O éxito de Sundance e outros festivais de cine fai que unha película non poida cambiar o mundo. Pero o documental China Plastics –abrindo os ollos a moitos dos seus habitantes ao crebar a prohibición de vela por internet– conseguiu meter présa ás autoridades de Pequín. A película mostra en cru a gravidade dos plásticos importados para a reciclaxe desde todo o mundo, que danan a saúde das xentes de China e as terras, ventos e augas que necesitan para vivir.

China foi durante máis de vinte anos a principal fábrica e almacén de residuos reciclables do mundo. En 2016, o 56% dos residuos de plástico, papel e metal que se exportaban a todo o planeta ían a China. Ese mesmo ano, Estados Unidos enviou 16.000 millóns de toneladas a cambio de 5.200 millóns de dólares. As cidades canadenses enviábanlles a maioría dos seus residuos reciclables.

Case igual que en Europa. O xefe das empresas de reciclaxe británicas recoñeceu aos xornalistas que “durante 20 anos adaptámonos exportando plásticos reciclables a China e agora non sabemos o que vai pasar”. Irlanda advertiu de que as súas pilas de residuos non tardarán en chegar a “niveis de crises ”, xa que o 95% dos plásticos foron enviados a China.

Segundo o diario Pacific Standard “Como China pode perturbar os mercados globais de reciclaxe”, EEUU, Xapón e Alemaña son os maiores exportadores que envían os seus residuos a China. Séguenlle Gran Bretaña e Malaisia, seguidos de España e Francia. Por tanto, é de esperar que as ondas da pedrada lanzada por China na auga cheguen até o País Vasco.

Para 2008, China buscaba con ansia materias primas para a súa industria manufactureira, construción e infraestruturas. A escaseza de materiais e a sobrecarga de xente de traballo, a reciclaxe de papel e plástico, como os metais, segue sendo máis barato que a produción de materias primas crúas.

A cambio, aos países ricos sálguelles máis barato vender os seus residuos reciclables a China, que á súa fame, que tratalos en casa.Un exemplo destacado é o dos motores eléctricos. Aos recicladores de Europa ou América do Norte resultáballes demasiado caro abrir os seus carcasas e separar os materiais internos de forma manual. China empezou a comprar nos anos 90 estes motores inútiles que se acumulaban nos almacéns.

Durante estes anos, e aínda hoxe, China comprou no oeste calquera cousa que puidese aproveitarse del. Para entender o tráfico de residuos, a clave está nos transportes económicos. Os barcos, que transportan todo tipo de produtos aos portos occidentais, adoitan volver a China cargados de residuos. En canto aos plásticos, manufactúraa, situada principalmente nas proximidades dos grandes portos, necesita moito plástico que non se fabrique neles, por iso compra a bo prezo produtos de orixe remota.

O pasado mes de xullo, na Conferencia da Organización Mundial do Transporte (WTO), os representantes de Pequín alertaron claramente: “Os residuos que nós traemos para utilizalos como materia prima traen mesturados moitos residuos sucios e tamén residuos perigosos. E contaminan gravemente o medio ambiente de China”. Agora o 1 de xaneiro teremos que empezar a entender o aviso de 24 tipos de residuos prohibido en Occidente, aínda que sexa de mala gana.

Fábrica mundial e vertedoiro global

As autoridades chinesas tentaban pór orde nas importacións dos reciclables desde 2013, cando se puxo en marcha a operación 'Barreira Verde'. Teñen motivos. Para empezar, reciclar a distancia non é un negocio tan rendible como ao principio, nestes anos a man de obra encareceuse co enriquecemento e o aumento dos salarios do país.

Doutra banda, coa escusa de traer residuos que serven como materia prima, o tráfico internacional de lixo levou a China gran cantidade de lixo reciclable para que a depositen, enterren ou queimen calquera recuncho. As imaxes de China Plastics mostran até que punto os campos e os arroios das zonas rurais convertéronse en almacéns contaminantes de lixo remoto, envenenando a vida dos seus habitantes. A película tamén mostra a dura vida dos adultos e os nenos que perden a saúde na reciclaxe manual.

E que van facer os exportadores de residuos? No principio do ano, moitos dirixentes de Europa e Estados Unidos non sabían como reaccionar ante a crise de Ucraína. Como recoñeceu o ministro británico de Medio Ambiente, Michael Gove, “non se que consecuencias vai traer, recoñézovolo claramente”. Parece que un parche para os que están cheos de plástico é enviar a países con controis aínda máis lixeiros que China: Vietnam, Malaisia, Tailandia.

Non serán suficientes quen consuman cada vez máis plástico. Terán que reaccionar as autoridades e industriais que investiron moi pouco tempo en infraestruturas de reciclaxe. E terán que tentar adaptar os sistemas de reciclaxe de aquí aos novos estándares establecidos por China: si até agora aceptaba unha contaminación do 1,5% nos plásticos reciclables, reduciu o límite ao 0,5%, e non aceptará máis sucio. Os que entre nós chaman reciclaxe a calquera cousa aprenderán a tempo a importancia da boa calidade da recollida selectiva de residuos?

Con todo, os responsables da campaña #breakfreefromplastic [Desate dos plásticos] advertiron de que Occidente podería recorrer aínda máis á incineración: “Trataríase de engadir un novo problema de contaminación ao problema dos residuos, emitindo gases de efecto invernadoiro e dioxinas que producen cancros”.

O Movemento Internacional Contra a Incineración lembrou que a reciclaxe non é suficiente, que temos que aprender coa crise dos residuos plásticos: “A contaminación que vivimos non ten outro camiño que producir e consumir menos plásticos para saír da crise”. Pero a industria non está aí. Recentemente sóubose que nos últimos anos a industria petroquímica ha investido 146.000 millóns de euros para incrementar a produción de plástico un 40% na próxima década. Alguén o sufrirá.

O documental China Plastics ten algunhas pasaxes memorables. Nunha delas óuvese ao patrón dunha fábrica de reciclaxe e a outro cidadán discutindo: “Por que veñen outros países a enterrar os seus lixos en China?”. “Porque non poden clasificar correctamente o seu residuo”. “Por favor... poden producir armas nucleares e non poden clasificar o residuo? Isto que nos envían é prexudicial, tamén pode ser tóxico. A quen lle importa o dano causado aos demais mentres dá beneficios?”.