Germán Esparza, de Catakrak, de Pamplona/Iruña, considera que para que unha libraría poida manter a independencia é imprescindible que traballe con moitos distribuidores. “A base é a capacidade económica. Ter un só distribuidor é máis cómodo –moitos pequenos comercios téñeno–, facilítanche a infraestrutura, tes que traballar menos e ás veces déixanche os libros en mellores condicións económicas. Pero es totalmente dependente: desde o programa de xestión até calquera outra negociación”. En Katakrak, por exemplo, traballan con doce grandes distribuidores, doce medianos e 300 pequenos, tanto colectivos como autoediciones.

Na Kaxilda de Donostia tamén pensan o mesmo. O distribuidor 511 foi rexistrado recentemente no programa de xestión. En total son 1.251 as editoriais que figuran na súa base de datos. Darío Malventi explicou que apostaron por facer visible a distribución alternativa fronte á distribución comercial. “Entre o sete mil libros da tenda non hai nin un só best-seller. A limitación do noso fondo permitiunos evitar a industria comercial do libro. Agora toca crear as condicións para fortalecer a rede de distribución independente”. A clave para profundar nesta independencia foi o encargo que lles chegou hai uns anos. Na biblioteca de Arteleku pedíuselles que recuperasen parte do seu fondo debido ás inundacións. Así se penetraron nun “microcosmos” de libros descatalogados e esgotados, e coñeceron a coleccionistas, galerías, museos e especuladores da Amazona. “Grazas a aquela genealogía do poder do libro aprendemos a non caer nos trucos dos distribuidores comerciais e por iso non acabamos afogados ou vendidos, como outras librarías, por non parar a tempo a sobreproducción que desborda os andeis todas as semanas”. En xuño, porase en marcha a campaña de captación de socios e socias de Fagor Electrodomésticos. O obxectivo é manter o gasto que realizan na repartición alternativa mediante o pago dunha cota anual. “Si conseguimos suficientes socios, poderemos ampliar e estabilizar o fondo. Ademais, queremos que a xente que apoia a Kaxilda protexa tamén aos distribuidores que nos fornecen”.

Hai dous anos e medio abriu a libraría Deborahlibros en Pamplona/Iruña Katixa Castelán. Até o momento, traballou con sete distribuidores, con seis de España e un internacional. “Algúns distribuidores puxéronme problemas ao pedir libros no depósito, dicindo que non o fan ata que a tenda cumpra dous anos. Tamén me dei conta de que hai distribuidores que non fan o mesmo coas librarías grandes e pequenas, por razóns económicas”. Con todo, o panorama dos distribuidores parécelle complexo. “Teñen que actualizarse para facer fronte a monstros como Amazon que che levan un libro ao portal da túa casa en 24 horas. Algúns xa comezaron a acelerar os prazos de entrega e a funcionar de maneira eficiente, pero tamén podo imaxinar que ese esforzo irá a expensas dos traballadores. Non é un tema fácil. Como noutras moitas zonas, a lei da selva é a que prevalece, gana o depredador máis forte”.

Esparza de Katakrak ten máis experiencia no mundo dos libros que Castelán. Empezou hai dez anos e parécelle que no últimos tres ou catro anos está a producirse un final de ciclo. “Até agora, os distribuidores medios eran posibles. Tiveron unha relación moi diferente coas librarías: realizaron depósitos, baseáronse na confianza. Pero teño a impresión de que se van a desvanecer nun prazo non moi longo e que veñen grandes cambios”.

Realizado por Bitarte

Un destes distribuidores medianos era Bitarte, recentemente desaparecido. Elkar comprouno agora. O peche da libraría Auzolan, ademais, ten moito que ver con esta operación, xa que a tenda formaba parte da distribuidora Bitarte. Deste xeito, Elkar quitoulle un pouco máis de pastel e afianzouse como distribuidor no Sur do país. A xuízo de Esparza, este movemento afectará sobre todo ás librarías máis pequenas e medianas da capital biscaíña. Pola súa banda, Casteláns, preguntado pola influencia que isto vaille a producir, di: “É como preguntar a unha ferraxaría do barrio sobre Leroy Merlín. Somos dous modelos de negocio diferentes”.

Desde Kaxilda tamén criticaron “o monopolio que vive a distribución de libros en eúscaro”. En opinión de Malventi, Elkarri jokaldia responde á lóxica da empresa e debe ser entendida dentro da súa actual competencia de mercado, sen esquecer a Casa do Libro que se abriu en Donostia. “Debatemos moitas veces con Elkar sobre o seu impacto na ecoloxía editorial de aquí. Non podemos renunciar á súa distribución porque a produción total en eúscaro, e non só iso, depende da súa rede. Pero en ningún caso unímonos a Elkarrekin como outros proxectos que, a pesar de ser aparentemente independentes, teñen acordos con eles para conseguir libros en condicións especiais”. A desaparición de Bitarte é un gran problema para Malventi, “porque aumenta o monopolio mutuo e somete ás súas condicións algúns proxectos próximos, como Katakrak”. Pola contra, considera que Kaxilda non se vai a ver afectada si seguen polo mesmo camiño que até agora: apartando os libros que non queren e fuxindo da forma de funcionar das grandes empresas a través dunha rede de socios.

Os tempos de Amazon

Casteláns bota en falta unha subvención para pequenas librarías. “Por exemplo, están en Barcelona e aquí non”. Esparza, pola súa banda, ve outras dúas ameazas principais: por unha banda, as grandes corporacións que realizan a venda online. Doutra banda, os cambios que se están producindo no modelo de distribución. Na súa opinión, a diferenza do que ocorre coa música, o libro non sufriu ningún cambio de modelo polo tema tecnolóxico. “O futuro dos libros e das librarías está máis relacionado coa distribución: talvez en dez anos non haxa librarías nin distribuidores”. Para el, Amazon non é un distribuidor. “Non ten almacén. As que vemos nas fotos son as centrais loxísticas. Os almacéns teñen outros e Amazon pídelles libros a eses almacéns”. Precisamente esa é a clave para entender o éxito de Amazon: que ten boas condicións para o comprador, á conta das tendas de orixe ou dos distribuidores. “Por exemplo, vostede pode comprar uns cascos para escoitar música. Amazon pídello ao distribuidor e mándallo a ti. Vostede pode usalos durante quince días. Despois, manchados de cera, podes devolvelos gratis. O distribuidor orixinal deberá comer estes cascos. Non pode volver vender, gastou o diñeiro na manipulación e no envío, e non gañou nada. Precariza totalmente a distribución e a recollida vendendo que pode conseguir todo, aínda que non é así –como se viu claramente co libro Fariña–”.

En opinión de Malventi, os tempos de Amazon caracterízanse por un control inxusto da vida cotiá dos traballadores. “Non é só Amazon, Carrefour, Eroski, Mercadona, Zara, Ryanair e moitas outras empresas atacan día a día as condicións laborais dos seus traballadores e traballadoras. Na industria do libro, as grandes empresas tamén traballan na lóxica do aforro e na fidelización do cliente. Pero todo poder ten a súa resistencia e, neste caso, somos librarías independentes. Ademais, cada día facemos algo: existimos. E moita xente, cando ten que decidir onde comprar un libro, elixe sitios como Kaxilda”. O 2 de xuño celebrouse a festa do seu sexto aniversario no Guardetxe de Donostia. A lema da festa era: “Aínda que pareza imposible, seguimos aquí”.