Achegámonos ao parque de Aiete coa escusa dun curso organizado pola Sociedade de Ciencias Aranzadi. Ion Garin-Barrio. O normal sería ir ao monte para coñecer as especies de anfibios que nos rodean ou, por que non, achegarnos a un precioso humidal dalgún parque natural da zona. Con todo, aquí estamos no medio dunha zona verde da cidade, de noite e coa intención de ver os anfibios. De feito, nos parques da cidade e do pobo hai vida. Día e noite. E moito máis do que creemos.

Reis, Conferencias de Paz e... sapos

O parque de Aiete lévanos á Donostia-San Sebastián do século XIX: conta cun gran palacio de aspecto neoclásico, con verdes prados e xardíns, estanques, covas, fervenzas… e un espazo rodeado de decenas de árbores. Non é difícil para o visitante imaxinar aos reis de España Isabel II, Alfonso XII, María Cristina e Alfonso XIII que pasaron por alí paseando polos carreiros de ao redor; ou imaxinar á raíña Vitoria de Inglaterra sentada xunto ao estanque.

O ditador Franco tamén pasou alí varios veráns, e seguramente, nos ardentes días estivais, buscaría refuxio baixo as árbores, tratando de sentir o vento fresco que xera a auga que cae da fervenza. Non esperaba, por suposto, que alí se reunisen varios anos máis tarde expertos internacionais na Conferencia de Paz de Aiete, pero así foi. Desde Aiete pasaron persoas de diferentes formas, orixes e mentalidades. Mentres tanto, escondidos nese estanque, ou escondidos entre as raíces deste bosquecillo, pasaron desapercibidos algúns pequenos habitantes do parque de Aiete: os anfibios.

Tritones, ras e sapos

O curso realizouse na primavera, non é casualidade. Agora é o mellor momento para ver os anfibios. Atópanse en pleno apoxeo e as balsas e pozos do parque reciben a visita de ras, sapos e tritones nesta estación. Non sabemos si ao longo da historia as grandes figuras que pasaron polo palacio de Aiete viron nadar renacuajos ou ras no salón, pero podemos dicir con bastante seguridade que polo menos escoitarían na canción.

De feito, a canción da ra común (Pelophylax perezi) é digna de ser escoitada. Nos cálidos días de primavera e verán, escóitanse ao longo do día e á tardiña, a raias, nun canto ruidoso e estridente. Non só escoitamos, senón que tamén vemos a ra. A beiras do estanque, coa cabeza fose da auga, dentro do corpo, estívonos vixiando. Admitámoslo: a esa hora, os que sobrabamos eramos eramos nós.

Pero a da ra non é a única canción que ouvimos. O Txantxiku común (Alytes obstetricans) tamén puxo en marcha a súa coroa de noite. Andou baixo o bosque, provocándonos coa súa habitual mestura de notas entre o canto e o asubío: “Kun-kun”. É a especie de sapo máis antiga de Europa. É fácil achegarse onde está coa súa canción. Pero atopalo é outra cousa. A pesar de telo a medio metro, non creas que é fácil de ver. Quizá sexa a experiencia do vello. O son continuo da fervenza e a fina canción do txantxiku son os que rompen o silencio da noite. Pero é un son tranquilizador. A conferencia de paz tiña que ser aquí, necesariamente…

Temos as lanternas acesas. Pola tarde, as persoas que tiveron a parte teórica do curso están a gusto en pór en práctica o apreso. Pero o mellor está por chegar: faltan os tritones!

Os tritones son anfibios con cola. Do grupo dos urodelos. Vímola no fondo do estanque e aí están. No parque de Aiete os alumnos do curso diferenciaron dous tipos de tritones: o tritón palmatado (Lissotriton helveticus) e o tritre marmolaire (Triturus marmoratus). Están debaixo da auga. Para. Ion Garin-Barrio cazou a machos e femias. É a persoa autorizada para manipular animais. As explicacións foron clarificadoras, e o feito de ver o marmolaire do tritón, algo que non se podía esquecer durante moito tempo.

Importancia dos parques na conservación dos anfibios e a biodiversidade

No parque de Aiete puidemos ver catro especies de anfibios. Pero hai máis. Tamén viven o sapo común (Bufo spinosus) e a salamandra común (Salamandra salamandra), aínda que hoxe en día non os vimos. Alberga unha gran porcentaxe de especies de anfibios de San Sebastián. Os anfibios son o grupo vertebrado máis ameazado do mundo e parece difícil pensar que os parques poden ter algo que ver coa súa conservación. Con todo, as zonas verdes poden actuar como azamboadas de anfibios urbanos e, en xeral, como respiradores de biodiversidade, polo que é importante que na súa xestión téñanse en conta tamén as especies de fauna e flora autóctonas e da contorna.

Ademais do uso dos parques urbanos para o lecer do ser humano, poden desempeñar importantes funcións tanto educativas como de biodiversidade urbana –do que podes ler máis no artigo 2559 de ARGIA sobre Como vivir a natureza nos centros educativos do espazo urbano–. Con accións sinxelas e cunha axeitada organización e xestión da paisaxe xeral do parque e das pequenas áreas interiores (microhábitats), pódense combinar todas estas funcións. E poden utilizarse para a conservación de poboacións de especies ameazadas.