A Mancomunidade de Municipios Euskaldunes, UEMA, foi a encargada de facer o traballo de aguillón en Errezil. O técnico de UEMA decatouse de que se estaba preparando a PGOU (Plan Xeral de Ordenación Urbana) e informou ao concelleiro de eúscaro e ao alcalde de que era o momento axeitado para a elaboración da PGOU, é dicir, a Avaliación de Impacto Lingüístico. Non coñecían o instrumento para medir o impacto lingüístico que un plan urbanístico pode ter no pobo, pero sen pensalo dúas veces, afirmaron que si.

Non se reflexionou sobre a relación entre o urbanismo e o eúscaro. O 89,33% das cortinas saben eúscaro e o seu uso é do 94,10%. O concelleiro Zinkunegi di: “Non tiñamos tanta preocupación, nese sentido vivimos bastante relaxados. Fomos e seremos vascos, pensamos que non necesitamos nada para garantilo”. O alcalde Agirretxe actuou de forma paralela: “Como urbanizar unha rúa, facer vivendas de forma individual, en bloque, todas xuntas ou nun tramo e as outras... Que esas cuestións poden influír no eúscaro? Iso non o criamos”.

O consultor de idiomas Zelaia dirixiu as ELE de Orexa, Munitibar e Errezil e para os errezildarras foi clave escoitar a de Munitibar; 462 habitantes e a intención de construír vivendas para 200 máis habitantes.

Comentamos aos interlocutores que en dez anos (2001-2011) o coñecemento do eúscaro descendeu un 9,2% en Errezil. Non deron especial importancia ao descenso e non déronse conta de que o descenso coincide coa época na que se construíron varias vivendas.

Zinkunegi di que agora empezaron a ver o tema con outras antiojos, compaxinando o urbanismo co eúscaro natural: “Este asunto púxonos un chip. Os turistas tamén veñen a Errezil e aí teremos algo que facer. Nos campamentos de verán estivo o neno dos estranxeiros e démonos conta de que os pais non entendían as notas que lles enviaron a casa, xa que estaban en eúscaro. Empezaremos a mandar avisos en bilingüe? Non, non. A nosa lingua está moi sa, pero temos que estar atentos. Respectaremos os dereitos lingüísticos de quen veña, pero sen vulnerar os nosos”. O Concelleiro comenta o empoderamiento, é dicir, que o pobo que traballou a conciencia lingüística ten máis capacidade para negociar nestas situacións. Tirando dese fío saíu o da endogamia. O consultor de idiomas díxolle que si só hai un que non sabe euskera é máis fácil de arranxar, pero que si vén a dez de golpe é moito máis difícil. Como alcanzar o equilibrio. Hai quen constrúen vivendas para moitas persoas e non saben eúscaro, comedias que sosteñen o idioma; ao mesmo tempo, queren vivir o pobo, esquivar o baleiro. “Parece que non queremos que veña ninguén de fóra. Non é así, pero preocúpanos”.

Mirando ao pobo veciño

Non teñen intención de entrar na casa de ninguén, pero inevitablemente puxeron encima da mesa o exemplo do pobo veciño. Bidania-Goiatz contaba en 2001 con 427 habitantes e en 2016 con 514. Construíronse novas vivendas e a xente chegou de fóra. Ao principio, usábanse máis como casas para durmir. Hoxe en día a vida cidadá é máis intensa. Hai quen non sabe eúscaro. No Concello teñen un concelleiro que non sabe eúscaro. Falan de tristeza e non queren dicir que non queren xente de fóra. Opinan que no pobo hai que traballar a conciencia lingüística e facer o plan urbanístico con coidado. Aos novos veciños gustaríalles que se adaptasen á lingua do pobo e non ao revés.

E como tomaron o resultado da LAE?

A LAE sinala que si se construísen todas as vivendas previstas no plan urbanístico (non adoita ser habitual que se constrúan todas) o impacto lingüístico sería moderado, é dicir, o descenso do coñecemento do eúscaro sería do 4%. O concelleiro sente preocupado pola cifra: “Imaxínache a baixada do 4% nun pobo de 600 habitantes! Ao mesmo tempo, o estudo sinala que isto é un efecto moderado”. O asesor de idiomas deu razóns para andar con precaución e, ao mesmo tempo, para relaxarse. Por unha banda, aínda que a previsión do 4% é a peor hipótese (constrúense todas as vivendas, énchense todas e chégase ao número previsto de castellanohablantes), a porcentaxe non é despreciable, sobre todo tendo en conta que antes se produciu un descenso do 9,2%. Doutra banda, en Errezil o eúscaro está moi denso, ten un sistema de protección, o pobo está en UEMA, ten un plan de idiomas. Dispón de medios para frear o hipotético descenso. Outros municipios non o teñen.

Tamén en Alegia

Alegia é membro de UEMA. No grupo de traballo participaron o alcalde Unai Iraola, o concelleiro de eúscaro Mikel Artola, o técnico de UEMA Goizane Arana e o arquitecto municipal Inhar Agirrezabal. O arquitecto propuxo ao Concello a elaboración da ELE e realizouna. Desde o punto de vista do Plan Urbanístico de Alegia fíxose natural a realización da ELE ao arquitecto. O Plan recolle unha perspectiva ecolóxica, de xénero e social, polo que a cultura e a lingua da localidade están presentes de cheo na perspectiva social.

Percibe aos cargos políticos do Concello preocupados pola situación da lingua. Con todo, en 2011 o coñecemento do eúscaro era do 76,7%, xa que as migracións influíron directamente no coñecemento. Hai moito movemento no pobo. Como influiría a construción de vivendas na contorna lingüística e local? Elaboráronse catro hipótese de plan de vivenda. O tres primeiros terían un efecto moderado e o cuarto grave.

Casas de encontro na antesala

Casas de prezo libre, taxadas, de protección oficial... Falamos co arquitecto Agirrezabal sobre a importancia diso. Con todo, el puxo o foco noutro lugar: “Si queremos facer arquitectura social e queremos impulsar o eúscaro temos que facer casas onde os veciños e veciñas atopémonos. Deseñamos o vestíbulo de oito portas de sempre ou facemos un corredor que pase por baixo de todas as xanelas? A xente ten que atoparse, pero si, temos dificultades”. O arquitecto quere dicir que a vida interior ha triunfado entre nós e que a creación de espazos comúns xéranos reticencias. Un e outro lle din que hai que crear puntos de encontro na rúa. Na rúa, con todo, a poboación de orixe cada vez está menos presente e as comunidades de orixe saharauí, por exemplo, son máis facilmente colleitadas. Eses non falan euskera.