Fuches profesor durante 37 anos, acabamos de xubilarche.

Xubileime o 3 de outubro. Son un dos profesores transferidos polo Estado español a Euskadi, que sacou praza de profesor antes de que o Goberno Vasco convocase a primeira oposición. Tamén a pensión, por exemplo, eu recíboa dos orzamentos do Estado español, sen a Seguridade Social española. Fun profesor de Educación Primaria durante once anos, sete, na escola de Gorliz. Cando ía comezar o oitavo curso, o secretario da escola puxo un anuncio no taboleiro: Unha única praza para o Centro de Afianzamento Idiomático de Plentzia. Ía resolverse polo procedemento de concurso interno, e si gañaba, perdía o de Primaria até entón.

Gañaches o concurso, empezaches a traballar no Centro de Afianzamento Idiomático.

Traballei durante 26 anos no barnetegi. Na de Plentzia, durante dezaoito anos. O programa de barnetegis foi posto en marcha polo Departamento de Educación do Goberno Vasco, tras a posta en marcha dos modelos de ensino A, B e D, para que os alumnos e alumnas poidan practicar o eúscaro no seu tempo libre. Naquel momento, Mikel Zalbide, Joxemari Berasategi, Ibon Olaziregi, Iñaki Artola… e Agustin Mujika Takolo presentaron o proxecto de barnetegi. Foi aprobado polo Goberno Vasco e levou a cabo o primeiro barnetegi en Euba. Naquel momento estaba dirixido a estudantes do modelo B e a estancia duraba doce días. Cinco anos en Euba e foi trasladado a Plentzia en 1990. Empecei alí ao ano seguinte.

Había tamén outros barnetegis.

Si. Entre eles fundáronse Alkiza e Gazteluko. A continuación abríronse os de Aubixa, Elgoibar, e os de Segura e Barria, cada un coas súas características propias en idades e modelos. Por suposto, produciuse un proceso no que os centros do modelo A eran cada vez menos, os do modelo B e D máis cada vez. Hoxe en día, os barnetegis acollen a todas as idades e modelos. Reflexionamos e chegamos a esta conclusión cunha estreita coordinación entre o cinco centros.

A intención dos barnetegis é fomentar o uso do eúscaro. É aí onde entra o karaoke das cancións en eúscaro?

Ao principio, o obxectivo era utilizar o eúscaro, pero agora é máis motivar que aumentar o uso do eúscaro no momento actual. Chegamos a esta hipótese de traballo, conscientes das diferentes problemáticas que presentaban un modelo e outro. En canto ás cancións, nos barnetegis adoitabamos encher o día de actividades que os alumnos realizaban unha tras outra, nin sequera tiñan tempo para respirar. Tocabamos un pressing estreito, e conseguiamos que os alumnos falasen en euskera cando nos acompañaban. En canto afastabámonos, si o pressing alixeirábase, o uso do eúscaro diminuía.

Entre estas actividades atopábase a de cantar en eúscaro.

Si. Faciamos un cancionero con 30 cancións que os alumnos escoitaban e cantaban cada día. Tamén as colocabamos en megafonía. Aínda que sexa intuitivamente, pensabamos que as cancións podían ser a referencia do eúscaro para os alumnos, no ambiente no que vivían, e que o relacionarían con algunha experiencia positiva no barnetegi. Tirando deste fío chegamos a traballar a motivación, máis que a empuxar o uso do momento. A motivación leva un uso seguro. Sen motivación non hai uso.

Como traballabades esa motivación?

Tiñamos que identificar os intereses do alumno e do grupo de alumnos, traer as dinámicas de dentro do grupo á superficie a través do xogo: como se relacionaban os mozos e as mozas, os líderes, o caso dos alumnos illados ou marxinados… Utilizabamos estratexias de dinámica de grupo e xogabamos. A continuación, tiñamos en conta o sucedido no xogo e analizabamos as relacións dentro do grupo. Eran momentos de gran intensidade, nos que os alumnos falaban en eúscaro, ás veces os grupos se cohesionaban… Traballabamos experiencias positivas, en eúscaro, para que tamén os alumnos relacionasen o eúscaro cunha vivencia positiva. Naturalmente, xogabamos con emoción.

Que ten que ver iso coa túa canción e karaoke?

As cancións emociónannos. Están cheos de sentimento. As cancións que utilizabamos a propósito, sabiamos que ese alumno, unha vez que saíse do internado, ía escoitar a canción en eúscaro e a pola en relación coa experiencia positiva. Utilizabamos cancións moi coñecidas, moi atractivas, que duraron varios anos.

Por exemplo?

A Declaración dos Hertzainak, por exemplo, estivo vinte anos no noso cancionero. Catro tellados de Itoiz –pero aos alumnos gustáballes a versión de EH Sukarra–, a morte de Xalbador… Desde 1991, moito. Ao principio adoitabamos ir con discos de vinilo. Pola mañá, mirabamos o tempo, recolliamos aos alumnos, comentabámoslles as noticias e cantabamos cos alumnos comodamente sentados e co cancionero na man. Puñamos música e cantabamos. Entre tanto, tamén pasabamos o micrófono entre os alumnos para que cantasen. Ao final, completamos a lista de 180 cancións incunables.

180 incunables?

Si. Na mesma época na que entrou o Mp3, ETB empezou a facer o programa Mellor Canción e alí saíron á morte de Xalbador, Lau teilatu, Aitormena… e ao final do programa publicaron unha colección de versións das cancións máis votadas pola xente. Algunhas versións non me gustaban nada. Prefería os orixinais. “Eu mesmo farei a colección de orixinais en formato mp3”. E metinme no mp3 e collín aos que elixiran no programa de televisión. Pero a pesar de habelos introducido, tiña un gran espazo no CD. “A partir do 91 engadirei as cancións que estivemos no barnetegi”. E tamén os puxen, e despois, os que me gustaron, ata que enchín o CD. Ao final, 180 cancións. Os incunables, na miña opinión, as mellores cancións vascas. Completabamos o disco e regalabámosllo aos profesores dos alumnos que acudían ao barnetegi para que seguisen cantando na escola.

Entón é o teu karaoke?

Empecei a pór as cancións no karaoke ao redor de 2004, cando aprendín a facelo. Era a época da informática e das novas tecnoloxías, os audiovisuais estaban na furia. Aprendín e puxen 25 cancións no karaoke para utilizalas no barnetegi. Tamén tiñamos recursos e estabamos formados no mundo da videocreación, xa que desde o primeiro momento preparabamos e regalabamos aos alumnos o vídeo da nosa estancia no barnetegi. Primeiro utilizabamos a mesa analóxica e os monitores. Logo empezamos polo computador.

A xente non ten a habilidade de sacar partido á tecnoloxía. A diferenza de vostede.

Tamén tiña que dicir iso: ademais do bacharelato, tamén estudei electrónica. Na nosa casa podes ver a pantalla de televisión, o computador, etc. en todas partes. Cando chegaron as novas tecnoloxías, sentín moi a gusto con aquel mundo. Tamén a música vasca, de gusto…

Desde cando?

De jovencito, Beatles, Bob Dylan, Neil Young, Victor Xara, Joan Manuel Serrat… ouvíaos todos. Ao dezaseis ou dezasete anos entraron Benito Lertxundi, Xabier Lete, Imanol –sobre todo–, cando aínda non sabía eúscaro.

Non sabías eúscaro?

Non, pero para entón xa cantaba no coro Jatorki de Bilbao. De pequeno, con 11 anos, cantei no coro do instituto. Timoteo Urrengoetxea era o director. Agur jaunak, Boga-boga… entón estudei. Logo veu aprender euskera, cando estaba a facer Formación Profesional. Empecei en Bilbao, pola noite, ao Karmelo de Santutxu. Pola mañá estudaba Electrónica. Pola tarde, sexto de bacharelato no Instituto de Txurdinaga. Saír de alí ao dez da noite e a Karmelo, a aprender eúscaro coa cuadrilla. Ensinábanos o carmelita Bittor, de Mañaria.

Entón aprendiches eúscaro.

Alí recibín as primeiras clases. Logo veu a necesidade de ir ao servizo militar, e alí tamén seguín aprendendo euskera, co método de eúscaro de Xabier Gereño. Fun soldado en León (España), e na compañía eramos dezanove novos de Bilbao. Un día, rexistráronnos os armarios e dezasete persoas tiñan o método de Gereño. Dezasete! Jajajajajajajajajajajajajajajajajajajajajajajajajajajajajajajajajedrez… Ao volver do servizo militar, empecei a traballar en taxi en Bilbao, ao mesmo tempo que cursaba estudos de maxisterio.

Ah!

Si, si… Con 22 anos fun facer a inscrición e inscribinme na rama de ciencias. Saín da secretaría e, ao baixar as escaleiras, atopeime con Juan Luís Goikoetxea. Virámonos/Virámosnos aquí e alá nos movementos patriotas. Naquela época falaba euskera moi torpemente, pero entendía todo ou case todo. E Juan Luís dixo: “En que che matriculaches?”. “En ciencias”, digo. Ese ano a rama de filoloxía vasca ía estenderse na Escola de Maxisterio de Bilbao e estaba a cazar a estudantes. “Matricúlache na filoloxía vasca, necesitamos xente. O xoves non o abrirán”. E aínda que non tiña nivel de eúscaro, fun con el á secretaría e cambiei a matrícula. Estaba na filoloxía vasca.

Iso, claro, levouche a mellorar o eúscaro.

Sen dúbida. Traballaba de noite no taxi. Moitas veces, na estación, esperaba e alí preparaba os exames orais. Dei a alguén que soubese ben euskera que gravase a lección na cinta, e ouvíaa no taxi, para que me escoitase. E tamén música. Cando cheguei ao terceiro nivel, á hora de realizar as prácticas, viñeron algúns técnicos da delegación de educación, en busca de profesores que ensinasen eúscaro nas escolas. Querían titulados, xa que en anos anteriores había xente sen título que lles ensinaba.

Este é o momento do inicio da autonomía da CAV.

Contas de 1980. Entón empecei a ensinar eúscaro na escola, profesor específico, en Plentzia. Ao ano seguinte, terminei os meus estudos e enviáronme á escola de Arrieta-Libao, nas saias de Sollube. Fun o primeiro profesor vasco desde a época de Franco. Estiven alí tres anos, tendo discípulos de todas as idades: Menores de 3 anos, maiores de 14 anos. Vinte e un alumnos. O primeiro mes foi duro, pero desde entón foi marabilloso. De Arrieta fun á escola de Gorliz, e logo ao barnetegi. Ese foi a miña traxectoria.

Teremos que dicir antes de que o karaoke sexa fortificado.

Até agora montei 2.300 cancións. Cando utilizo as fotos, tardo unhas tres horas en compor unha canción. Si é un vídeo clip, si non ten máis traballo que engadir a letra, teño unha hora ou máis. Si é rap, tres horas. As imaxes son miñas, ou están recollidas en internet. Tamén utilizo o photoshop, para traballar as fotos, cambiar as cores ou montar a montaxe con dúas ou tres persoas. A última, a da asociación Kantuzaleak, con motivo do Día das Cancións Vellas que se celebra en Navarra.

De cando é o portal Txantxangorri?

Abrín a web en 2004. En 2008 un grupo de fin de curso díxome no barnetegi: “Por que non sobes o teu karaoke a Youtube?”. Acordeime da idea e abrín a canle de Youtube: Esta tarde subín a canción a primeira. E, despois, empecei a subir a Youtube cancións da colección daquel ano. Pronto a xente empezou a pedir cancións concretas e, ao mesmo tempo, subín outras que tiña ao meu alcance. Ao final, entrei nesa dinámica, tirando da nosa lista de “incunables”. Ademais, novidades. Con todo, aquí hai unha cousa: No ano 2005 operáronme de xeonllo e tiven que quedarme quieto un intre. Collín os vinilos de casa, os do barnetegi, os de Irale… todos collinos e os digitalizé, en casa, con todos os aparellos: audio, prato, mesa de mesturas de audio conectada ao computador… e digitalizé toda a música vasca que tiña a man.

Un traballo excelente.

Tiven seis meses de baixa e iso é o que fixen nese tempo. E aínda estou niso. A arqueoloxía da música vasca motívame moito. Tamén as novidades. Estou en contacto con moitos cantantes a través de Facebook, e iso tamén me axuda moito.