Xa sabes que o eúscaro e a vella lingua de Sardeña están unidos.

Por suposto. No entanto, é necesario facilitar os primeiros datos para confirmar que na zona atópanse restos de eúscaro. Con este fin, tenteino neste libro. Non son o primeiro en tentalo, nin o primeiro en propolo, pero si o que máis datos deu, en toponimia e noutras ocasións. Feito o traballo de investigación, cos datos sobre a mesa, tocábame facer hipótese, e aí ateime. Entre as hipóteses –e non só a miña–, a principal hipótese é que, tras a última glaciación, cando se retirou o xeo, a xente dispersouse de aquí, desta zona xeográfica que se coñece como “refuxio vasco” ou “franco-cantábrica”. Entre outras cousas, a Sardeña.

Cando?

No Mesolítico, seguramente. Fai sete ou oito ou dez mil anos, porque a xente non se moveu unha soa vez. Mentres tanto, seguro que se moveu. Os arqueólogos e genetistas apoian esta hipótese. Outra hipótese é que o eúscaro veu de Anatolio. A chegada produciríase na época neolítica. Por tanto, non é o que indica a primeira hipótese, pero si é o camiño inverso: aquela xente pasaría por Sardeña antes de chegar ao País Vasco. Pero esta segunda hipótese ten menos forza, aínda que ten o seu peso. Existe tamén unha hipótese segundo a cal o eúscaro e o paleosardini terán unha contribución paleolítica, de refuxio, e neolítica, oriental. É dicir, a fusión de ambos.

Como podemos ler no libro, fai 100 anos os lingüistas tamén abordaron este tema. Vittorio Bertoldi, entre outros.

Naquela época estaba de moda a teoría do substrato mediterráneo. En definitiva, segundo esta teoría, todas as linguas que hoxe se falan na área mediterránea viñeron de fóra e non hai moito tempo: é dicir, o grego e as linguas italianas, entre elas o latín, chegaron mil ou dous mil anos antes de que Cristo nacese, xunto coa expansión indoeuropea cara ao Mediterráneo. Estes pobos indoeuropeos adoptaron, sen dúbida, unha serie de conceptos que utilizaban as culturas e as linguas atopadas neles, tanto os conceptos abstractos como os nomes de lugares, animais, plantas e outros, sempre baixo a teoría do substrato mediterráneo. Hai quen di, sobre todo da escola italiana, que o 40% dos elementos lingüísticos que aparecen tanto en grego como en latín pertencen a este substrato. Bertoldi é desa opinión, xunto a outros moitos.

En que consiste, entón, a achega de Eduardo Blasco Ferrer a noso lingüista do día?

Na época dos bertoldis e dos demais, a proba da relación entre o eúscaro e o paleosardinio non era máis que unha ducia de palabras: gorosti / golostri; mukuru / mogoro; ospel / ospile… e algúns topónimos. Blasco Ferrer, en cambio, chegou moito máis lonxe. Sen ter en conta a teoría do substrato mediterráneo, dá importancia á irmandade entre o eúscaro e o paleosardinio. Segundo Blasco Ferrer, o eúscaro e o paleosardinio eran na súa orixe a mesma lingua e, posteriormente, cada un tomou o seu camiño.

En 2010 comezou a súa andaina en Sardeña por primeira vez.

Con motivo de Iruña-Veleia, o lingüista valenciano Luís Silgo faloume do traballo de Blasco Ferrer. Debía de estar a piques de publicar o libro. Púxenme en contacto con Blasco. Entón pregunteime, como fago en nome do libro: Pegadas do eúscaro en Sardeña?, con signo de interrogación. E é que, nos casos que se trata de vellos tempos, as certezas son escasas. Ao facerlle a pregunta, tentei contestar a ela e chegar ás conclusións. E, na miña opinión, os datos demóstrannolo, que hai pegadas do eúscaro en Sardeña. Se outro di algo máis ou ten argumentos suficientes para oporse, que o diga.

Elaboraches un mapa de Sardeña con topónimos coa pegada do eúscaro. Son máis que moitos.

Si, son moitos. En Sicilia tentei facer o mesmo, e non hai case nada diso. Só atopei tres ou catro coincidencias. En Sardeña, pola contra, son moitos os que teñen algunha raíz vasca, eu enumerei máis de 4.000. Por outra banda, é sorprendente que entre eles haxa nomes como Aspizku, Urrosolo, Meskiriz ou Izturiz. O lugar onde aparecen tamén é significativo. En Sardeña, os nomes "vascos" aparecen en maior medida ao Leste da illa, é dicir, nunha zona de orografía moi caótica, á que os conquistadores apenas puideron dominar e á que deron o nome de Barbaria. E aí é onde máis nomes ten o eúscaro. No propio idioma tamén hai características moi especiais, como a falta de uso de r no inicio da palabra, a ausencia de v...

A pesar das grandes evidencias, vostede quéixase de que a comunidade científica de Euskal Herria non presta atención ao tema.

En primeiro lugar, dan por sentado que ao eúscaro non se lle atopou ningún familiar, nin entre as linguas mortas nin entre as vivas. E pensan que si até agora os membros da nosa comunidade científica non o atoparon, ninguén máis o atopará. Dise: “Se se atopan evidencias, aceptarémolas”. Pero logo non é así. Hai unha segunda razón. Dado que temos pouca documentación da antigüidade –case máis nada que os nomes euskaldunes que aparecen nas lápidas e altares da época romana–, a reconstrución é case o único método de retroceso. Se se teñen en conta as evidencias de Sardeña –ou de Iruña-Veleia-, a reconstrución perdería peso, polo menos en parte.

En parte, con todo.

Si, pero a algún non gústalles admitir que pode estar equivocado en nada.Unha terceira razón: algunhas etimologías que se dan por seguras, como a que procede do foso latino en eúscaro, quedarían negadas si en Sardeña esa palabra ou esa raíz aparece no principio, no medio, no final… Blasco Ferrer subliña isto no seu libro.A verdade é que non era necesario ir até alí coas palabras tomba, canteira ou río Errobi ou Urrobi. Ou se pode pór o exemplo de Soro: [Dicionario Vasco] Segundo o orotarico, procede do latín solum. Esta palabra daría solo en eúscaro, si, solo, o que pisamos, pero non campo ou soló, “terra de cultivo”. Nas linguas románicas solum non significa “campo de cultivo” en ningún sitio. En Sardeña hai moitos campos e sós. Barbarian é un pobo da época romana de Sorabile, o actual pobo de Orgósolo. Teño claro que algúns datos de Sardeña pon en cuestión certas etimologías e teorías que Mitxelena e os seus seguidores deron por boas. Ou o artigo -a final da palabra –mellor chamalo determinante–, que se di da Idade Media, de ser unha hipótese converteuse en case un dogma nas nosas facultades. En Sardeña aparecen topónimos como Arana, Arria, Barria, Basaura, Ilarra, Iria, Lasa, Maia, Sarria... o que na miña opinión desvirtúa a teoría. Paréceme que os filólogos vascos de oficio deberían estar contentos cos novos descubrimentos; espero que os datos que están á vista fagan reflexionar aos que se moven neste mundo, se non ás novas xeracións.

As novas quizá non sexan as xeracións vellas.

Se a “comunidade científica” respondese ao “si”, dea argumentos, aínda que sexan contraditorios. Se razoamos, pódese discutir, pero a táctica é ignorar, ignorar, non dicir nada. Pasaron oito meses desde que se publicou o libro, e aínda non se publicou nin unha crítica nin un comentario. Desde que fixemos a presentación, esta é a primeira entrevista que escribo en prensa de ARGIA, aínda que tentei con moitos medios de comunicación. Parece que “a elite cultural vasca” non acepta máis que o que din a Universidade do País Vasco ou Euskaltzaindia.