Vostede dixo que os herejes eran disidentes políticos...No século
XV aparecen as primeiras herejías do Duranguesado. Na primeira destacaron dúas cabezas: Franciscanos radicais Alonso de Mella e Guillén de Albesa. Entre os documentos hai unha carta de De Mella e unha carta dun durangués que participou na represión, escrita ao Papa. Aí vese que se alzaron contra o poder relixioso e o político. Eran milenaristas, crían que se achegaba a segunda vinda de Deus e que entón o paraíso organizaríase en terra, as leis e as prerrogativas dos homes íanse a organizar nun mundo de xustiza sen posesións de bens.

Tamén foron acusados de libertinaje sexual?Iso é
o que estou a analizar. É certo que a primeira fonte que se fala de luxuria é moito máis tardía que o xuízo. Poida que aparecese no segundo ou terceiro xuízo, non sabemos o papel que xogaron as torturas. O caso é que tiñan unha actitude anti-dotacional. As mulleres necesitaban un dote para poder casarse ou meter unha monxa. Unha muller sen dote tiña dificultades para entrar no mercado dos matrimonios, polo que moitas mulleres eran excluídas da lei matrimonial. Un movemento que reivindicaba un mundo no que as leis dos homes debían ser suspendidas, vería ben suprimir as leis matrimoniais e unirse sen contraer matrimonio entre os seus membros. Da obra de De Mella dedúcese a posibilidade do libertinaje a partir de fontes antigas, pero non hai referencias concretas e poida que o do libertinaje sexa unha esaxeración.

Que eran os Sanbenitos?Eran
como teas de saco que se aplicaban aos herejes para a escarlatina, pero que despois da súa morte colgaban na igrexa, co nome de manteta, para a vergoña dos seus herdeiros. De aí a expresión tirar da manta. Na igrexa de Durango colgaron até a chegada dos franceses en 1809. Antes, en 1616, un durangués entrou na igrexa e queimou as teas que había alí, probablemente porque se referían á súa familia. Non se trataba só dunha cuestión de pudor, os descendentes das dúas xeracións sucesivas non tiñan dereito a ningún cargo público.

Menciónase nos documentos a tortura?
Poucas veces. O caso dunha muller de Mungia é mencionado nos documentos doutro xuízo celebrado en 1508, no marco dunha investigación en busca de bruxas en toda Bizkaia. Na mesma pódese ler que lle deron un berro duro, pero a muller non o confesou. Queimárono, con todo.

Queimaran vivos á xente, mesmo cadáveres, na súa maioría mulleres.
O home era o único do once queimados en 1500. Tamén foron condenadas outras sete mulleres xa falecidas, cuxos corpos foron sacados do cemiterio e queimados. Por que? Alguén, quizá, preferiu atribuír responsabilidades a un morto en confesións baixo tortura. Os herejes non podían estar en terra santa, polo que sacaban os seus corpos de debaixo da terra e queimábanos.

Asociou vostede á misoxinia o que os condenados sexan mulleres.
Como dixen antes, era un mundo moi duro para as mulleres. Na mesma época das herejías apareceu un beaterio en Durango, onde hoxe se atopa o convento de San Francisco: un grupo de mulleres ocupou a casa abandonada e fundou unha comunidade en 1439 para poder vivir das súas manualidades e esmolas. Eran mulleres marxinadas, algunhas sen dote e nais solteiras. Aprobouse a norma de San Francisco e pedíuselle protección ao Papa, xa que era perseguido por varios homes. Foron xulgados en 1442, pero entón saíron limpos. As igrexas locais foron perseguidas, quizá pola santidade da xente, por medo a que lles desen unha esmola.

Como creaches, con Joseba Sarrionandia, o libro Herejeen Encomia?
El puxo o relato dO Corazón de Cristal e eu contei a súa orixe, a súa historia. A continuación, en tres textos, relatei todos os casos de herejía ocorridos en Durango: os citados anteriormente, o caso dun Dominico Apóstata que estivo en 1700 e outra herejía do século XIX, sen esquecer os casos de bruxas. É unha colección de todos os heterodoxos do Duranguesado.

Tamén preparastes un espectáculo cos contidos do libro.
Si, é unha lectura musicada, non dramatizada, que fai Ander Lipus. Maider López de Khantoria e eu puxemos música do século XV á lectura e a segunda parte é o meu discurso, pero tamén Lipus pon a voz de todas as citas do discurso. Fixémolo en Tabakalera, logo en Durango, e o 11 de marzo volverémolo a facer no Guggenheim de Bilbao, dentro de Loraldia.