Responder en eúscaro á pregunta en castelán. A Factoría de Actividades Aiaraldea pode ser unha “marcianería”, como di Gartzen Garaio, que quere construír alternativas en eúscaro para todos os ámbitos da vida nunha comarca onde o uso do eúscaro na rúa é do 4%. Dunha ou outra forma, hai oito anos atopábanse na mesma atalaia cando se creou a Xanela de Comunicación Aiaraldea, asociación formada polos portais Aiaraldea Gaur e a quincena de papel Aiaraldea Hemen, e hoxe en día Aiaraldea.eus o eúscaro é o noveno consumido na rede, segundo explicaron.

O epicentro da Factoría de Accións situarase no polígono industrial de Llodio. Está a peitearse un pavillón de 750 metros cadrados que foi adquirido grazas á achega económica dos socios, pero a pesar de ter a súa sede en Laudio, o proxecto quere incidir en toda a comarca. Así mesmo, na mesma liña que o medio de comunicación, o proxecto non se circunscribe á comarca administrativa. “Cando creamos o medio non nos limitamos á comarca política de Ayala –Aiara, Okondo, Artziniega, Llodio e Amurrio–. Aiaraldea sería unha comarca sociolóxica”, di Gartzen Garaio. É dicir, aos pobos de Ayala súmanselles Orozko, Orduña, Arakaldo e Arrankudiaga.

Iniciación

Aiaraldea Gaur fundouse en 2010. Os creadores querían responder á escasa presenza dos medios de comunicación locais en eúscaro, e máis dun centenar de persoas voluntarias aiaraldea.eus romperon o portal. En 2013 saltaron ao papel e publicaron a quincenaria Aiaraldea hemen, ambas as baixo a marca Aiaraldea Komunikazio Leihoa. Tantos foron os proxectos que atraeron aos voluntarios e aos portais que recibiron visitas, que algúns deles adquiriron a condición de asalariados e comezaron a materializar o medio de comunicación. En 2015 iniciaron unha reflexión estratéxica de face ao futuro, que durou ano e medio. “Até entón traballamos no ámbito da comunicación e demos a coñecer en eúscaro unha rexión que vive en castelán, pero expomos a necesidade de crear novas oportunidades de vida en todos os ámbitos da vida e en función dos valores transformadores”, explicou Garaio. Así, a Xanela de Comunicación Aiaraldea comezou o camiño da Factoría de Actividades Aiaraldea.

Tras a designación polo Goberno Vasco da Iniciativa Social, en marzo do ano pasado traspasaron a súa personalidade xurídica a unha cooperativa sen ánimo de lucro e agora traballan para integrar na cooperativa á sociedade limitada Komunika, encargada dos medios. Así mesmo, Garaaio cualifica á cooperativa como “singular”: “A metade da decisión téñena os traballadores e a outra metade os socios usuarios. Por tanto, para garantir os obxectivos sociais do proxecto, non abonda con que máis da metade da cooperativa estea de acordo, senón que a metade dos traballadores e a metade dos socios estean de acordo”.

Doutra banda, o pavillón situado en Llodio será o punto de encontro de diversos proxectos transformadores. As empresas e proxectos dentro da cooperativa, como Komunikak, buscan a emancipación individual no futuro.

Sábese que o principal problema deste tamaño é o financiamento. O proxecto está baseado en socios e subvencións, pero o seu obxectivo é a “suficiencia”. “Para conseguir e aumentar a suficiencia, como xurdiu a Komunika, queremos impulsar máis proxectos no futuro”, afirma Izar Mendiguren, directora de Komunikika. Na actualidade, as subvencións públicas financian o 30% da Factoría.

Arquitectura de valores

O pavillón de Laudio construirase en función dos principais valores que o proxecto queira desenvolver. Segundo Garaio, “será un espazo para o desenvolvemento do proxecto educativo, especialmente para nenos e pais; un economato de alimentación coa súa cociña; un escenario cultural, un proxecto de medio de comunicación…” Todo iso situarase no primeiro piso do pavillón e será un espazo aberto para todos os públicos. As oficinas e espazos propios do medio de comunicación construiranse no segundo piso.

A intención dos creadores do proxecto é “ampliar ao público” o que se fai no mesmo, e iso farao Aiaraldea Komunikazio Leihoa. Así, organizará os actos da Factoría a través dos medios de comunicación e difundiraos a través da web ou o papel. Doutra banda, Garaioa anunciou que en 2019 prevese a creación dunha televisión local.

Formáronse os grupos de traballo que desenvolverán estes valores. O grupo de traballo educativo, por exemplo, está a desenvolver un proxecto educativo que ten como obxectivo fomentar o empoderamiento e a participación dos nenos e nenas, así como talleres de formación dirixidos a pais e nais. Izar Mendiguren forma parte do grupo de traballo feminista e sinalou que o feminismo "mollará todo o proxecto". Na mesma liña, a Factoría de Accións será a casa do eúscaro, pero tamén a casa das mulleres, pero respectando o traballo independente dos axentes feministas da comarca. “Hoxe en día, nos pobos de ao redor hai asociacións de mulleres e grupos feministas. Están articulados, pero non dispoñen de punto de encontro. Seguramente todos terán problemas comúns e pode ser un espazo que responda a iso”, explica Mendiguren.

Os recintos do pavillón aínda están en construción. Baleirouse e pintáronse as paredes, pero queda moito por facer. Por iso necesitan un novo grupo de voluntarios que queren construír todo en auzolan. Puxeron en marcha unha campaña de crowfunding, pero non de diñeiro, senón de “tempo e coñecemento”. Mendiguren precisou que o que se quere facer é “dunha maneira participativa, dando a cada un o que lle gusta na medida das súas posibilidades”.

Ademais, Faktoria será un espazo do proxecto, o principal, pero non o único. Pretenden ampliar o radio de acción da factoría a toda a comarca e favorecer a descentralización, sen pisar os proxectos sociais que xa traballan no lugar.

Para iso, os membros da cooperativa consideran necesario tecer unha potente rede de relacións. “Como influír de maneira integral na transformación social dunha rexión? Pois, achegando proxectos como Izarkom, Goiener, Olatukoop, e fomentando a súa pertenza”, dixo Garaio. Mendiguren di que, no canto de esmagarse, está no poder: “Buscamos alianzas e construímos comunidade no mesmo camiño e con valores transformadores”.

Feira social

Os días 24 e 25 de febreiro organizaron unha Feira Social en Faktoria baixo a lema Somos o que consumimos, alternativas para vivir. O primeiro día presentáronse alternativas de consumo, produtores locais que traballan de forma ecolóxica e proxectos de economía social transformadora como Olatukoop, Talaios Kooperatiba e Izarkom. Ao día seguinte celebrouse o mercado de trueque.

As persoas que se achegaron á feira atoparon algún indicio do que será a factoría, e subiron á palestra de reflexión de ano e medio. Gartzen Garaio sinalou que moitas comarcas descoñecían a filosofía da economía social transformadora, porque Álava non ten “tanta experiencia” nesta cuestión, e que a feira foi “un acto para empezar a falar de todas estas cousas”. “Fixemos un traballo de valores –di Mendiguren–: os nenos e nenas tiveron un taller de cociña e relacionáronse cos baserritarras. O sábado celebramos a feira de produtores locais, os produtores abriron aquí o seu espazo. O domingo foi o mercado de trueque”. Non foi un mercado de trueque común: convertéronse nunha moeda para o intercambio de tempo, de capacidades ou de coñecementos.

O sábado, con todo, utilizaron outra moeda. Creouse unha moeda chamada Aikoa, en función da capacidade de renda, é dicir, os que menos ingresos económicos obtiveron máis Aiko por un Euro e, pola contra, unha moeda social máis cara para os que máis gañan. Distinguíronse entre un nivel de renda baixo, medio e alto. “Queriamos que a equivalencia de Aiko non fose lineal para todos. Serviu para tomar conciencia dos privilexios de cada un, e aínda que alguén sentiu que lle agredimos, a xente tomouno ben”, dixo Garaioa. Así mesmo, Mendiguren sinala que a moeda social tamén incitaba á reflexión individual sobre as obras que non se recoñecen. “Hai outra economía e outra forma de construír un sistema diferente”, din. Segundo indicaron, está a estudarse a posibilidade de impulsar no futuro o proxecto da moeda social.

Mirando ao futuro

A Factoría de Accións ten como obxectivo completar este ano o proxecto de economato. Non só para vender produtos agroecológicos na propia Factoría, senón para repartir alimentos ecolóxicos locais, promover novos modelos de consumo e ofrecer formación. De feito, na comarca hai agricultores que producen produtos ecolóxicos, sobre todo en Orduña. O proxecto Lakari de Zarautz foi un dos proxectos que se puxeron en marcha para recrear o economato mediante unha economía social transformadora.

Aínda que a Factoría de Actividades é innovadora en Aiaraldea, no País Vasco e no estranxeiro existen proxectos que están a impulsar diferentes modelos de vida a través da economía social e outros valores, e as e os de Aiaraldea tomaron ideas de aquí e de alá. A Ciutat Invisible de Barcelona é unha delas, unha cooperativa autogestionada que rompe cos modelos de traballo do capitalismo. Doutra banda, Garaio quere buscar a diversificación da capacidade da cooperativa, e como a cooperativa catalá Més Opcions, que traballa a favor do consumo responsable, quere que Aiaraldea convértase en socio das cooperativas acompañadas pola Factoría de Actividades, para así poder comprar aos socios de Faktoria no resto de economatos.

A Factoría de Accións pretende ser unha travesía cara á responsabilidade nun sistema hexemónico, solar dun proxecto integral de vida. “Este sistema está perforado e perfóranos. Nós expomos unha alternativa, como persoas e como comunidade, que nos vai a vivir e educar fronte ao sistema social e económico que nos destrúe. Queremos unha forma de actuar e farémolo todo a través das actividades, en eúscaro”, explicou Mendiguren. Garaio, pola súa banda, dixo que en moitos lugares está a demostrarse que este tipo de proxectos son “posibles”: “Hai unha masa que está a crear un modelo de vida diferente. Non rompe do todo co sistema, pero faremos proxectos de calidade que nalgún momento poidan volverse hexemónicos”.