“Son profesor na Facultade de Filoloxía e sorpréndeme ver como cada ano acoden novos estudantes ás presentacións dicindo que non queren utilizar o eúscaro batua, que senten artificiais ao utilizar o batua”. O lingüista Koldo Zuazo puxo como exemplo dunha das principais críticas ao eúscaro batua a frase que escoita habitualmente na universidade. O eúscaro batua artificial como lingua de laboratorio e os dialectos naturais e auténticos. O profesor da UPV/EHU utilizou a primeira sesión das xornadas sobre o eúscaro batua en Sakana para desterrar aqueles mitos que consideraba erróneos e perigosos e subliñar a importancia do eúscaro batua.

Entre o público, había xente de diferentes pobos e ámbitos de Sakana: Profesores de AEK, ikastolas e escolas, persoas que traballan ao redor de diversos dialectos vascos, sindicalistas, membros de concellos e mancomunidades, xubilados… O persoal do Servizo de Eúscaro da Mancomunidade manifesta que hai interese no tema. “O curso foi aberto a todo o mundo, pero fixemos unha difusión especial nos centros educativos de Sakana, porque a través do profesorado queremos chegar ás xeracións futuras”, explicaron.

Polo eúscaro batua, non contra os dialectos

O lingüista quixo deixar clara a súa disposición a favor do eúscaro unificado na primeira sesión das xornadas, e subliñou o papel que xogaron as ikastolas na creación do eúscaro estándar. “Creo que a creación das ikastolas foi unha das mellores cousas que fixemos os vascos na nosa historia. Coa creación das ikastolas empezamos a coñecer e analizar a nosa historia, literatura, xeografía e idioma”, dixo.

Se as ikastolas foron a maior creación dos euskaldunes, o eúscaro batua é a segunda invención máis importante para Zuazo. Por que? Porque fixo que todos os euskaldunes enténdanse entre si, porque dá a oportunidade de aprender euskera, porque introduciu a nosa lingua no camiño da normalización, porque uniu e unido aos sete territorios de Euskal Herria, e porque converteu o eúscaro nunha lingua con gramática e vocabulario propio.

O investigador non cuestiona en ningún momento a riqueza dos dialectos, pero ao mesmo tempo opina que non convén mitificarlos, xa que considera que unha das razóns principais de que os dialectos sexan tan diferentes é a división que viviu Euskal Herria na historia. “Os dialectos son tesouros, pero temos que ter claro de onde veñen. A orixe dos dialectos vascos non é bo. Eu creo que se os sete países estivesen unidos, se nós organizásemos o ensino e a administración, non habería tantos dialectos”, di.

Que diaños é isto?

Na segunda sesión da formación, o lingüista abordou o tema dos tratados locais. Unificado versus dialectos lonxe do antagonismo, Zuazo cre que todos son parte integrante da lingua, e está convencido de que para que o eúscaro estea forte é necesario que todos os elementos estean fortes. Por iso está a impartir formación sobre os gatos locais hoxe aquí, mañá alí.

Aínda que o eúscaro batua é unha boa ferramenta, o lingüista considera que o uso que se lle dá en moitas ocasións é malo. A pregunta que fixo aos participantes nas xornadas foi a seguinte: “Que vos parece ensinar o mesmo eúscaro en Elgeta, Lapuebla de Labarca e Tudela? Ou en Arbizu e Ondarroa? Non se debería ter en conta o eúscaro de cada lugar e si é ou non unha contorna euskaldun?”. El ten a resposta clara: si. E puxo un exemplo para explicar este mal uso: Preguntou ao neto de 5 anos de Mungia “Como che vai?” e el respondeu “non se di como che vai, como tes que dicir”, ensinado polo profesor.

O pobo nórdico considera aos investigadores como modelos para este ensino da lingua. Nestes países, con ao redor de 4 anos, os nenos e as nenas practican no idioma local na escola, e a medida que van aprendendo a ler e a escribir comezan a aprender as palabras completas. “O neno pasa da oralidad á escritura paso a paso, da lingua familiar á lingua culta, pero sempre desde a linguaxe do pobo”, explicou. Cre que tamén en eúscaro hai que buscar formas similares.

Á fin e ao cabo, a proposta non é aprender dúas cousas diferentes: non se uniu o estándar por unha banda e o estándar por outro. Cremos que debemos ter un único sumar e ese sumar ten que estar baseado no local. “Se o conseguísemos, a xente aprendería e aceptaría máis facilmente o batua. Este argumento do artificial ocorre moitas veces porque utilizamos unha unión moi remota, sumar moi ‘raro’ ou técnico xera moitas veces repulsa”, di.

Na Sakana, ‘tireime’ e ‘fan’

En Urdiain, Zuazo viviu tres anos aprendendo eúscaro. Tiña, por tanto, unha relación bastante estreita coa linguaxe de Sakana desde antes. Por exemplo, considérase apropiado utilizar as palabras ‘botei’ ou ‘fan’. Con todo, o problema é que moitas veces nin sequera sabemos o que é o eúscaro batua, e que tendemos a cualificar de malo o que está ben. “Quen prohibe dicir ‘botei’? Non atoparedes documentos de Euskaltzaindia que digan que hai que descartar esta ou aquela palabra. Esta regulación nunca se deu”.

Na administración local, nos concellos, nas escolas, nas notas das asociacións e entidades locais, Zuazo defende o uso do batua local en todas elas, non só na oralidad, senón tamén na expresión escrita. “En Ipar Euskal Herria lemos en todas partes ‘veu’ ou ‘gasna’. A ver aquí, en Urbasa ou en Burunda, onde ves a palabra ‘gaztaia’. É importante non só escoitar o eúscaro local, senón ler, ver”.

Na mesma liña falaron desde o Servizo de Eúscaro, preguntados sobre a orixe das xornadas: “En Euskal Herria utilizamos o mesmo euskera unificado en todos os lugares e tarefas. Sería máis axeitado utilizar palabras, expresións e características propias das actividades orais e escritas dirixidas aos falantes da lingua. Queremos dar ao batú de Sakana a cor e a vitalidade das súas palabras, para que sintamos máis a nós”.

A linguaxe é unha cousa ampla e hai moitas linguaxes. Podemos facer dialecto con xente da nosa contorna, o eúscaro batua con xente máis afastada, podemos facer eúscaro cos amigos e o eúscaro culto nos ámbitos formais. A pregunta é: cal é a boa linguaxe? “Pois, todos son bos idiomas. Teremos que utilizar cada un no seu ámbito, o importante é sabelo”.