Moito non daranse conta de que a N1 circulará por Álava nun tramo de sete minutos, polo que a saída se fará entre Araba-Burgos-Álava. Treviño é unha encrucillada, en opinión dalgúns, a oitava cuadrilla alavesa. Trátase dun 7% da superficie do territorio, formado por 51 pequenos pobos que pertencen aos municipios de Arganzón e Treviño.

ARGIA, 17. Cando Korrika saíu de Trebiño, entrevistou a Roberto González de Viñaspre, membro de Euskaltzaindia e membro de Euskaltzaindia de Euskaltzaindia. Segundo dixo, o eúscaro desapareceu a finais do século XVIII en Treviño, no marco dunha gran perda de lingua que se produciu de abaixo a arriba en Álava. Con todo, o académico afirmaba que a enquisa sociolingüística que se realizou no Centro de Estudos de Posgrao arroxou datos reveladores e esperanzadores: os vascos eran o 13%. En 2012 levou a cabo unha nova medición na que os euskaldunes representaban o 22% do total (39% dos bilingües perceptores). Ademais dun importante aumento, os datos sociolingüísticos das comarcas próximas son moi similares aos de Treviño. Trátase dun logro que se conseguiu por varias razóns nunha situación difícil.

Para coñecer a situación política habemos falado con Pablo Ortiz de Latierro. No municipio de Arganzón é concelleiro por EH Bildu e membro do movemento Trebiñu Araba Dá, a pesar de que o movemento está parado ultimamente. Nas últimas décadas realizáronse numerosos intentos por unir Treviño a Álava, e no referendo de 1998 os habitantes de Treviño expresaron esa vontade. No municipio todos os partidos mostráronse a favor da integración, pero o pp e o PSOE teñen puntos de vista diferentes en Euskadi e España. Hai catro anos, o Parlamento Vasco levou a integración de Treviño ao Congreso de España, porque o Congreso ten a competencia para autorizar a integración. Pero a resposta foi clara. Ortiz de Latierro afirmou que fai falta confrontación e activación popular para conseguir o que se pediu durante anos, pero non todos os partidos e institucións están dispostos a iso.

Tendo en conta a situación administrativa na que se atopan, a Deputación Foral de Álava e a Deputación de Burgos asinaron un convenio para que a cidadanía da Feira poida acceder aos servizos de Álava. A cuestión é que a sanidade e a educación son competencias autonómicas (neste caso a CAV e Castela e León) e que o convenio asinado é provincial. A Deputación Foral de Álava tampouco pode conceder subvencións directas. Por tanto, este convenio non abarca todos os ámbitos da vida dos treviñeses.

Asociación de Eúscaro Gutxisolo e técnico de eúscaro do Centro

A Asociación de Eúscaro Gutxisolo foi un dos axentes máis importantes que fixo en favor do eúscaro e reunímonos con Pilutxi Ansotegi. Fai 20 anos organizáronse clases de eúscaro no pobo de Treviño e entre algúns dos seus alumnos crearon a asociación. Ansotegi lembrou que ao principio tiñan moi pouco diñeiro, pero que se puxeron ao choio con moitas ganas. Co obxectivo de “levar o eúscaro á rúa” organizáronse todo tipo de actividades, sobre todo para mozas e nenos. A asociación contou con ao redor dunha decena de membros, aínda que no traballo foron cinco persoas de maneira activa. Tiveron unha estreita relación coas ikastolas, e precisamente eses dous axentes foron o ‘euskalgintza’ do centro. Por exemplo, o fillo de Ansotegi foi da primeira xeración da Ikastola Argantzon, a pesar de ser partidario da escola pública vasca. Pero iso non se pode facer sendo parte de Castela e León. “As institucións en Treviño sempre están a pór parches”, engadiu.

A mensaxe que recibiron desde algunhas institucións non sempre foi amable, xa que se pedía aos de Minisolo a organización de eventos no País Vasco, independentemente da realidade e o ritmo de Treviño. Ansotegi di que nos concellos tampouco se entendeu nin fomentado adecuadamente o labor de Gutxisolo: “Afogáronnos”. Pódese dicir que terminou a actividade dos membros da asociación Gutxisolo até o momento, pero parece que hai mozos que pretenden revitalizar a asociación. Non é un caso illado, xa que a asociación de eúscaro de Añana, situada na zona, tamén tivo que abandonalo. Tamén se afogaron.

A mensaxe que recibiron desde algunhas institucións é que non van facer unha excepción con Treviño. E os treviñeses responderon: “Pero Treviño é unha excepción”. Así, nunha reunión para organizar a política lingüística de Álava, a asociación Gutxisolo denunciou a situación do eúscaro no enclave de Treviño. Tras esta protesta, a Deputación Foral de Álava contratou a un empregado da rede de técnicos de eúscaro para o taller de feitizos e BEÑAT Goitia é o actual técnico. Segundo Ansotegi, Goitia era desde o principio o que necesitaba a asociación Gutxisolo, “pero chegou demasiado tarde”.

O técnico de eúscaro está a traballar a media xornada e ten como obxectivo organizar actividades para fomentar a revitalización do eúscaro en ambos os municipios a través das subvencións da Deputación Foral de Álava. Cos axentes dos dous municipios e da propia Feira de Durango (Gutxisolo bera eta Txingoka Elkartea) quere impulsar o uso do eúscaro. Por exemplo, promoveu unha ordenanza con varios concelleiros, polo que o goberno municipal de Arganzón tomou algunhas medidas, entre elas a de facer os bandos municipais en bilingüe. Goitia di que a integración de Treviño é máis lóxica que ideolóxica. Por exemplo, na escola pública de Treviño hai 60 nenos e, como non se pode estudar en eúscaro, os treviñeses que o desexen teñen que ir a Vitoria e Nanclares, aínda que nos pobos de Treviño e Arganzón hai gardaría en eúscaro. A iniciativa do Concello, na escola pública hai clases de eúscaro unha vez á semana á hora para comer, pero non se pode facer máis baixo a administración de Castela e León, xa que no Estatuto só fálase do galego e do asturiano. En calquera caso, Goitia opinou que, a pesar de non ter a oficialidade, pódense facer as cousas.

Educación Infantil en Arganzón, Primaria en Manzanos

Tras o peche da escola pública do modelo A de Arganzón en 2001, o Concello de Arganzón, en colaboración coa Federación de Ikastolas de Álava, concluíu que existía a posibilidade e o desexo de crear unha ikastola en Arganzón. Contrataron a un mozo de 25 anos e con moita ilusión para conseguir aos nenos de casa en casa e empezar de cero. Este mozo era Ekaitz Lotina, actual director, e atopábase en maio de 2003. O curso comezou o 27 de outubro, cando o edificio aínda cheiraba a pintura.

Aínda que empezaron con once nenos e dous profesores, nos últimos anos tiveron entre 40 e 50 nenos, con sete profesores. Foron cambiando constantemente de sede, “como nas antigas ikastolas”. Non foi un percorrido fácil, todos os anos tiveron problemas económicos e as condicións laborais do profesorado non foron boas. Sobreviviron grazas ao Concello, á cota dos pais e á caixa de solidariedade da Federación de Ikastolas, pero segue habendo unha profunda falta estrutural: a inestabilidade total da ikastola.

Vontade e militancia son as palabras que Ekaitz Lotina non deixou de subliñar. A Ikastola Argantzon díxonos que vai dar un salto, xa que ademais de Educación Infantil, vaise a impartir tamén Educación Primaria. Están esperanzados porque pensan que a oferta duplicará o número de alumnos. No entanto, a escola de Primaria realizarase fóra de Treviño, na localidade de Manzanos, a 5 quilómetros de distancia. En palabras de Lotina, “isto non é un triunfo da Ikastola Argantzon, senón aceptar que as circunstancias nos obrigan a saír fóra da barrendería e as melloras da ikastola”. Tras quince anos de traballo no Condado de Treviño, concluíron que, polo momento, non é posible seguir desenvolvendo o proxecto alí.

O Araba Euskaraz 2018 será organizado por eles mesmos. O obxectivo é dar a coñecer o proxecto, a situación e Treviño da Ikastola Argantzon. En opinión de Lotina, si defínese cunha palabra é “lamentable” a situación da ikastola e “algo debería avergoñarse”. Tamén consideraron que son “esmoleiros crónicos”: “Nós somos profesores, pero estamos a falar de cousas que quitan moitas horas e moita enerxía para lograr a estabilidade”. Resposta que reciben fóra da ikastola: “Ánimos, aplausos, boas palabras e ás veces diñeiro (antes máis)”. Estiveron a piques de perder o diñeiro que recibe o Concello por promocionar o eúscaro a través do Goberno Vasco. Con todo, segundo Lotina, desde que se puxo en marcha o novo liderado no Departamento de Cultura do Goberno vasco as relacións son moito mellores. A ikastola está oficialmente regulada, pero ao non estar dada de alta na CAV, o Departamento de Educación non pode intervir directamente e a situación xestiónase desde o Departamento de Cultura da CAV.

Tamén está satisfeito co apoio da ikastola, xa que o proxecto que no seu día impulsou o Goberno municipal do PNV tamén foi apoiado polos Independentes que están no Concello. No pobo tamén están contentos, e aínda que todas as familias que apoian o proxecto non acudan á ikastola, para Argantzon é importante ter unha escola no pobo. A pesar das dificultades, o proxecto da ikastola consolidouse e renovado. Por exemplo, desde Vitoria-Gasteiz a xente tamén vai á ikastola, xa que a pedagoxía da confianza, a libre circulación de nenos, a mestura de idades e o trato próximo utilizan liñas metodolóxicas que atraen aos pais e nais.

O Araba Euskaraz que se celebrará o 17 de xuño é unha oportunidade única para achegarse ao “parche” que hai a 20 minutos de Vitoria-Gasteiz e coñecer a situación da ikastola. Trebiñu aínda non é unha escola normal. É un proxecto que saíu adiante coa vontade dos treviñeses e cun traballo inmenso, que pon en cuestión a estabilidade e a supervivencia cada día.