Vostede é o protagonista da película A revolta permanent.

Eu non era máis que unha escusa para facer unha película sobre os macabros sucesos de Vitoria. Esa mesma noite do 3 de marzo do 76 empecei a compor Campanades a morts. En 2006, un ano antes de retirarme, propuxéronme facer unha película e estiven a gusto, pero eu non son o protagonista, senón a xente de Vitoria e os familiares das vítimas. Foi dirixida por Lluís Danés e producida polo perigoso Sr. Jaume Roures. Este traballo serviu para explicar de forma moi diferente o que sucedeu. Até entón non dixera toda a verdade. Denunciamos a ineficacia do poder e o escarnio dun estado. En 2006, 30 anos despois, e aínda hoxe, seguen sen pedir perdón á cidade e ás vítimas de Vitoria polo que se pode considerar un crime de Estado. Viviamos aquilo con gran emoción.

O recital que fixemos en Vitoria en 2006 é inesquecible por toda a xente que alí estaba. Os membros da Asociación 3 de Marzo agrediron e detiveron a varios na manifestación que se celebrou esa mesma tarde. Eu saín a cantar cunha canción de 30 anos atrás, e ese mesmo día estaba a pasar o mesmo. O reflexo perfecto do que foi a transición española.

L’Estaca é a túa canción unha especie de himno?

É un privilexio que a xente o considerase como un símbolo, pero non é un mérito meu. Non o sinto como a miña canción. Escapóuseme das mans na década dos 70 e non o recuperei. Podería pensarse que iso é o máis grande que pode esperar un compositor e non quero parecer estraño, pero dáme un pouco de vergoña, porque iso significa que non fixemos ben as cousas. A esta xeración deixámoslle as cousas sen arranxar, sen limpar a casa.

Algunhas cancións dos anos 68 ou 70 seguen sendo un símbolo, porque serven para denunciar cousas que son inaceptables para moitas persoas de diferentes lugares do Estado.

Es unha figura mítica.

Ah, si? De 1,75 metros de altura, normal, insalubre e para que a persoa que tira das cordas adáptese ao momento cero que lle virá enseguida, que é o que me toca agora. Esa é a miña realidade actual, nada máis.

Que ves cando miras cara atrás?

Empecei a cantar aos 19 anos e enseguida puxéronme como unha locomotora. Cando corres non te dás conta de moitas cousas, con todo, vivín privilexios fantásticos. Sempre tentei vivir o día a día e ser coherente. É verdade que dei concertos multitudinarios e enchín grandes salas, pero para min iso non é o fundamental. Para min o máis importante sempre foi facer un traballo de comunicación, ata que deixei de cantar. Eu véxoo así.

A guitarra é unha arma de mobilización masiva?

No meu caso, había máis arma para o soño masivo! [ri]. O que pasa é que, sobre todo, cando unha parte da sociedade está moi tensa e sofre unha gran represión, as cancións serven de referencia para a libre comunicación, porque non hai outra opción. Eu sempre digo que nas décadas dos 60 e 70 os cantantes eramos centros de referencia de liberdade no deserto, aínda que tivésemos que censurar porque podiamos dicir algo.

Hoxe en día segue sendo fantástico na miña casa. Os cataláns chamamos ao noso país “a miña casa”, e alí hai moita xente dedicada á música. Porque volvemos vivir baixo tensión, seguramente hai moita xente traballando con conciencia humana e gran capacidade militante. Que os que pensen que a mobilización musical ha terminado, que tomen trampolíns, isto vai tardar moito!

Vostede sabe perfectamente o que é a censura. Que pensa da Lei Mordaza?

Agora a represión está legalizada. Xa existía na época de Franco, pero non se podía dicir que fose democraticamente legal. Cando nun país faise legal a Lei mordaza, pódese dicir que temos unha crise de democracia total. Agora os cantantes van ao cárcere. Non lembro condenar nos meus tempos a tres anos de cárcere a un cantante, quizá me falle a cabeza, pero non me acordo de nada diso. Con todo, na actualidade, nin un nin dúas dos procesados foron procesados na causa penal. Igualmente os titiriteros ou os que se pon o nariz vermello para protestar polas malleiras que deron á xente no referendo do 1 de outubro. Parece que as cancións da época de Franco teñen toda a actualidade, e se o parece será porque así é.

En Cataluña temos medo de que nos sigan todos. O problema de Cataluña é a proba do fracaso da transición. O seu parte notarial. No 78 fallou o proxecto de futuro que algúns querían levar a cabo. Este é o enterro da Transición, fracasou e nós somos unha mostra diso. A transición fíxose para perpetuar algúns intereses políticos e económicos. Entre todos eles, fixérono a dereita e a esquerda, e por iso hai unhas resistencias impresionantes. Funcionarios, portas xiratorias, secuestraron ao Estado. Eu creo que estamos ante unha crise terrible. Cataluña é un termómetro e agora estamos en estado de sitio. Xa pasamos do estado de excepción ao de sitio. Non podemos expresar a nosa opinión nin podemos facer política para cumprir os mandatos democráticos.

Como está Cataluña?

Estamos nun momento fráxil, porque as nosas liberdades están en serio perigo. O Estado non respecta a vontade do pobo, os dereitos civís e electos.

Menos axudas das esperadas internacionalmente?

Nós esperabamos maior sensibilidade. O primeiro paso foi dicirlle ao Estado español que tiña que sentar na mesa para negociar connosco. Di que non, polo que a próxima vez non imos tentalo, ou se o facemos doutra maneira. A segunda cousa que pensabamos era que Europa sería sensible ante semellante exhibición de pacifismo e de honestidade. Os estados non foron nada sensibles. Eu, con todo, diría que é normal, porque defenden o seu status e apóianse mutuamente. E agora que está a pasar? Pois ben, aos poucos a cuestión catalá vai chegando á opinión pública. Non conseguimos chegar até os estamentos europeos, pero estamos a dar a volta e pronto chegaremos aos estamentos populares. A cidadanía é sensible. Nin en Alemaña, nin en Bélxica, nin nos Países Baixos, nin en Suíza, temos unha opinión pública favorable moi importante. Isto faime esperar, creo que pode influír sobre Juncker e outros corvos como el. Teño a esperanza de que terán que facerlles caso para poder protexer os seus espazos de poder. Mentres tanto, estamos a tentar avanzar como pobo e é moi difícil.

A imaxinación é unha das principais características do procés?

Nós fomos obrigados a inventar a política. Os pensadores europeos mírannos con atención, entre outras cousas, porque non tivemos a forza suficiente para facer fronte a un estado ambicioso e tivemos que desenvolver a creatividade democrática. Puigdemont non se escapou por medo. Este cabaleiro foise a Bruxelas para poder traballar desde fóra.

Como foi a súa actividade política?

Retireime na próxima opción política, as eleccións de decembro, porque a candidatura non estaba unida e a min paréceme que, sendo unha persoa non experta en política, o meu labor é tentar achegar posturas diferentes, pero nun grupo compatible.

Foi unha aprendizaxe moi tensa. Tamén me tocaron bos e moi complicados momentos. Os que estaban comigo puxeron en perigo a súa carreira política e profesional, e iso sobe o nivel. Nun parlamento como este pódese falar de moitas cousas. Dábase por suposto a coherencia e a honestidade. Ademais aprendín moito, por exemplo, que tipo de partidismos hai ou que instrumento anticuado é o Parlamento. É un instrumento do século XIX. Os tempos políticos non coinciden cos tempos sociais e comunicativos. Parece que un grupo de Diplodo (un tipo de dinosauro) móvese lentamente. Hai que buscar novas fórmulas. Unha gran idea de Puigdemont e os seus colaboradores é organizar unha estrutura republicana virtual.

Eu terminei mal, por depresión, pero me tomo as miñas pastillas e avancei.

Datos sobre os seus negocios, algunhas declaracións que vostede fixo... utilizaron moitas cousas na súa contra. Fixéronche dano as críticas?

Sentín atacado, pero de ningún xeito vencido. Un dos maiores escándalos foi afirmar que ao pór en marcha a república os funcionarios veríanse obrigados a observar as nosas leis. Non se que parlamento fai as leis para que non se cumpran. Por iso chamáronme fascista e outro. Aquí o grave non é Cataluña, senón España. Nós recibimos este tipo de golpes dos medios de comunicación alí presentes. Cantei moito en toda España e en Francia. Coñezo a moita xente, pero imaxínache, por exemplo, unha progre de Valladolid que no quiosco pode elixir entre O País, ABC, O Mundo, A Razón e algún outro peor aínda. Nesta situación, o Estado non necesita exércitos. Hoxe en día o Estado ten dous brazos armados, un xurídico e outro comunicativo. Que vai pensar ese cidadán progre cando le que baixaron a bandeira para que Cristo morra máis tranquilo?

Tes algunha relación cos músicos de aquí?

Antes si, agora non. Mikel Laboa era o meu irmán maior. Non nos viamos moito. Tiñamos que cultivar a nosa amizade nos camerinos mentres esperabamos a saír a cantar. Cando os teus amigos se van para sempre te arrepintes de habelo vivido así.

Por que deixou de cantar?

Sempre dividín a miña vida en tres actos, como Shakespeare a maior parte das obras, e non quería chegar ao terceiro como unha locomotora. Quería mirar as cousas doutra maneira, aceptar a miña vellez e cambiar a miña vida. Cantei desde que tiña 19 anos e, aínda que foi un privilexio, quería aprender outras cousas. Fun a África por casualidade, empecei a escribir por casualidade, abrín unha adega por casualidade… A miña vida foi moi rara, pero me sucedeu o mellor que che pode pasar na vida: aprendín moitas cousas.