Os xitanos levamos máis de 500 anos neste territorio, pero somos descoñecidos para a maioría da sociedade. O primeiro escrito coñecido sobre xitanos en Navarra data do ano 1435, cando a raíña Branca de Navarra recibiu aos xitanos en Olite. Hoxe en día vivimos ao redor de 7.000 distribuídos ao longo e ancho do territorio, e como é de supor, somos unha comunidade heteroxénea. Con todo, as nosas culturas e realidades non son o suficientemente coñecidas, impuxéronse prexuízos, estereotipos e falsas crenzas.

Vivimos unha historia de exclusión, discriminación e persecución; non tivemos ningún apoio xurídico até o fin do franquismo. É máis, as leis contra nós estiveron en vigor durante anos. Un texto legal de 1549 recolle que si se atopan xitanos serán castigados e expulsados e a situación empeorou no século XVII. Hoxe en día conseguimos dereitos e as leis protéxennos, pero a miúdo, na realidade as cousas non son tan fáciles e no día a día sufrimos actitudes contrarias a nós.

En Navarra, no conxunto da Unión Europea, existe un racismo e xenofobia brutal, e xunto con outras comunidades de diferentes orixes, sufrimos unha das maiores situacións de discriminación. Esta exclusión aféctanos a todos os ámbitos da vida, e proba diso é o fracaso escolar que temos entre os nosos mozos, as dificultades para acceder a unha vivenda ou traballo, ou o rexeitamento de entrar nalgúns sitios por ser ou imaxinar xitano.

Aumento dos casos de racismo

Ultimamente, en Pamplona coñecemos varios casos deste tipo. Nalgúns bares da Parte Vella os porteiros non permitiron o acceso aos locais a uns xitanos, xa que os seus donos deron a orde de non permitir o paso a ningún xitano. Unha vez coñecidos estes feitos, dirixímonos aos xulgados xunto a membros de SOS Racismo e o Ararteko, e estanse investigando os casos.

Esiximos unha revisión das leis para que este tipo de feitos non se produzan, co fin de impedir que ninguén poida acceder aos lugares públicos por razón de orixe, etnia, relixión, sexo, opinión, identidade e demais circunstancias persoais ou sociais. Os locais de lecer son espazos abertos, pero o que pedimos é unha revisión do Decreto Foral 33/2011, establecido no marco da Lei Foral 2/1989 de Navarra, que regula o acceso e a estancia nestes espazos.

Con motivo destes feitos, en febreiro o Concello de Pamplona aprobou por unanimidade unha declaración institucional en contra das prohibicións de acceso. Prometeu revisar a lei e con ela, comprometeuse a adoptar mecanismos de control que eviten que haxa impunidade, que se poidan levar a cabo medidas para responder os danos e prexuízos causados ás vítimas e eviten a súa repetición.

Colaboración crave

Por iso, co obxectivo de achegar a nosa cultura e comunidade e mellorar a nosa imaxe sobre nós, tentamos fomentar a colaboración e o coñecemento mutuo entre xitanos e non xitanos a través de diferentes proxectos. Con este obxectivo nace Gaz Kaló fai 18 anos, co obxectivo de impulsar a coordinación das asociacións xitanas de Navarra, unificar criterios e facer de ponte entre a administración e a sociedade. Queremos ter o lugar, o protagonismo e a capacidade de decisión que nos corresponde, estar no centro das cuestións que nos conciernen e ser suxeitos activos, para que non decidan por nós desde fóra. Fálase de nós a miúdo e fanse políticas especiais para nós, polo que non só nos gustaría estar na rúa, senón tamén estar nos espazos onde se toman decisións.

Está claro que somos nós os que temos que dar o primeiro paso para mellorar a nosa imaxe, e niso estamos a traballar; nese sentido, o impar paso que dá o pobo xitano e cada recoñecemento e dereito que consiga será beneficioso para toda a sociedade. As culturas que viven no mesmo ámbito necesitan convivencia e respecto, e para iso necesítase a colaboración de todos para normalizar as relacións.

Reivindicamos unha visión global e próxima, traballando pobo a pobo, pero tamén tendo en conta a contorna. A día de hoxe, hai doce asociacións federadas e centramos as nosas liñas de traballo na mocidade e nas mulleres. Porque os mozos van ser o futuro da nosa comunidade e as mulleres son os alicerces e motores principais da comunidade xitana.

Motor da comunidade

A muller xitana é o alicerce da transmisión da cultura, a protección de toda a familia e, ao mesmo tempo, a activista, que sempre saíu á rúa. A estudante de xornalismo Helena Bayona Carlos produciu un breve documental cos seus testemuños para reflectir a realidade das mulleres xitanas, subvencionada polo Instituto Navarro para a Igualdade. Estamos a proxectar Mordendo o aire poboo a pobo. Kalis/Romis: As mulleres xitanas no camiño cara á igualdade estamos moi contentas e audiovisuais coa acollida que están a ter; ademais, acaba de gañar o premio Francisca de Aculodi da UPV. É un traballo moi bonito de divulgación e recoñecemento.
Ademais, as mulleres están a organizarse moi ben, tal é o caso do II Congreso Internacional de Mulleres Xitanas que se celebrou en Barcelona os días 22, 23 e 24 de marzo. Congreso. Desde Pamplona foron 14 mulleres en autobús e volveron moi contentas, xa que no proceso de empoderamiento son centros de inspiración.

O 8 de marzo tamén saíron á rúa a participar nas mobilizacións convocadas pobo a pobo, e vendo a fortaleza deste ano, é evidente que temos un gran reto nesa dirección como sociedade e nós tamén como comunidade. É moi esperanzador. A pesar de que Gaz Kalón é muller, o coordinador e a imaxe da federación adoita ser eu; pero nos próximos anos temos a intención de cambiar a presidencia.

Fracaso escolar

Na Federación preocúpanos moito a educación. Segundo os últimos datos publicados polo Centro de Investigacións Sociolóxicas (CIS), só o 20% dos mozos xitanos e xitanas finalizan a Educación Secundaria Obrigatoria. Ademais, entre os 12 anos, só o 60% dos mozos cursa estudos no nivel que lle corresponde á súa idade. O fracaso escolar e os índices de absentismo son moi altos, o que inflúe en moitos ámbitos da vida, entre eles o emprego. Os datos son moi preocupantes e cremos necesario incidir na importancia da educación para familias, nenos e mozos.

Estamos a traballar con expertos e profesionais para facer fronte a este problema e puxemos en marcha varios proxectos. Na escola Alfonso X O Sabio de San Adrián, por exemplo, incorporouse a figura da escola motriz dentro e fóra da escola, para realizar a mediación entre o alumnado, o profesorado, a familia e a contorna. Estamos contentos porque está a ter bos resultados, en tres anos o absentismo escolar reduciuse considerablemente e a relación entre as familias e a escola tamén mellorou moito.

Doutra banda, agradeceriamos que desde a comunidade educativa axudásesenos a desterrar as malas impresións sobre nós. Por máis de cinco séculos que levamos neste país, somos invisibles, non nos mencionan nos libros das escolas, e cando se fala de nós adoita ser para mal. Deberiamos tentar romper estes estereotipos con todos os nenos e mozos.

Moitas iniciativas

Tratamos de impulsar a colaboración e a acumulación de forzas con moitas organizacións. Por iso temos unha gran relación con SOS Racismo e/ou as redes contra a Pobreza e a Exclusión Social e contra os Rumores. Non só queremos participar nos asuntos que nos afectan aos xitanos, senón a favor do benestar de todas as persoas.

Temos moitas iniciativas en marcha e apoiamos outras tantas. Ademais de traballar coas mulleres no camiño cara á igualdade, tamén puxemos o noso granito de area na campaña “Metachodemacho / Da Humanidade á Humanidade” que Acción Contra a Trata puxo en marcha o pasado mes de febreiro, porque vemos a necesidade de cuestionar o actual modelo de masculinidad que perpetúa os roles e privilexios dos homes. Creo que os xitanos tamén temos que estar aí, porque temos moito que aprender e traballar.

Así mesmo, nos últimos meses estamos a deseñar unha iniciativa turística para dar a coñecer Pamplona Calía grazas á colaboración de alumnos de Animación Sociocultural de Gaz Kaló, Casa Sabicas e Escola de Educadores. Queremos crear un itinerario turístico diferente, partindo da mirada da cultura calía e dos xitanos da cidade. O pasado 16 de marzo fixemos o primeiro ensaio da ruta coa axuda dos portavoces de diferentes institucións e saíu moi ben; gustoulles e gustaríanos pola en marcha a curto prazo.