Si, sabiámolo: o traballo está en crise. Desde que en 1990 Jeremy Rifkin advertiunos no clásico The end of work (O fin do traballo), están a cumprirse as peores previsións. Pero agora estámolo comprobando: o traballo —en concreto, o ‘emprego’ remunerado— terminará na cuarta Revolución Industrial, grazas á automatización dixital e a intelixencia artificial que fan avanzar a robotización como un golem que destrúe a estrutura social e laboral.

De momento están a chegar mensaxeiros: paro estrutural, traballo de lixos, reformas laborais, emigración... En definitiva, a precariedade como sistema. Nesta situación crítica están a tomarse forza varias propostas, como a renda básica universal e a repartición do emprego, como é o caso da Lei Foral de distribución de emprego nas administracións públicas proposta polo Grupo Bangkok e pioneira en Navarra.

“Traballar menos para traballar máis persoas e vivir mellor”, a utopía pasou a ser un escenario realista si, paradoxalmente, o capitalismo quere sobrevivir sen conflitos insosteible. Como denunciou Jacques Ellul, atrapados na “ideoloxía do traballo” santificador que comparten igualmente o capitalismo e o marxismo coa bendición do cristianismo, aínda non atopamos a dignidade do posttrabajador, a figura do “desempregado activo” que será o futuro protagonista representando ao Traballador de Jünger.

Hiperdesempleo

Os think tanks máis atrevidos xa empezaron a pensar nas fórmulas para evitar o próximo hiperdesempleo: explotar os coidados, mercantilizar o big data, impostos sobre robots… Segundo un novo informe da Organización para a Cooperación e o Desenvolvemento Económicos (OCDE), España, Austria e Alemaña son os países europeos con maior risco de robotización (12%, cando a media é do 9%), algúns por un alto grao de industrialización, outros por baixa cualificación. Segundo o informe The Future of Employment de 2013, o posto con menos posibilidades de automatización é o de Terapeuta Recreativa, o que non é demasiado tranquilizador.

O problema é que, mentres se está cambiando a paradigma, as condicións dos que están na precariedade están a empeorar substancialmente, e non parece que os principais sindicatos sexan capaces de facerse reset a si mesmos. En consecuencia, están a xurdir iniciativas que van participar en futuros conflitos laborais, especialmente no sector xuvenil, como a Rede de Autodefensa Traballadoras da Comarca de Pamplona.

A asemblea de desempregados de Jussieu advertiunos: “A mellor maneira de acabar co paro é abolir o traballo”. Parece unha boutade situacionista que aproveita a ocasión, pero é mellor que a tratemos como no post-traballo. Paul Lafargue, o rebelde xenro de Marx e precursor do dereito á preguiza, entenderíao moi ben, quizá, deica pouco, Bartebly, porque diremos o que dicía o personaxe de Melville: preferiría non traballar… e achegar á sociedade gozando, rebelándose e vivindo.