Cando empezaches a escribir?

De maior tamaño. Algúns saben desde pequeno que queren ser escritores, pero eu non; eu, cando era neno, quería ser xornalista. É máis, paradoxalmente, cando estaba a estudar xornalismo empecei a escribir ficción. Fun a un taller de escritura para liberar un pouco a man, no que faciamos todo tipo de exercicios, sobre todo de creatividade. Detívenme alí. Escribín algunhas narracións, e cando as publicaron nun suplemento da cidade onde estudaba [Paraná] deime conta de que quizá o xornalismo non era o meu camiño.

E empezaches a estudar literatura.

Si, porque estaba convencido de que había que ler algunhas cousas para ser escritor, aínda que esa idea sexa un pouco falsa. Pero bo, foi unha experiencia incrible, porque coñecín a xente que acababa de empezar a escribir, e algúns profesores excitáronnos moito. Grazas a eles coñecemos a novos escritores e veume ben porque, até entón, para min os escritores morreran (Borges, Cortazar), e os poucos que vivían vivían en Buenos Aires, non había outra opción. Pero grazas aos profesores de Paraná coñecín aos escritores do interior que publicaban nas editoriais do interior… Iso abriume a cabeza: deime conta de que había unha escritura rica na provincia, de que todo non tiña que pasar polo camiño da capital e que onde eu vivía había produción.

Precisamente nos artigos sobre vostede e na contraposición dos seus libros é frecuente aludir á cuestión da provincia. A crítica cultural Beatriz Sarlo dixo que a súa literatura é “provincial, rexional, pero non costumista”. Cal é a súa actitude ante este tipo de conceptos?

Cando atopei unha literatura máis recente que estaba a escribir na provincia de Entre Ríos, vin cousas moi interesantes, pero a literatura que coñecía até entón e facíase na provincia era un pouco costumista, bastante folklórica, e non me identificaba moito con iso. As primeiras narracións que escribín na Universidade, por tanto, non estaban moi relacionadas coa provincia, senón que se producían nun lugar de certa distancia. Logo fun a Buenos Aires e escribín unhas narracións sobre a miña infancia, polo que non puiden volver a aquelas paisaxes da miña nenez, e empecei a descubrir moitas arestas. De todos os xeitos, mentres escribía, non tiña o propósito de non ser costumista. Por suposto, non me identificaba en absoluto cos estereotipos que adoitan aparecer na televisión de Buenos Aires sobre os provincianos, así que estaba claro que non ía tocar por aí.

Nas paisaxes da infancia situas aos teus personaxes e historias, aínda que te vaias de alí nova. Acórdome das palabras da escritora Elena Ferrante, que tamén se marchou de Nápoles hai tempo, pero…

Hai moito tempo que se marchou pero non se marchou do todo?

Si máis ou menos. Sente vostede algo parecido?

Aínda que volvo un pouco a miúdo, é verdade que levo 20 anos vivindo en Buenos Aires e fago o día a día alí, así que si, comparto esoutra sensación con Ferrante, paréceme que non puiden irme do todo, e ademais será así mentres siga escribindo sobre esa contorna.

Por outra banda, esta primeira década da vida é fundamental, e como eu crecín na provincia, estará comigo para sempre, para ben ou para mal, aínda que cambiará de sitio co paso dos anos, por suposto. Pero hai unha cousa, como a que pasa coa familia: enfádasche, quéixasche, pero algo che ata, aínda que rómpanche a relación, sempre quédache un rastro. Ademais en grao sumo emocional, esas contornas séguenme parecendo moi atractivos, aínda atopo personaxes e historias, e teño ganas de seguir explorando.

Non se esgotou…

Aínda non. Iso vese tamén na linguaxe. Interésame moito traballar as linguaxes deses lugares, non porque quero facer sociología e recuperar como fala a xente que vive neses lugares, senón dunha forma poética: recoller a materia prima das falas e darlle unha volta poética. E nesa contorna sempre atopo novas melodías, expresións e palabras que se usan alí, pero non nas cidades.

O protagonista da túa primeira novela, Pearson, un fervente pastor evanxélico, di aos fregueses que actúen con coidado con palabras fermosas e fortes. Vostede é escritor, que pensa vostede das belas palabras e das palabras fortes?

A verdade é que a min gústanme as dúas, as palabras fermosas e as palabras fortes, pero non me interesa a literatura que usa só palabras bonitas ou palabras fortes. Gozo moito traballando o idioma, dando voltas, e aínda que nos meus textos aparezan frases aparentemente moi simples, seguramente traballei moito tempo con esa frase, e ao final decidín que esa é a expresión máis axeitada. Gústame moito tomar palabras correntes e, por exemplo, mesturalas con outras frases máis rizadas que se consideran máis literarias. Por tanto, gústanme as palabras bonitas e as palabras fortes, a cuestión é como unilas, como dosificalas…

Como equilibrarse?

Si, ou como traballalo. Desmontar unha bonita frase é un traballo. Darnos conta de que si, que poida que sexa unha frase xenial, pero que, contextualizada, non axuda ao texto. Entón hai que saber liberalo (ou gardalo para outro). Á fin e ao cabo, que fai o escritor? Pois, en termos sinxelos, o escritor cultiva a linguaxe, cultiva a palabra, e aínda que pareza obvio, moito non fano, porque na literatura actual falta iso, o traballo. Paréceme unha preguiza deixar o texto como salgue, como fan moitos escritores.

Publicou un libro de non ficción: Mozas mortas. Recuperaches os casos de tres mozas que foron asasinadas na provincia arxentina nos anos 80. Que inquietude había na orixe do libro?

Na miña adolescencia ocorreron dous casos semellantes, mataron a Andrea e María Soidade, a primeira no meu pobo veciño e a segunda noutra provincia, pero se estendeu moito, porque había fillos de varios gobernadores entre eles. Ambos estaban moi presentes, porque dalgunha maneira deime conta, si era muller, de que había riscos engadidos, que si era muller había outras preocupacións que non afectaban os homes. Ademais, Andrea foi asasinada na súa propia cama, o que demostraba que non había lugar seguro para as mulleres, porque nesas ocasións dicíase con frecuencia, por exemplo, que a moza fora a un baile, e que por iso sucedeulle, pero neste caso era evidente que non.

Por que elixiches estes casos e con que intención quería volver traelos á praza despois de tantos anos?

Empecei a elaborar o libro fai uns dez anos. Na época falábase cada vez máis dos feminicidios, aínda que aínda non se usaba esa palabra. E na televisión e entre a xente moitos dicían que antes non ocorría iso, que era unha moda, bo, matar as mulleres coma se estivese de moda. Pero sempre que me acordaba de Andrea e de María Soidade, dicíame a min mesmo que, se lles sucedeu, seguro que pasaría antes, pero que a ninguén lle importaba, que estaba naturalizado. O que pasa é que agora se ve e iso inflúe. Así que, desde ese punto de vista histórico, comecei a buscar os casos do pasado que mataron a Andrea e a María Soidade, porque quería demostrar que tamén ocorrían na década dos 80, que os homes non saíron á rúa co novo milenio e comezaron a matar as mulleres.

Como tomaron as familias o proxecto?

Cando me acheguei a eles, mostráronse agradecidos, porque me interesaba estudar estes casos, esquecidos hai tempo. Non foi así, pero, polo menos, o feito de que as súas historias se conservasen proporcionoulles certo consolo. Foi un proceso longo, pero afortunadamente o libro saíu nunha importante editorial e abriuse.

Tamén escribiu sobre o caso de Anxos Rawson en 2013, uns meses despois da súa morte.

Si, o director da revista Anfibia, Cristián Alarcón, sabía que eu estaba co libro, e convidoume a escribir sobre o caso de Anxos Rawson, xunto a outro xornalista. Era un caso moi mediático, xa sabes como están as vítimas boas e as vítimas malas, porque isto era a vítima perfecta. Cumpría todos os criterios para alimentar o morbo (unha moza moi nova, “de boa familia”) e déuselle un tratamento morboso e terrible.

De feito, na introdución do seu artigo destácase que dedicou unha nova mirada ao acontecemento. Que expresión era esa?

Esforceime por trazar un punto de vista un pouco máis humano, por andar con coidado, deixando ao carón todos eses rumores. Na televisión mostraban continuamente as gravacións das cámaras de seguridade da rúa, e alí viamos a Anxos sempre de camiño a casa. Esas imaxes afectáronme moito, xa que o viamos na pantalla e sabiamos que aos 10 minutos íanlle a matar. A cuestión da tecnoloxía producíame unha especie de angustia: estamos a ver o vídeo e si podemos retroceder, se Anxos se atopase con alguén e non seguise adiante… Pero, claro, nunca se atopaba con ninguén.

A pesar das cámaras de seguridade, finalmente foi asasinado.

Ese é o vídeo que viña un pouco máis tarde. O vídeo serviu para esclarecer o crime, pero non para impedir o crime. Isto impactoume moito e, tirando diso, escribín o artigo.

Agora estás a presentar o teu último libro, unha colección de notas sobre a gravación da película de Lucrecia Martel Zama. Martel estivo aquí hai pouco e dixo que a sospeita da realidade é unha constante dos seus traballos, que se queremos analizar a realidade debemos pola en cuestión. Como traballas a realidade nos teus traballos?

Coincido con Martel, paréceme estupenda esa necesidade de cuestionar a realidade. A miña literatura é realista, quero dicir, non se produce en Marte e ninguén di coellos pola boca, pero iso do realismo fáiseme un pouco incómodo, porque ambos son construcións de realidade e literatura, polo que o realismo dos meus libros é subxectivo, segundo o que vexo e penso.

Recordo que unha vez un comentarista dixo dos meus libros: “O que le os libros de Selva Almada nunca irá á provincia de Entre Ríos, porque conta cousas tan terribles sobre esta contorna”. Mire, é unha mirada un pouco inocente pensar que unha novela mostra realmente unha provincia. Como digo, a realidade é unha construción, e ao escribir sobre ela non quero ofrecer unha visión amable, senón crítica.

O escritor ten unha mirada crítica?

Si, en todo caso, esa é a función dos artistas: dar unha visión crítica das cousas. Por exemplo, agora temos un goberno deplorable en Arxentina, e están a criticar a moitos artistas e culturistas, pero eu tamén fun crítico co anterior goberno, e creo que iso era máis incómodo, porque estaba máis preto del nalgunhas cousas, sobre todo no mundo do culto. Os artistas temos que ser críticos coa realidade do noso país, co poder institucional, co goberno, aínda que coincidamos en moitas cousas con ese goberno. Creo que esa é a forma… A arte nace na incomodidade, non na comodidade.