O informe sobre a poboación do territorio presentado recentemente pola Federación Navarra de Municipios e Concellos está a dar moito que falar. Ademais de confirmar varias tendencias até agora –que moitos pobos pequenos están a ser desaloxados–, trouxo outros datos preocupantes que non se viron: Tamén nalgunhas localidades históricas (Estella, Sangüesa, Tafalla...) que son importantes para a prestación de servizos á cidadanía na zona rural de Navarra, o padrón descendeu desde 2007.

O informe foi publicado no revista Concello e o seu presidente, o alcalde de Lodosa, Pablo Azcona (independente), foi presentado o 17 de abril na Comisión de Desenvolvemento Rural, Medio Ambiente e Administración Local do Parlamento de Navarra.

A poboación de Navarra seguiu crecendo na última década (+37.000), aínda que de forma moito máis modesta –100.000 persoas antes da crise chegaron a traballar ao territorio en poucos anos–. O problema é o proceso de metropolización. Azkona explicou que neste dez anos a comarca de Pamplona e os municipios que se atopan no seu “cinto” seguiron experimentando un forte crecemento –o 51% da poboación pasou ao 54%–, mentres que as zonas máis “rurais” de Navarra están en proceso de despoboamento: “Estamos a falar de pobos moi pequenos e están en risco de desaparecer”, engadiu.

En particular, os Pireneos, a comarca de Sangüesa e o oeste de Terra Estella son os territorios onde se produce unha maior concentración porcentual de sangrado: hai municipios que perderon o 30% da súa poboación. A localidade de Piedramillera, situada nun extremo de Montejurra, preside o proxecto, un 38% da poboación foise nos últimos anos e pasou de 60 a 37 habitantes. Neste ranking quizá hai máis coñecidos: Roncal (-25%), Burguete (-21%), Uxue (-21%)...

Decadencia das capitais históricas rexionais

Nestas zonas montañosas, o problema do despoboamento hai tempo que están complicados e que se están organizando para levar a cabo as súas reivindicacións; as novas xeracións dos Pireneos, por exemplo, comezaron a traballar alternativas para gañarse a vida (contámoscho no núm. 2.565 de ARGIA).

Pero o deserto esténdese máis aló do monte, si observamos o último informe. O número de habitantes descendeu en amplas zonas da Zona Media e o afundimento demográfico ha chegado xa ás capitais das comarcas. Tafalla foi a que sufriu o maior descenso: O número de persoas que viven na zona é de 477 menos. Estella, Sangüesa, Mendavia, Lumbier... En todos estes municipios o padrón descendeu: “É unha corda que non termina, cada vez menos habitantes, menos servizos”, dixo o presidente da Federación de Municipios e Concellos.

Este fenómeno tamén se sentiu na Ribeira. A poboación concéntrase cada vez máis na Ribeira de Tudela, a segunda cidade máis grande de Navarra con máis de 35.000 habitantes, e moitas localidades de Falces, Valtierra, Cascante, Fitero, Cortes e de tamaño medio perderon peso demográfico.

Nalgúns casos a razón atópase no desenvolvemento urbanístico e nas políticas. Por exemplo, Barañain perdeu 1.700 habitantes, “todo o municipio completamente urbanizado, esgotou as súas posibilidades de crecemento”, sinala o informe. Noutros casos é inevitable pensar na pantasma da desindustrialización: En Sakana pecháronse decenas de plantas importantes nos últimos anos –o desemprego triplicouse coa crise–, o que pode derivar no declive da poboación de Alsasua, Olazti, Irurtzun e pobos similares desde 2007.

Equilibrar vs centralizar

Pero tamén hai motivos estruturais, Gaindegia comparou os datos para o conxunto do País Vasco tendo en conta as fontes oficiais dos estados español e francés, e detectou tamén importantes incidencias na costa de Lapurdi, Zuberoa e Álava, relacionadas co desaloxo de zonas rurais.

O coordinador do Observatorio Vasco Imanol Esnaola explicou en Berria que estes son os elementos da estrutura territorial xa establecida –por exemplo, os eixos da autoestrada A-1 en Álava, asumiu os recursos desa provincia– e que os debates actuais para establecer os criterios de ordenación territorial teñen moito de aí: equilibrar ou centralizar.

O “mapa” da administración local de Navarra, indeterminado desde 1990, está en proceso de aprobación tras os últimos retoques ao anteproxecto de lei. Prevé once comarcas e tres sub-comarcas e na maioría delas desaparecerían as actuais mancomunidades e consorcios, pero estas rexións manterían o principio subsidiario de proximidade para a prestación de servizos.

Pablo Azcona reclamou na comparecencia parlamentaria a existencia dunhas infraestruturas mínimas en todos os municipios: “Estamos a falar do dereito de todos os navarros a uns servizos básicos e uns estándar mínimos de calidade de vida”. O novo mapa de Navarra servirá para frear a deterioración demográfica e o desastre económico e cultural que están a padecer?