturais de Islandia. Démonos conta de que en Sara tiñamos bonitos lugares naturais e históricos, e valorándoos de novo, podiamos sacar a música dos lugares habituais, e ofrecer algo máis para familias, diferentes xeracións... Eramos xente que vivira no mundo do gaztetxe, con moitos novos pais entre eles, e foi case natural que organizásemos algo así. No que se refire á música, tamén queriamos facer unha aposta fóra dos estilos habituais. En Donostia-San Sebastián poida que haxa moitas ocasións, pero en Sara non. Ouvíase ska, metal ou rock, pero apenas folk ou pop. Queriamos demostrar que aí tamén hai unha escena vasca activa. Queremos que este tipo de iniciativas organícense en toda Euskal Herria. Pequenas pero numerosas e de tamaño humano que permiten un trato próximo. Ir ás macrofestas cánsanos.

Mencionastes os festivais estranxeiros de referencia. Poderían citarse exemplos concretos?

Por exemplo, un pequeno festival que se celebra nunha illa de Escocia: Away Game. Ou o festival Latitude de Inglaterra. O propio End of The Road, aínda que un pouco máis grande, conserva o seu encanto. Miramos a este tipo de festivais, pequenos e medianos, coidados, coherentes. E sobre todo: os que programan. Cada vez hai máis festivais que son fotocopias, sen cor. A nós gústanos arriscar, programar os grupos que queiramos.

Ademais deste gran festival, tamén organizan concertos ao longo do ano, dando especial importancia á experimentación cos lugares. Por que?

Experimentar cos lugares sácanos da zona de confort. Os directos estamos afeitos vivir en salas escuras. Pero os directos non son só música, os lugares teñen unha alma e permiten crear algo máis. Por exemplo, xa organizamos tres concertos na capela na que estamos. Ten outro son, outra historia –foi creada pola cidadanía en 1630–, non é tan fría como unha sala. Ademais, gústanos dar a coñecer lugares especiais á xente. Usopop non é só unha serie de concertos, senón unha experiencia máis completa. Queremos crear unha relación especial entre a xente, ofrecendo calidade, aínda que para iso temos que traer menos grupos. O lugar axuda a crear unha experiencia. Nestes sitios pasan outras cousas pola cabeza da xente, temos outras actitudes. Temos claro que se colocásemos aos mesmos grupos nunha sala normal non chegaría nin a metade do público. A metade da xente vén vivir a experiencia. O grupo non os coñece, e estupendamente. Sabe que vai atopar aos que lle gustan e que vai vivir un bo momento.

As cifras gobernan a cultura. Ultimamente notouse unha gran obsesión por cuantificar os eventos culturais. Vostedes, en cambio, falan de que un aumento de Usopop faría perder a súa esencia.

Por suposto, manter a Txiki é unha opción. O modelo de LER, por exemplo, foi algo intermedio e creoulles problemas económicos. Nos festivais pequenos podemos facer eleccións máis rápidas, non dependemos do diñeiro, podemos facer o que queiramos. Para nós as cifras non son importantes. Por suposto, contaremos a cantidade de cervexa e de entradas que vendemos, pero sobre todo damos importancia ás relacións, a ver si a xente divírtese... Se ampliamos o festival entrariamos na lóxica da rendibilidade, e aí sempre se perde algo. Moitos festivais están na lóxica do diñeiro, pero nós amamos a música.

senten especies diminuídas?

Hai festivais cunha filosofía parecida. Non é o mesmo, pero aí está Jazpana, por exemplo. Ou o recentemente creado festival Kaiola. No movemento Gaztetxe tamén hai iniciativas moi interesantes. O CER tamén ten ese toque. Gustaríanos ampliar aínda máis este modelo. Se Usopop serve para inspirar a uns mozos e eles algunha vez crear algo así –diferente, do seu estilo–, nós estamos contentos. Que a xente que ten ganas atrévase.

É fácil manter a paixón co paso dos anos?

Por suposto, de cando en vez hai momentos de tensións. Para non repetir a mesma fórmula, cada ano tentamos facer algunha novidade ao proxecto: engadir un día, quizais quitar, desprazar… Os momentos de dúbida tamén son moitos, a ver si fixemos boas eleccións, se van funcionar o micro... Por exemplo, a decisión de trasladar o festival ao polideportivo de Sara debido ao tempo foi dura. Ao cinco da mañá estabamos fartos de facer a limpeza, pero despois viñemos e pensamos que merece a pena.

Sendo un festival tan pequeno, de onde sacan o diñeiro para traer grupos desa categoría?

Ao principio, cada un puxo 200 euros do noso peto. O primeiro ano veu máis xente do que pensabamos, e como somos bastante prudentes –rindo– en Sara, puxémonos a reter un pouco de diñeiro e a investir para o próximo ano. Despois axudounos o Instituto Cultural Vasco (EKE), só un pouco. Normalmente, os grupos de música teñen poucas posibilidades de tocar nestas contornas, polo que eles fan un esforzo e nós tamén. Quizá a un prezo máis modesto, pero sempre tentamos pagar aos artistas o que merecen e coidalos o mellor que poidamos, por exemplo, preparando un bo catering. As relacións persoais tamén teñen gran importancia: Belako tocou o seu quinto concerto entre nós, xuráronnos que volverían e, tras o éxito, volveron cun prezo alcanzable. Ou o que nos pasou con Bigott... Estabamos en Beasain, en Jazpana, un pouco bébedos, fomos ouriñar e atopámonos co cantante de Bigott. Dixémoslle que tiñamos un festival e a ver se quería vir, a un prezo relativamente alcanzable. O asentiu. Pasounos o número do manager, escribímoslle ao pouco tempo e dixémoslle que si, que non o esqueceu. E así foi. Unha vez aquí, queren volver porque saben o que van atopar: ouvirán con atención aos auténticos amantes da música.

Pondes o eúscaro no centro do festival. Que influencia ten iso nun pobo como Sara?

A opción do eúscaro é, en certa medida, unha opción natural. A algúns de nós énos normal falar en eúscaro. Pero tamén é algo que facemos á mantenta. Ao principio, recorriamos máis ás traducións: cervexa / bière, etc. Agora non traducimos nada. Se vas a Alemaña, terás que aprender en alemán como se pide a cervexa. Aquí todo é igual. Sara é un pobo euskaldun, pero euskaldun pasiva. Todo o mundo sabe eúscaro, pero moito non transmitírono. Con todo, a maioría dos mozos tamén saben eúscaro, fáltalles cambiar os seus hábitos cotiáns. Os saratarras viven con naturalidade o espectáculo dos afixas en eúscaro. Así é a situación de Iparralde. Se cadra a xente non fala moito euskera, pero é normal que vexa as cousas en eúscaro. Así é e así é. Non viven como imposición.

Como adoita ser o día seguinte ao festival? Que retos veñen agora?

Estamos a reflexionar sobre se continuar ou non. Todos os anos temos a mesma dúbida. Agora vén o décimo aniversario, e farémolo, si ou si. Logo xa veremos. Gústannos proxectos como Astra, ou como a Pota de Oñati... aceleran socialmente a actividade cultural. Quizá algunha vez empecemos a facer algo diferente, pero sempre no ámbito cultural. Sexa Usopop ou sexa calquera outra cousa, non estamos para estar quietos.