“A destrución segue adiante. Non só destrúen o medio ambiente: as persoas indíxenas e non indíxenas queren destruír os seus ecosistemas, as súas culturas e as súas estruturas para defender as formas alternativas de vida fronte á intervención industrial. Os gobernos e os seus socios empresariais declaráronlles a guerra. O que o subcomandante zapatista Marcos chamou a Cuarta Guerra Mundial segue adiante, como en todo o mundo”. Son palabras recentes do universitario holandés Alexander Dunlap “Wind Energy: Toward nun informe académico titulado ‘Sustainable Violence’ in Oaxaca’.

Dunlape, que traballa no departamento de Antropoloxía Social e Cultural da Universidade de Vrije de Amsterdam, realizou longas estancias nos pobos do istmo Tehuantepec para coñecer desde dentro os conflitos entre os promotores e os cidadáns da enerxía eólica, así como o surgimiento e desenvolvemento do goberno indíxena comunitario da cidade, Alvaro Obregon –na linguaxe das zapotecas Gui’Xhi’Ro’Ro’).

Un tal Tigre Salvaxe resume a situación a Dunll da seguinte maneira: “Din que a razón do desenvolvemento dos muíños de vento é o quecemento global, pero paréceme que os empresarios o utilizan como escusa. Na nosa lingua chamamos enfermidade da terra ao quecemento global. A Nai Terra está enferma, pero aqueles que teñen diñeiro aproveitan a enfermidade da Nai Terra para roubar todos os recursos naturais aos habitantes das primeiras nacións. Están a roubarnos a nosa auga, o noso vento, as nosas terras, as nosas selvas”.

Cando o Banco Mundial escribiu hai tempo que a costa mexicana de Tehuantepec “ten os mellores recursos de vento do mundo”, estaba a ensinarlle onde investir ao capital do Norte rico. Entre 2000 e 2016 construíronse 27 parques eólicos nos que se instalaron máis de 1.800 muíños de vento. Nun principio os muíños xigantes levantáronse no norte montañoso, basicamente compañías norteamericanas e españolas: Iberdrola, Acciona, Endesa, Gamesa... A modificación da Lei de Electricidade que estableceu México en 1992 e o novo tratado NAFTA asinado con Estados Unidos íanlles moi ben.

As elites locais dos municipios dA Venda, A Ventosa, Santo Domingo Enxeño e Unión Hidalgo, promoveron con gran alegría os novos parques, facilitando ás compañías todas as vías en proxectos que supostamente viñan paliar o desemprego e a pobreza. Pronto se viu que a maior parte das promesas eran simples mentiras e que os cada vez máis crueis ataques en lugar de fortuna provocaban aos poucos que se atrevían a pór obstáculos nas proximidades dos novos muíños de vento.

Con todo, as enerxías verdes, que cada vez ofrecían mellores beneficios, fixeron que as compañías e o goberno iniciasen a segunda fase, no sur do istmo de Tehuantepec. Trátase dun lugar habitado por xente das etnias Zapoteka e Ikoot, moitas delas de pesca. Non lles deron a benvida. Cando en 2006 Mareña Renovables, agora Eolicas do Sur, comezou cos plans de construción do parque Bii Hioxo, para entón xa lles pasaron o aviso quen xa probaran o milagre dos muíños de vento na montaña do norte: “Nós seguimos sendo pobres pero agora rodeados de muíños de vento”.

Permanente, insoportable

Non pedir permiso á cidadanía, corrupción política, non repartir os beneficios do novo negocio, impedir o traballo dos pescadores, destruír ecolóxicas aos novos edificios... A indignación da xente no pobo de Álvaro Obregón (Gui’Xhi’Ro’) acumulouse. A brutal resposta (golpes, ameazas, asasinatos...) organizada pola compañía e as autoridades non solucionou o seu malestar.

O 2 de febreiro de 2013 loitou a Guerra de Barra, na que os rebeldes bloquearon con barricada a barra interior da bahía, obrigando a fuxir aos 500 policías que acudiran ao ataque. De aí xurdiu a policía comunitaria dos rebeldes. E o 8 de decembro de 2013 conseguiron, sen violencia, conquistar o Concello de Gui’Xhi’Ro’.

Desde entón conviven dous bloques e dous poderes, como é posible, en Álvaro Obregón. Por unha banda, o bando dos militantes, funcionarios e xornalistas de partidos que gobernaron até agora como en todo México, denominados Constitucionalistas –Os Contras para a maioría da poboación–, co apoio do mando central e da compañía de muíños de vento. Doutra banda , os Comunitarios, un bloque de militantes e cidadáns de moitas clases que tratan de organizar a convivencia coa policía propia e os costumes e leis tradicionais dos indíxenas. Isto supuxo, na análise de Dunlap, unha guerra civil de baixa intensidade.

Trátase dunha guerra de baixa intensidade ou contra-insurxencia, un amplo abanico de ferramentas que os grandes gobernos e corporacións utilizan para xestionar a loita asimétrica contra os rebeldes: as operacións psicolóxicas (PSYOP), a manipulación dos medios de comunicación e tamén o uso das políticas sociais. Na década dos 90, ante o crecente custo das campañas policiais e militares, os neoliberais comezaron a dar moita importancia ao recoñecemento social. Entre as súas estratexias para conseguir o recoñecemento público, Dunlape cita a Responsabilidade Social Corporativa (CRS polas súas siglas en inglés) e a Consulta Previa de Proxectos (FPIC).

“Con estes CRS e FPIC –di Dunlope-, como se viu en Oaxaka, téntase suavizar o conflito a través de relacións públicas e sofisticadas comunicacións, utilizando diñeiro transparente e oculto para dividir á sociedade e lexitimar proxectos estractivos conflitivos a través de consultas populares. Aínda que moitos pensan doutra maneira, nin CSR nin FPIC permiten aos indíxenas nin a ningún outro grupo humano parar os proxectos en marcha. Moi ao contrario, a xente vese obrigada a elixir: ou negociar, aceptando as ofertas da compañía, ou loitar para parar os proxectos”.

A idea de sustainable development, traducida en euskera ao desenvolvemento sostible e sostible, percorreu o seu camiño desde a súa presentación no informe Brundtland en 1987 e desde a súa consagración no cume de Kioto en 1997: “En definitiva, a chamada economía verde non é máis que a continuación da Cuarta Guerra Mundial, por outros medios. Así o demostra o desenvolvemento da enerxía do vento en Oaxaka”.

Máis preto de nós, o que estamos a ver sobre a Notre Dáme Deas Landes de Bretaña na revista Reporterre foi atado polo xornalista Herve Kempf co que denomina Guerra Civil Mundial: “No fondo está a producirse unha guerra civil a nivel mundial, que as clases gobernantes levan contra os pobos nos que a mundialización ten mareos e contra os grupos que aínda conseguen facer fronte á estratexia de shock imposta polos capitalistas”.