“Tamén me prepararon roupa de sacrificio cando nacín!”, dinos Emilio Iridoy (1946, Hondarribia). A súa nai non tiña suficiente leite no peito para sacar ao seu fillo adiante. E por debilidade da súa debilidade, Iridoy sentiu angustiado: “Morrín. Así mo contaron sempre en casa. Eu collía o peito, pero… o que estaba a coser as roupas mortuorias díxolle á nosa nai: este neno ten fame. e así me levaron a casa dos veciños”.

Dúas mulleres dos arredores tiñan nenos recentemente nados e levábanlles a tomar o peito. Aínda ten relacións cos seus irmáns de peito. A miña irmá e el gástanse unha broma.

Neno de brazo en brazo esperando que o peito estea ben suxeitado

Ángela Garin (1916, Lazkao) tivo un fillo en 1945. A súa irmá Lorchka tampouco o tivo moito máis tarde. Pero a Lorchka o seu fillo non lle suxeitaba ben o peito e custáballe coller o leite. Ane Larrañaga lembra os relatos da súa nai Angela. “A nosa nai non dubidou. Colleu ao recentemente nado e foise de Lazkao a Usurbil, xa que a súa irmá vivía en Usurbil. Unha vez alí, colleu ao seu fillo en brazos e púxollo no peito. O bebé suxeitaba mellor o peito da nosa nai. Cando vía que estaba ben suxeitada, a miña nai pasáballa do seu peito á da súa irmá, e así sucesivamente ata que o bebé se tomou ben o peito da súa nai”. Ao ver que o neno aprendera, Ángela volveu a Lazkao coa tranquilidade de que o neno da súa irmá tomaba ben o leite.

Sen leite para todos os nenos da casa

Marixa Mitxelena (1941, Donostia-San Sebastián), nacida en Cruz Vermella Donostia-San Sebastián aos 25 anos, é nai dun bebé. Elixabete Muñoz, filla, parece nacer un mes antes do que se esperaba, e enseguida déronse conta de que o recentemente nacido non se atopaba ben. O pequeno, de gran afluencia de sangue pola boca e cos pulmóns mal desenvolvidos, foi trasladado ao Hospital Donostia de San Sebastián.

Dous días despois de nacer, a nai fixo a súa primeira visita á súa filla. Cando Mitxelena subiu ao hospital, o neno estaba mal: “Tiña tubos por todo o corpo e os médicos mandáronme que non me dese aínda leite. Estaba grave”. En poucos días, con todo, a nai tivo a oportunidade de aleitar a Muñoz, que se foi fortalecendo aos poucos. Mitxelena cóntanos coma se fose onte o sucedido naqueles días. Aínda que pasaron 52 anos, os que viviu co nacemento de Elixabete conserváronselle para sempre na memoria. Contounos o sucedido con moitos sentimentos: “Só polas mañás podiamos ir ver á miña filla. Ás veces dáballe un pouco de peito e outras moitas veces víalle desde o outro lado do cristal. Cando Muñoz empezou a tomar leite, o médico deume unha botella de cristal moi grosa. Encheume o leite do peito, gardouma en frío e ordenoume que a levase todos os días ao hospital. Os familiares tiñan casa en Donostia e quedámonos a vivir na súa casa. Eramos pais, a nosa familia e 13 irmáns na mesma casa! Que comedias!”.

A súa nai non deixaba de subir a botella de leite todos os días. “A principios de abril achegóuseme o médico Alustiza, dicíndome que a miña filla se recuperou e que podiamos ir a casa. Sabía que viviamos en Oñati, pero me comentou que tiña que pedirme un gran favor. Unha gran parte da botella de leite que levaba a diario chea, ao parecer, para a miña filla, usábana para dar para comer a dúas dos tres irmáns que estaban ingresados no mesmo sitio. A súa nai tiña cinco fillos e de súpeto viñéronlle o tres. A miña nai non tiña suficiente leite para todos, e eses nenos non tiñan máis que o meu leite. Alustiza díxome claramente que o meu leite era o único medicamento destes nenos”. Mitxelena non dubidou: “Púxenme no lugar da outra nai. Díxenlle ao doutor Alustiza que calase. Se tiña que saír todos os días, sacaríao. E así o fixen”.

Mitxelena quedou en Donostia-San Sebastián durante varios meses e entre xuño e xuño subiuno todas as mañás ao hospital de leite materno. Tiña ao seu lado ao seu fillo dun ano, Elixabete, que acababa de nacer pedindo o peito, pero dun modo ou outro sacaba leite todos os días e chegaba aos irmáns que estaban ingresados. “A maioría das veces levábaa eu, pero cando non podía pedíalla a algún familiar. Non podiamos fallar!”

A Mitxelena dixéronlle no hospital que a partir de xuño xa non tería que levar máis leite. Desde entón non volveu a saber nada daqueles irmáns, até hoxe. De feito, a través duns amigos, conseguiron porse en contacto cos trillizos, e realizaron a cita. “Pasaron 52 anos, pero sempre lembrei este asunto. Preguntábame si eses irmáns ían saír… pero non tiven valor para buscar os triplos, e agora estou moi contento. O único que lamento é que me dixeron que a miña nai morreu hai dous anos”. En pouco tempo reuniranse todos ao redor da mesa, en Hondarribia. Marixa Mitxelena e a súa familia acompañarán aos irmáns de peito: Elixabete Muñoz e os triplos. Nunca é tarde para que os irmáns do peito coñézanse!

"MAMADORES": ESPECIALISTAS EN TIRAR PARA CURAR DORES DE MAMA

A principios deste ano faleceu en Usurbil Jesús Arruti González-Etxabarri, nacido en 1940 no caserío Azkonita de Asteasu. Dicía que de mozo fora unha pantasma, con naturalidade. Por última vez contou diante da gravadora:

“Se a muller tiña familia e non tiraba aos nenos, pedíanme por favor que me tirase. Eu tería 16-18 anos. Marchábame na época en que me chamaban, como de día, pola noite. A nosa irmá maior tamén se animou moito”. Colocaba o recipiente ao seu lado e, se o leite que bebera estaba mal, botábaa no recipiente en canto tíñaa na boca. Había mulleres ás que tiña que ir tres ou catro veces seguidas, outras, unha vez, tiñan suficiente. “Logo multiplicáronse as ferramentas de extracción de leite e acabáronse os mamadores”.

Na infancia de Arruti era moi común colocar no peito doutra muller a un neno que non bebía suficiente leite: “Había cinco ou seis caseríos ao redor e tres ou catro mulleres que fixeran ao neno, unha con pouco leite e moitas outras, levaban ao neno á casa do barrio. Igual pasaban tres ou catro días na casa do barrio, ata que a nai viñese con leite ou se curase o peito”.

Estitxu Eizagirre Kerejeta